‘Neem Brussel weg uit België en het land verliest zijn hart en zijn ziel’

Welke rol moet Brussel spelen in het vernieuwde België? Wat kan de hoofdstad betekenen in een federale staat? De problematiek mag dan complex zijn, het antwoord op de vraag naar de rol van Brussel in het geheel van België is in essentie eenvoudig, schrijft Luc Van der Kelen van B-Plus.

Brussel moet – afgezien van zijn internationale rol – het bindteken zijn tussen de twee grote gemeenschappen van het land. Brussel moet de hoofdstad zijn die verenigt, niet een stad die verdeelt of de andere gemeenschappen/gewesten tegen elkaar uitspeelt.

Brussel moet de plaats zijn, waar Walen, Vlamingen en alle andere Belgen thuis zijn, de hoofdstad van allen, de plaats vanwaar uit wij samen onze rol kunnen spelen in de wereld.

De argumenten daarvoor liggen voor de hand. Het is in Brussel dat Nederlandstaligen en Franstaligen elkaar ontmoeten, elkaars cultuur ontdekken. Het is de plaats waar de Belgen samenleven, waar alle inwoners worden gewaardeerd of het zouden moeten zijn, voor wat ze zijn, welke taal ze ook spreken, wat hun tradities of cultuur ook moge zijn.

Neem Brussel weg uit België en het land verliest zijn hart en zijn ziel. Dan wordt België een land dat splitsbaar is, een tweede Tsjecho-Slowakije. Praag noch Bratislava waren het bindteken tussen Tsjechen en Slowaken, maar ieder op zich monoculturele steden. Binnen de kortste keren was het land ook gesplitst. Tsjecho-Slowakije werd gesplitst op aanstoken van een Tsjechische en Slowaakse leider zonder dat er enige vorm van raadpleging van de bevolking had plaats gehad. Die weg willen wij niet op.

In het recente verleden gingen er al stemmen op, aan de twee kanten van de taalgrens, om Brussel los te laten. Met name in Vlaanderen, waar de problematiek acuter en massaler aanwezig is, stelden sommige nationalisten dat men zich in zijn drang naar onafhankelijkheid niet mag laten hinderen door enkele tienduizenden Brusselse Vlamingen.

Welnu, in dat geval verdwijnt het beletsel voor een separate of confederale oplossing van de staatshervorming. Dan kunnen Walen en Vlamingen elk hun eigen weg gaan. In het beste geval voor de hoofdstad zou ze dan haar toekomst in eigen handen kunnen nemen, in het slechtste geval zou ze onder curatele worden gesteld van de twee overheersende monoculturen en zou ze zonder twijfel wegkwijnen zonder een toekomstvisie en zonder de investeringen die nodig zijn om er een aantrekkelijke megapool van te maken.

Elke andere dan de verbindende rol zal voor de hoofdstad catastrofaal eindigen. De internationale rol van de hoofdstad als ’s werelds tweede beslissingsplaats naast Washington, brengt wel inkomsten maar ook lasten. Hoe kan men een stad levendig houden als de internationale kantoorfunctie zoveel ruimte inneemt en levendigheid mist?

Maar het belangrijkste punt daarin is dat geen enkele supranationale organisatie Brussel wil of kan overnemen. “Waarom willen jullie Brussel kwijt? Het is een fantastische stad, rijk aan culturen, een geweldige plaats om te wonen, koester ze toch”, zei oud-Commissievoorzitter José Manuel Barroso tegenover de Belgische pers bij zijn aantreden voor zijn tweede mandaat. Gelijk had hij. Walen en Vlamingen moeten hun hoofdstad leren kennen en appreciëren, alsof ze haar ontdekten vanuit het buitenland. Maar een overname door de Europese Unie, is een illusie voor wie dat nog altijd denkt.

In Vlaanderen leeft de gedachte om Brussel te laten besturen door een paternalistisch bestuur, gezamenlijk door de Waalse en Vlaamse gemeenschap. Brussel onder curatele dus, een soort van gezamenlijke kolonie van Vlaanderen en Wallonië. Men kan zich perfect indenken, waartoe dat zou leiden: tot de absolute stilstand, een gebrek aan initiatief, een einde aan de creativiteit en een gebrek aan financiële middelen.

