Nele Lijnen (Open VLD): ‘Ik pleit samen met mijn partij voor verregaande experimenten naar basisinkomen in eigen land’

‘Enkel door te experimenteren gaan we echt kunnen vaststellen wat het gedrag van mensen zal zijn’, reageert Kamerlid Nele Lijnen (Open VLD) op het onderzoek dat de Universiteit van Antwerpen uitvoerde naar het basisinkomen.

De inkomensongelijkheid zal verkleinen, maar de armoede en de belastingen zullen stijgen. Dat is de conclusie van een simulatie aan de Universiteit Antwerpen van de invoering van een basisinkomen. De reacties waren voorspelbaar. Zij die a priori al tegenstander waren, wentelen zich in hun grote gelijk. Het debat zou nu finaal beslecht zijn. Maar is dat wel zo? Er zijn volgens mij immers verschillende redenen waarom de cynische euforie van tegenstanders voorbarig is.

Laat me eerst en vooral beginnen met te onderstrepen dat ik blij ben met het onderzoek. Het bewijst dat het basisinkomen leeft, zelfs belangrijk genoeg wordt gevonden om daar de beste onderzoekers op te plaatsen. In Nederland kijken ze daarvoor zelfs over de grens. Maar het stelde mij tegelijk ook teleur. Omdat ze volgens mij de opportuniteit niet hebben genomen om ook in de diepte te onderzoeken. Daarmee bedoel ik: om naast de boekhoudkundige berekening ook de economisch-maatschappelijke gevolgen onder de loep te nemen. Dit is een veelvoorkomend probleem als het gaat over het basisinkomen. Zo bewees ook vorig jaar Itinera met een omstandig rapport dat het basisinkomen onbetaalbaar is … op basis van haar eigen veronderstellingen. De onderzoekers hadden ook kunnen verder gaan op realistische voorstellen zoals die van Georges-Louis Bouchez, Philippe Defeyt of Roland Duchâtelet die te vinden zijn in mijn boek ‘Win for Life’.

Een basisinkomen kan geen knip- en plakwerk zijn op ons huidig sociaal model, het gaat immers veel verder dan het louter schrappen van hier en daar wat uitkeringen. Omdat bij het onderzoek de socio-economische voordelen en gevolgen over het hoofd gezien werden, klopt het totaalplaatje van het basisinkomen volgens mij helaas niet meer. Het onderzoek, waarvan ik de cijfers niet in twijfel trek, lijkt herleid te zijn tot een puur wiskundige oefening, en wel omdat het effecten op de economie en maatschappij en bijhorende uitgavenposten niet in kaart bracht, alsook de verandering van het menselijk gedrag. De huidige sociale zekerheid staat onder druk van de robotisering, en het bijna oneindig groot aanbod van goedkope arbeidskrachten in de wereld. Het zijn factoren die de inkomensongelijkheid opnieuw doen stijgen.

Mensen zouden zich namelijk actiever en ondernemender kunnen gedragen als ze niet langer bang moeten zijn voor het verlies van hun uitkering. De arbeidsparticipatie zou toenemen omdat elk gewerkt uur een surplus kan zijn. Het welzijnsgevoel en het geluksniveau kan toenemen bij de zekerheid van een bestaansminimum waaruit dan weer een betere gezondheid en hogere productiviteit voortvloeien. Het Mincome Program in Canada in de jaren 70 toonde aan dat de ziekenhuiskosten met 8,5% afnamen. Voor België zou deze 8,5% een budgettaire besparing inzake gezondheidszorg van ongeveer 2 miljard euro per jaar betekenen, gerekend volgens het voorziene budget in 2016 van 23,617 miljard euro. Men verdwaalt niet meer in de verschillende regels die de meer dan 2.000 sociale instellingen met zich meebrengen. De uitgaven voor alle controle-instanties kunnen dan ook geschrapt worden, want sociale fraude kan gewoonweg niet meer bestaan omdat niemand uit de boot valt.

Het basisinkomen is ook geen alles-of-niets verhaal zoals ons systeem vandaag: ofwel een uitkering ofwel werken, waardoor de werkloosheidsval ontstaat. Vaak zijn mensen door het kluwen aan administratie niet in staat om zelfstandig uit hun armoedesituatie te geraken terwijl het basisinkomen de werkloosheidsval en armoedeval effectief kan bestrijden. Want het basisinkomen biedt een ‘100% +1 aanbod’: de basis is er voor iedereen. Wie meer wil, kan daar zelf voor zorgen. Het komt er gewoon bovenop. Dit alles zou niet alleen een positieve financiële impact op het inkomen van elk individu kunnen hebben, maar volgens mij zeker ook op onze overheidsbalans.

In mijn boek Win for life pleit ik voor een eigen onderzoeksprogramma in België. Een onderbouwd en stapsgewijs model uitgewerkt door het NPI (Netwerk Politieke Innovatie Nederland). De opzet van het onderzoek is een brede maatschappelijke kosten-batenanalyse, dus geen louter boekhoudkundige analyse. De burger en niet het beleidssysteem is het uitgangspunt. Een beantwoording van alle hoofd- en deelvragen zoals het NPI aangeeft in haar 8-stappenplan zou alleszins uitkomsten geven die meer recht doen aan het complex van positieve veranderingen die zeer waarschijnlijk een gevolg zijn van een basisinkomen dat het bestaansminimum minimaal evenaart.

Het basisinkomen dat is een switch van controle en wantrouwen naar vrijheid en vertrouwen in de kracht van ieder individu. Maar het is vooral een systeemswitch: een sterke sociale zekerheid met een basisinkomen voor iedereen dat betaald wordt door een verregaand nieuw belastingsysteem, en een doorgedreven staatsverkleining. Door ons op het vlak van overheidsbeslag in België (52%) op het niveau van Nederland (45%) te plaatsen zouden we 32 miljard op jaarbasis minder uitgeven. Dat is alvast een goede startbasis als we spreken over de betaalbaarheid van het basisinkomen.

Een basisinkomen voer je niet zomaar in, daar gaat heel wat onderzoek aan vooraf. Het vereist ook een gigantisch draagvlak. Ik pleit dan ook samen met mijn partij voor verregaande onderzoeken en experimenten in ons eigen land. Want enkel door te experimenteren gaan we echt kunnen vaststellen wat het gedrag van mensen zal zijn.

Op dat vlak is het reikhalzend uitkijken naar de resultaten van het experiment in Finland waar men 2 jaar lang 560 euro per maand onvoorwaardelijk geeft aan 2.000 werklozen. De finaliteit van het experiment is het gedrag analyseren van de deelnemers op de arbeidsmarkt. Eind dit jaar loopt het experiment af.

Een zinvol experiment in ons land zou een project kunnen zijn met leefloners. Een echt armoede-experiment dus. Want u weet het ondertussen, de armoede stijgt in ons land. Ons systeem bewijst jaar op jaar dat het faalt om de armoede in te dijken. Daar zijn geen studies en onderzoeken meer voor nodig, dat is de realiteit. Knettergek toch?