NAVO-top: twee nieuwe leden, verhoogde militaire aanwezigheid en nieuw strategisch concept

De staatshoofden en regeringsleiders van de dertig NAVO-landen hebben woensdag een reeks beslissingen genomen om de alliantie aan te passen aan de huidige veiligheidsrealiteit. De militaire aanwezigheid in Oost-Europa krijgt zo een forse versterking, het nieuwe strategische concept is aangenomen en twee landen zijn formeel uitgenodigd om lid te worden.

De leiders gingen akkoord om de militaire aanwezigheid in het oosten sterk op te schroeven. Daarnaast wordt ook de snelle reactietroepenmacht NRF hervormd. Het aantal militairen in hoge staat van paraatheid gaat omhoog van de huidige 40.000 tot meer dan 300.000. 

Volgens NAVO-baas Jens Stoltenberg gaat het bondgenootschap over tot een “fundamentele verandering in het verdedigings- en afschrikkingsbeleid”. De woensdag besliste maatregelen voorzien bijvoorbeeld dat de multinationale gevechtsgroepen (een duizendtal militairen) worden uitgebreid tot brigadeniveau. Zo’n brigade telt doorgaans drie- tot vijfduizend militairen. 

Er wordt ook ingezet op meer vooruitgeschoven capaciteiten zoals luchtverdediging, versterkte bevelvoering en robuustere defensieplannen waarbij troepen vooraf worden toegewezen voor de bescherming van een specifiek land. “Het is de eerste keer sinds de Koude Oorlog dat we dergelijke plannen hebben met vooraf toegewezen stijdkrachten”, aldus Stoltenberg.

De versterking van de effectieven van de opgevoerde vooruitgeschoven aanwezigheid, of ‘enhanced Forward Presence’ in het NAVO-jargon, kan eigenlijk vertaald worden in een vooruitgeschoven verdediging, merkte premier Alexander De Croo op aan enkele Belgische journalisten. Volgens de premier zijn de Baltische landen en Polen heel tevreden met hoe de NAVO dat alles heeft verwoord. Die landen ijverden immers voor een meer permanente, robuustere militaire aanwezigheid in het gebied.

Stoltenberg verkreeg ook een verhoging van de gemeenschappelijke financiering, dat de civiele en militaire budgetten van de NAVO voedt, net als infrastructuurprojecten. Het gaat om een uiteindelijke verdubbeling van de gemeenschappelijke financiering over een periode van 7 jaar, aldus De Croo. 

De bondgenoten namen woensdag ook een nieuw strategisch concept aan, voor het eerst sinds 2010. Dat is een soort handleiding voor de NAVO die de strategische bakens uitzet voor het komende decennium. 

De NAVO omschrijft zichzelf in het concept als een defensieve alliantie die voor geen enkel land een bedreiging vormt. Ook stelt de verdragsorganisatie zichzelf drie kerntaken: afschrikking en verdediging, crisispreventie en -management en coöperatieve veiligheid. Het vorige concept uit 2010 noemde Rusland nog een strategisch partner, maar dat is nu niet langer het geval. Integendeel: Rusland is nu de “meest belangrijke en directe bedreiging voor de veiligheid van de bondgenoten en voor de vrede en stabiliteit in de Europees-Atlantische zone”, staat er geschreven. 

Het vorige concept vernoemde China bovendien niet. In het nieuwe concept staat nu dat China “onze belangen, veiligheid en waarden” uitdaagt. Daarnaast hekelt het strategisch concept het “vergrotend strategisch partnerschap” tussen Peking en Moskou, net als hun “elkaar versterkende pogingen” om de internationale, op rechten gebaseerde orde te ondergraven. 

Wel zegt de NAVO in dat concept bereid te blijven tot constructief overleg met China. Ook met Rusland wil de verdragsorganisatie een communicatiekanaal openhouden, om risico’s te beperken en escalatie te vermijden.

Het strategisch concept somt daarnaast nog verschillende bedreigingen op, zoals terrorisme, cyberbedreigingen maar ook de klimaatverandering. Die klimaatwijziging is “een bepalende uitdaging van onze tijd, met een diepgaande impact op de veiligheid van de bondgenoten”, klinkt het. “Het is een crisis- en bedreigingsvermenigvuldiger. Het kan conflicten, kwetsbaarheid en geopolitieke concurrentie verergeren.”

De klimaatverandering heeft ook een impact op de manier waarop de troepen opereren. De infrastructuur, middelen en bases zijn immers kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. “Onze troepen moeten opereren in meer extreme klimaatomstandigheden en onze legers worden vaker opgeroepen om te helpen bij rampen.”

Dat het de NAVO menens is, moet ook blijken uit de klimaatdoelstellingen van de verdragsorganisatie. De NAVO stelt zichzelf als doel om tegen 2030 de uitstoot van de alliantie met minstens 45 procent omlaag te halen. Tegen 2050 wil het bondgenootschap klimaatneutraal zijn.

