‘Nederlandse verkiezingen: een les in politieke vernieuwing’

De particratie regeert dit land, maar niet beter dan ooit tevoren, stellen Veerle Wouters en Hendrik Vuye. Hoe gaat het er dan aan toe in Nederland? Politieke vernieuwing, het lukt er vrij aardig.

Het Nederlandse kiessysteem zorgt dat alle schakeringen aan bod komen. De evenredige vertegenwoordiging wordt er strak toegepast. Een partij die 15% van de stemmen haalt krijgt ook 15% van de zetels, wie 3% haalt heeft recht op 3% van de zetels. Dit staat in schril contrast tot België dat een kiesdrempel kent van 5%. Bovendien geeft het ‘systeem D’Hondt’ een bonus aan de grote partijen.

Is het versterken van de Belgische particratie ‘politieke vernieuwing’?

In Nederland zijn kleine partijen gewenst omdat ze het politieke debat kleuren. In België zijn ze om dezelfde reden niet gewenst. Vandaar ook het pleidooi van N-VA en Open VLD om het aantal volksvertegenwoordigers te beperken.

De vier traditionele partijen willen geen pottenkijkers. Typevoorbeeld is het recente debat over de graaicultuur in de Kamer. Geen van de vier traditionele partijen, noch hun eventuele Franstalige tegenhanger, neemt deel aan het debat. Alleen PTB en V&W bevragen de eerste minister. Zonder deze ‘kleintjes’ was er geen debat geweest, en zo hoort het blijkbaar in België.

De vraag of er teveel, dan wel te weinig volksvertegenwoordigers zijn, is dan ook een valse vraag. Als men parlementsleden toelaat een individuele inbreng te hebben, dan zijn er niet teveel. Neemt men voor lief dat de particratie van parlementsleden stemmachines maakt, dan zijn ze met veel te veel.

Elimineert men nu ook nog de kleintjes, dan draagt men het parlementaire debat echt ten grave. Spijtig dat dit soort voorstellen verkocht worden onder de noemer ‘politieke vernieuwing’. Eigenlijk gaat het om een versterken van de aloude Belgische particratie. Dan zullen de 4 traditionele families uit volle borst kunnen zingen: de particratie regeert dit land, slechter dan ooit tevoren.

Parlementair debat, of steriel ritueel?

De debatten in de Nederlandse Tweede Kamer vallen niet te vergelijken met het Belgische parlementaire ritueel. In Nederland is de partijleider een belangrijk minister – zo Mark Rutte bij de VVD – maar vaak is het de fractievoorzitter die de politieke leider is. Een debat in de Tweede Kamer is dan ook een debat tussen politieke zwaargewichten.

In België zetelen de partijvoorzitters nagenoeg altijd in een parlement, maar meer dan ‘zetelen’ doen ze ook niet. Wie heeft er ooit gehoord van een spetterende tussenkomst in de Kamer van Olivier Chastel (MR), Elio Di Rupo (PS), Benoit Lutgen (cdH) of Bart De Wever (N-VA)? Vaak zijn het fantoomparlementsleden die de donderdag even op het knopje komen duwen. Toegegeven, CD&V-voorzitter Wouter Beke mengt zich op belangrijke momenten wel in de debatten.

Vaak hoort men het argument dat België zo ingewikkeld is dat particratie noodzakelijk is. Daar is iets van aan. Maar dit betekent wel dat het democratisch deficit in België ingebakken zit. Daar moeten we dan iets aan veranderen. Daarom is er nood aan een grote staatshervorming. Men heeft uiteindelijk het parlement dat men verdient. Meer nog, wij hebben er zelfs 9 waar zich elke week een gelijkaardig ritueel afspeelt. Eens het ritueel voltrokken, wordt alles braafjes gestemd, vaak meerderheid tegen oppositie. Van een politiek debat is nauwelijks sprake. Is dit het parlement dat we willen?

Een kasteel te Brussel, Laken of Lubbeek

De Belgische regeringsformatie getuigt van een nultransparantie. Waar politici praatgraag alle media te woord staan tot de ochtend van de verkiezingen, zwijgen ze nadien in alle talen. De federale regeringsvorming verloopt via de koning. Alle gesprekken zijn geheim, dit is het zogenaamde ‘colloque singulier’. Politici wentelen zich graag in deze geheimhouding.

Ook de regeringen van de deelstaten, waar de koning nochtans niet aan zet is, worden in achterkamers gevormd. In 2014 gingen de onderhandelingen voor de Vlaamse regering in het grootste geheim door in het kasteel van graaf de Liedekerke in Lubbeek. Onderhandelingen tussen N-VA en CD&V … tot plots tot ieders verrassing blijkt dat ook Open VLD aan de onderhandelingstafel zit. Spijtig dat de deelstaten alle Belgische ziektes hebben overgenomen.

Sterker nog, de particratie regeert met ijzeren hand het Vlaams Parlement. Tijdens de regeringsonderhandelingen is afgesproken dat de fracties van de meerderheid geen voorstellen van decreet indienen zonder het akkoord van de andere fracties. Wat we zelf doen, hebben we weer eens beter gedaan.

Kan het dan anders?

Nederland heeft een debatcultuur. Men doet er ook alles aan om het politieke debat aan te wakkeren. Wat bij ons verborgen blijft achter de muren van kastelen en paleizen, is in Nederland openbaar. Sedert 1971 zijn de adviezen die de partijleiders geven aan de koning openbaar. In 2012 is een volgende stap gezet. Het formatieberaad wordt niet langer aangestuurd door de koning, maar wel door de Tweede Kamer. Een uitstekend initiatief. Politici worden toch verkozen om aan politiek te doen?

Nederland vernieuwt en dat moet. Want ook daar verloopt het formatieberaad stroef. Nederland was voor kort Europees kampioen formatieberaad met 208 dagen (1977, kabinet Van Agt). Tot Nederland in 2010-’11 van de troon wordt gestoten door België: 541 dagen formatie.

Hoe verloopt het formatieberaad concreet? Na de verkiezingen van 2012 heeft uittredend Kamervoorzitter Gerdi Verbeet (Pvda) een verkenner aangesteld. Het verslag van verkenner Henk Kamp (VVD) is openbaar. Meer nog, de Tweede Kamer debatteert over het verslag en duidt twee informateurs aan: Henk Kamp en Wouter Bos (Pvda). Na een nieuw debat stelt het parlement twee formateurs aan: Diederik Samsom (Pvda) en Mark Rutte (VVD). Na 54 dagen is er een nieuwe regering.

Of het nu dezelfde vaart zal nemen, valt niet te voorspellen. We zijn benieuwd: moeten we de titel wereldkampioen formatieberaad terug afstaan? Wat de Nederlanders wel bewijzen is dat politieke vernieuwing echt kan. Transparantie is er geen holle slogan, maar politieke realiteit. En moesten we nu eens de Belgische particratie ontgrendelen, we kunnen er toch maar alleen wel bij varen?