Nerveuze vrouwen

De geslepenheid van de vrouw als verlossing uit het keurslijf.

Koning Albert, de tweede van die naam, vergeet zijn christelijke plicht als hem dat goed uit komt. Een goed katholiek dus. Zijn buitenechtelijke dochter heeft hij verstoten, al zal hij, de hofpaden kennende, haar via via wel wat toegestopt hebben, om de valwinden weg te jagen. Vrouwen verstoten niet. Ze gaan anders te werk. Geslepen. Hun geslepenheid heeft iets wonderlijks. Hij stijgt uit boven het modale denken van de man. Alberts dochter toont dat schitterend aan. Een beeldend kunstwerk van Delpine Boël hangt op de nieuwste tentoonstelling van Museum Dr. Guislain. Endless Hypocrites is de titel van een kleurtekening op papier uit 2011. HYYPOCRITE staat veertien maal op het blad, maar dat aantal doet er niet toe. Wat belangrijk is, is de herhaling. Het hypocriete gedrag zal de vorst eeuwig en eeuwig achtervolgen. Het kunstwerk zowel als de titel zijn door de geschiedenis eraan verbonden evenwaardig.

De geslepenheid is aanwezig bij alle soorten vrouwen. Landelijke, stedelijke, jonge, oude, burgerlijke, artistieke, dikke, dunne, lange, gekke, misvormden, beeldschone. Als we er nu eens van uitgingen dat de vrouw – hoe, wie of wat ze nu ook is – de mannen inspireert, en wat is inspiratie anders dan een vorm van nerveuzigheid. Maar de bazigheid van mannen kennende willen ze dat niet bekennen en kaatsen de bal terug. Vrouwen die niet naar hun pijpen dansen zijn nerveus. Dat valt in elk detail van de tentoonstelling op. De titel vat dan ook precies samen wat de boodschap is. Vanuit het mannenbeeld over de vrouw is door het team, waartoe ook vrouwen behoren, een parcours aangelegd dat leunt op de onvatbaarheid van het vrouwelijk gedrag. Er is geen historische lijn te trekken, en kunst en waanzin hangen broederlijk naast elkaar. De bezoeker wordt er nerveus van. A horse! a horse! my kingdom for a horse! … en als dat niet kan, een koffie, snel!

Zit er een paar kilogram sadisme in het team van het museum Dr. Guislain dat de tentoonstellingen uitzet en de catalogi samenstelt? Ongetwijfeld, zij het in beperkte mate. Dat is ook gepermitteerd, zoals een leugen vaak beter is dan de waarheid. Alles is toegestaan om het doel te bereiker, zeker als het kunst en waanzin betreft. Kunst en waanzin zijn uit eenzelfde zaadkorrel ontsproten. En ze portretteren, eenmaal in volle bloei, de sociale ziel van het maatschappelijke hart. Dat portret belichten is de grote kracht van dit gewaardeerde, maar toch nog onvoldoende bekroonde museum. De toeschouwer krijgt niet zomaar een artiest of een kunstbeweging onder de neus geschoven. Elke expositie is een veelvoud van humanitaire waarden. Zij versterkt de sociale, educatieve, artistieke, politieke, wetenschappelijke kennis van de bezoeker.

Aan alle macht aan de mannen kwam ruim een halve eeuw geleden een einde. Via de weg van de geleidelijkheid. De vrouwen zelf zijn hiervoor verantwoordelijk. Maar het heeft hun tweehonderd jaar gekost eer die weg ingeslagen werd. Ze hebben een pijnlijke trektocht nodig gehad om de plaats waar zij namens de westerse beschaving recht op hadden te veroveren. Ze werden zowel geestelijk als lichamelijk, en als het even kon samen, vernederd. De mannen hebben hierin geen fraaie rol gespeeld. Vooral wetenschappers hebben begrip gehad, psychiaters die verder zagen dan hun pillen en praatjes. Hun engagement ging soms zo ver dat ze een verhouding aangingen met hun patiënten. Ten bate van de wetenschap, maar evengoed in hun poging hun patiënt[en] te genezen. Het valt met kunstenaars te vergelijken. Kunst en liefde versmelt, al hebben in de artistieke wereld mannen daar vaak meer voordeel bij dan vrouwen. Een paar voorbeelden: Pablo Picasso en Charlie Chaplin.

Een tweede pijnlijke zaak waarop de nadruk valt in deze tentoonstelling is de rol van de vrouw in haar drang zich van een dwang te verlossen. Een goed voorbeeld is Marilyn Monroe. Zij wilde voor vol aanzien worden, maar had daarvoor een omweg nodig. Ze voelde zich genoodzaakt om een meisje te blijven spelen. Slechts in haar laatste film werd ze een volwassen vrouw, maar toen was het al te laat. Niet zichzelf te kunnen zijn in haar privéleven bracht haar aan de pillen en de drank. Ze overleed nauwelijks een jaar na de voltooiing van The Misfits. Haar man, Norman Mailer, schreef het script tijdens zijn huwelijk met Monroe. Is het script een poging geweest van Mailer om haar de weg van de genezing te wijzen? De schrijver als dokter?

Een ander voorbeeld is Nicole Kidman, in combinatie met Stanley Kubrick. Op de tentoonstelling hangt een grote foto van haar uit de film Eyes wide shut. Ze buit de jaloersheid van haar man, een dokter nota bene, uit door de transformatie van vrouw naar meisje. Hij slaat tilt en begint aan een nachtelijke tocht door New York. De film is gebaseerd op een novelle van Arthur Schnitzler, een Oostenrijks auteur die medicijnen studeerde en gefascineerd was door het onderbewuste, in de seksualiteit in al zijn vormen en de positie van de man als misgebruiker van de vrouw. In Droomnovelle heeft, in tegenstelling tot in de film, de vrouw het laatste woord. Ze zegt tegen haar man: ‘Nu zijn we ontwaakt… voor lang. Nooit naar de toekomst kijken.’

Weer die geslepenheid van de vrouw, want in de kracht om de toekomst als machtsmiddel wint de vrouw het geheid van de man. Het is een van de redenen van de onblusbare nieuwsgierigheid van de man in de vrouw. Subtiel wordt het in de tentoonstelling aangegeven door tekeningen van de Eric De Volder [1946-2010]. De theaterregisseur had een schetsboek bij de hand zoals een ander een sleutelbos. Schetsen voor de maskerade van de personages en de droomwereld van de scenografie, maar ook heel veel vrouwen.

Uit andere onderdelen van het geheel blijkt bovendien dat de vrouw een gekte aanwendt om zich uit de onderdrukking van de man te verlossen, of haar gekte gebruikt om eindelijk zichzelf te kunnen zijn. Die uitingen werden niet toevallig performances, zowel voor een regulier publiek als voor samengetroepte professoren, én studenten in de psychiatrie.

Tijdens de duur van de tentoonstelling zijn er lezingen en performances. Precieze data zijn te vinden via de website. Als vanouds is de catalogus gevuld met boeiende artikels. Ze zijn vlot en daardoor spannend geschreven. De titel van het artikel van Myriam Van Moffaert luidt: “Hebben ‘nerveuze vrouwen’ baat gehad bij de feminisatie van de psychiatrie?” Het antwoord is de tentoonstelling. Magisch, meesterlijk, mijnwerk.

Guido Lauwaert

NERVEUZE VROUWEN – Twee eeuwen vrouwen en hun psychiaters – Museum Dr. Guislain – t/m/ 26-05-2013 – www.museumdr.guislain.be