Na het memorandum tussen Turkije, Zweden en Finland van dinsdagavond kwam het niet meer als een verrassing, maar woensdag beslisten de lidstaten om Finland en Zweden formeel uit te nodigen om lid te worden van de verdragsorganisatie. De NAVO-landen gingen ook akkoord met het ondertekenen van de toetredingsprotocollen. Daarna is het aan de parlementen van de dertig lidstaten om dat te bekrachtigen. In België hoopt premier De Croo dat voor het zomerreces door de ministerraad te krijgen. De parlementaire goedkeuring verwacht hij niet meer voor de zomer. 

Voor Finland en Zweden gaat het alvast om een historische stap. Beide landen hielden jarenlang vast aan hun neutraliteit, maar door de Russische invasie in Oekraïne kwam daar verandering in. Beide EU-landen zijn wel al geruime tijd partner van de NAVO. 

Turkije hield aanvankelijk de start van de toetredingsprocedure tegen, omdat Ankara bezorgdheden had rond terrorisme. Erdogan voerde onder meer aan dat Zweden en Finland de verboden Koerdische Arbeidspartij (PKK) zouden steunen, die ook door de VS en de EU is gebrandmerkt als een terroristische organisatie.

Biden “bedankt” Erdogan voor groen licht voor NAVO-uitbreiding

De Amerikaanse president Joe Biden heeft zijn Turkse ambtsgenoot Recep Tayyip Erdogan gesproken op een bilaterale ontmoeting in de marge van de NAVO-top. Biden heeft daarbij Erdogan “bedankt” om zijn verzet tegen een lidmaatschap van Finland en Zweden te laten varen.

“Ik wil u bedanken voor wat u heeft gedaan om de situatie te regelen wat betreft Zweden en Finland en voor het ongelofelijke werk dat u doet”, om graan uit Oekraïne te krijgen, zei Biden aan de Turkse president tijdens een korte toespraak voor de pers op de NAVO-top.

Eerder had een hoge verantwoordelijke van het Pentagon, Celeste Wallander, al verzekerd dat de Verenigde Staten “de Turkse moderniseringsplannen voor de F-16-vloot helemaal ondersteunen. “Aan de plannen wordt gewerkt”, zei ze. “De Verenigde Staten steunt de Turkse modernisering van zijn vloot gevechtsvliegtuigen, want dat is een bijdrage tot de NAVO-veiligheid en daarom ook de Amerikaanse veiligheid.”

Ankara had in oktober gevraagd om de huidige vloot te moderniseren en 40 bijkomende F-16’s te kopen. Turkije had ook al gedeeltelijk betaald, maar Washington schortte de levering op. Voor hij naar Madrid vertrok, had Erdogan benadrukt dat het “belangrijkste onderwerp” tussen Ankara en Washington “dat van de F-16’s” was. 

Over de verkoop van Amerikaanse gevechtsvliegtuigen aan Turkije bstaat al langer dicussie. Aanvankelijk maakte het land deel uit van het F-35-programma. Nadat Turkije het Russische raketafweersysteem S400 had gekocht, sloot de Amerikaanse regering Turkije uit het programma uit.  Washington verzekerde geen specifieke toegeving te hebben gedaan, opdat Turkije zijn veto wat betreft de NAVO-uitbreiding zou opheffen.

Stoltenberg: ‘Oekraïne kan op ons rekenen voor zolang dat nodig is’

Oekraïne kan rekenen op de steun van de NAVO, “voor zolang dat nodig is”. Dat heeft Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de verdragsorganisatie, woensdag beloofd op de NAVO-top in Madrid. “Een sterk, onafhankelijk Oekraïne is van vitaal belang voor de stabiliteit van het Euro-Atlantisch gebied”, aldus de Noor.

Bij het begin van de eerste sessie – woensdagvoormiddag op de top in Madrid – sprak de Oekraïense president Volodimir Zelenski de NAVO-leiders toe. Hij “maakte duidelijk dat Oekraïne rekent op onze blijvende steun”, aldus Stoltenberg. “Oekraïne kan op ons rekenen. Voor zolang dat nodig is.”

De lidstaten zullen hun militaire en financiële steun aan Oekraïne voortzetten. Op woensdag beslisten de leiders ook om de steun op te voeren via een alomvattend assistentiepakket voor Oekraïne. “Dit bevat veilige communicatie, brandstof, medische voorraden en lichaamsbescherming. Uitrusting om mijnen te ruimen en chemische en biologische bedreigingen tegen te gaan, en honderden draagbare antidronesystemen”, zei Stoltenberg. 

De NAVO zal Oekraïne op de langere termijn ook helpen om over te stappen van uitrusting uit het Sovjettijdperk naar moderne uitrusting. “Dit allemaal toont ons engagement aan voor de toekomst van Oekraïne”, aldus Stoltenberg.

De secretaris-generaal van de verdragsorganisatie herhaalde dat de oorlog van Russisch president Vladimir Poetin de vrede in Europa “in stukken uiteengeslagen” heeft. “En de grootste veiligheidscrisis in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog heeft geschapen.”