Binnen Brussel gaan steeds meer stemmen op om het hoofdstedelijk gewest in de Staatshervorming 7.0 of 8.0 die er wellicht aankomen op middellange termijn, tot een derde gewest te maken met dezelfde bevoegdheden als de twee andere gewesten. Voor Brussel is zoiets natuurlijk een aantrekkelijk vooruitzicht, maar om haar plaats als bindteken van de natie te kunnen behouden, moet dat uiteraard samengaan met het bieden van voldoende armslag aan de verschillende cultuurgemeenschappen, structureel en financieel, niet langer als voogdijoverheid maar als partners. Het zou wel het voltrekken worden van een evolutie die al jaren aan de gang is. In de verschillende fases van de institutionele hervorming van het land, heeft Brussel immers gaandeweg meer bevoegdheden verzameld en heeft de hoofdstad zich ook meer en meer gevestigd als een onafhankelijk stadsgewest.

Aangezien in Vlaanderen veel wantrouwen heerst ten opzichte van de bereidheid van Brussel om de Vlaamse minderheid te respecteren, zou dat zelfs kunnen leiden tot een vraag naar uitgebreide controle-instanties, tot het niveau van “mystery calls” om na te gaan of de Vlaamse minderheid al dan niet gediscrimineerd wordt.

Natuurlijk heeft het bestaande federalisme/confederalisme dat we hebben ontwikkeld, ons geleid naar een weinig transparant en zeer complex geheel van instituties en garanties wederzijds, in alle richtingen. Dat is de efficiëntie van het bestuur zeker niet ten goede gekomen. Voor B Plus is het een van de redenen geweest om een werkgroep binnen haar schoot een “status quaestionis” te laten opmaken van de huidige toestand van het Brusselse bestuur met zijn regering, parlement, gemeentebesturen en alle andere instellingen die Brussel rijk is.

Brussel verdient immers beter. Het is een metropool die na een periode van stagnatie bezig is aan een snelle groei van de bevolking, vooral door immigratie. De stad heeft daarom meer middelen nodig en betere instellingen, die meer efficiëntie toelaten. Toch moeten ook de Brusselaars zelf ermee rekening houden dat een democratisch bestuur met tal van garanties voor de verschillende groepen binnen de samenleving, altijd complex zal blijven. Maar liever een democratie en een diversiteit in harmonie en vrede in het hart van iedere Brusselaar en iedere Belg dan een bestuur waar een kille efficiëntie primeert op het belang van de mens.

Vanuit het principe van de subsidiariteit, dat B Plus in zijn uitgangspunten heeft staan, zou het een goede zaak zijn om Brussel meer armslag te geven. De Franstalige politici hebben in de vorige legislatuur een vorm van coëxistentie van gewest en gemeenschap uitgevonden: de Federatie Wallonië-Brussel (FWB). Ze is enerzijds bedoeld om de efficiëntie van het bestuur te verbeteren, de Vlaamse regering achterna, maar anderzijds zet ze de twee grote gemeenschappen van het land ook tegen elkaar op en komt ze niet tegemoet aan de gerechtvaardigde verlangens van de Brusselse bevolking en haar democratische vertegenwoordiging voor meer autonomie en zelfbestuur.

De Belgische politici zijn er altijd in geslaagd om creatieve oplossingen te vinden voor hun institutionele hervormingen. Voor Brussel, stad van vele minderheden, zal er een extra inspanning nodig zijn, want dat is het meest complexe deel van ons land, waar de gemeenschappen in elkaar vervlochten zijn. Er zou een combinatie kunnen komen met een coöperatief federalisme met meer armslag voor Brussel als gewest, doorgedreven samenwerking met het hinterland en medezeggenschap voor de grote cultuurgemeenschappen.

Tot 2019 zit de institutionele problematiek in de federale koelkast. Ondanks de 6de staatshervorming is de copernicaanse revolutie nog lang niet voltrokken. Integendeel, het federale niveau behoudt beslissende bevoegdheden in de sociale zekerheid en de staatsfinanciën. Er is nu vier jaar tijd om deze staatshervorming te doen werken en ze op het einde van de legislatuur te evalueren en voorstellen in het debat te brengen die van ons institutioneel kluwen een meer coherent geheel kunnen maken.

Dit is niet zomaar een blauwdruk voor een nieuw Brussel. Dit document is een instrument om het Brussels gewest en de elementen die er momenteel het bestuur van bepalen te ontdekken. Bovendien is het de bijdrage van B Plus aan het debat over de verdere ontwikkeling van een federaal België en tot een beter bestuur, ten bate van iedereen, conform de opdracht en de statuten van de vereniging.

Het document stelt vast wat er nu bestaat en doet voorzichtige aanbevelingen voor wat er zou kunnen komen in het belang van alle Brusselaars en alle Belgen. Want een hoofdstad, die floreert, komt die uiteindelijk niet ons allen ten goede?