‘Natuurbehoud ontaardt steeds meer in een grimmig gevecht’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans is ongerust over het groeiend aantal conflicten rond natuur.

Zondagavond kreeg ik op korte tijd twee onthutsende berichten binnen. Eentje over buizerds en een ander over een bruine kiekendief. Drie buizerds waren dood gevonden in een krekengebied in Sint-Gillis-Waas (Oost-Vlaanderen). Onderzoek van de dode dieren wees uit dat ze vergiftigd waren met Temik: een sterk pesticide dat al lang verboden is in ons land, maar her en der nog gebruikt wordt voor ‘verdelging’ van alles wat in de weg loopt van volk dat meent de natuur naar zijn harde hand te mogen zetten. Voor de daders wordt gekeken naar ‘malafide jagers en jachtopzichters die nog gif gebruiken om onder meer vossen te doden’.

In Watervliet (Oost-Vlaanderen) werd een bruine kiekendief geschoten. Het dier werd in allerijl naar een dierenarts gebracht, maar kon niet meer gered worden. Alle roofvogels in België zijn bij wet beschermd, dus beide acties zijn illegaal. In tegenstelling tot wat zijn naam zegt, is een kiekendief vooral een muizeneter, zodat hij eerder als een gunstige soort moet worden beschouwd dan als een ‘schadelijke’. Voor zover dat een valabel argument is, want kiekendieven zijn sowieso heel zeldzame vogels die geen overlast veroorzaken.

Ze broeden soms in graanvelden als surrogaat voor de rietvelden die hun eerste-keusbiotoop zijn, maar die worden zeldzaam in onze regio die nattigheid niet apprecieert, met alle gevolgen van dien voor de grondwaterstand. Ook met het broeden kan het mislopen. Ik las dit weekend een verslagje over nesten van bruine kiekendieven in West-Vlaanderen, die door boeren toch kapot gemaaid werden, ondanks het feit dat natuurbeschermers ze hadden verwittigd van de aanwezigheid van de beschermde dieren. Natuur ligt in de weg van mensengewin, dus weg ermee, zo luidt de harde boerenlogica!

Ik las berichten over beschermde blauwe kiekendieven die recent in Groot-Brittannië geliquideerd werden door jagers. De doders profiteerden van de lockdown en het wegvallen van controleactiviteiten – ze beschouwen de vogels als concurrenten voor de sneeuwhoenders die ze uitsluitend voor zichzelf willen. In Duitsland werd een beschermde zeearend doodgeschoten, in het zuiden van Frankrijk een beschermde bruine beer. Bij ons is het nog altijd wachten op het juridisch vervolg van de zaken van de drie jagers die in Limburg op stroperij werden betrapt in het gebied van de onfortuinlijke wolvin Naya, en op de resultaten van het onderzoek naar de dood van Naya zelf.

Er is ook geen nieuws over de vreselijke natuuraanslagen rond het natuurgebied De Liereman in de Antwerpse Kempen. Eerst werd een deel van het reservaat in brand gestoken, nadien werden meer dan honderd eiken aan het bezoekerscentrum geëlimineerd door ze met een kettingzaag zo te bewerken dat ze in principe moeten sterven. Hoewel natuurliefhebbers geen concreet idee hebben van wie hiervoor verantwoordelijk is, heerst er in de regio al lang grote animositeit tegen de natuur, vooral uit de hoek van weerbarstige landbouwers. Die zien het niet zitten dat er geijverd wordt voor meer en grotere stukken natuur. Natuurvriendelijke landbouw is helaas nog altijd vooral iets voor de happy few uit de jongere boerengeneraties, wat de boerenlobby’s daar ook over mogen beweren.

Boeren en jagers vinden elkaar trouwens steeds meer in campagnes tegen de terugkeer van de wolf. Daarbij verspreiden ze volop fake news, zoals dat wolven zijn uitgezet en dat het kruisingen zijn met onder meer dierentuindieren, zodat ze meer schapen pakken. Allemaal manifeste onzin, maar de antiwolvengeluiden klinken steeds luider. Ons landschap moet van de mens blijven, en uitsluitend van de mens. Alles wat niet past in het mensenplaatje hoort er niet in thuis. Wolven, vossen, marters, bevers, roofvogels, ze moeten er weer uit, want ze zouden toch eens schade aan een eigendom van brave mensen kunnen veroorzaken!

Gelukkig zien steeds meer mensen in dat aandacht voor natuur belangrijk is. Het illustreert dat we op de goede weg zijn inzake onze relaties met onze leefomgeving, na eeuwenlange meedogenloze verdelging van wat ons niet zinde. Vorig weekend lanceerde Jachtsite (een website van jagers) een online enquête waarbij deelnemers konden kiezen tussen twee stellingen: 1) de wolf mag vrij rondlopen in ons land en 2) de wolf mag alleen achter een omheining zitten (wat de facto impliceert dat jagers de loslopende wolven zouden mogen liquideren). Na korte tijd werd de enquête offline gehaald, want de resultaten gaven niet wat de jagers hadden verwacht: driekwart van de stemmers was het namelijk eens met de eerste stelling. Het illustreert dat jagers even weinig verstand hebben van enquêtes als van wolven.

Het illustreert ook dat het maatschappelijk draagvlak voor wolven groter is dan veel jagers zich wijsmaken. Het is goed nieuws dat er natuur bij komt in ons natuurarme Vlaanderen, inbegrepen toppredatoren waarmee we uiteraard een aangepaste modus vivendi moeten vinden. Het is goed nieuws dat steeds meer mensen van de natuur genieten, waardoor het draagvlak voor natuur nog verhoogt. Maar de stelling dat natuur goed is voor de menselijke gezondheid lijkt niet altijd op te gaan voor mensen die bezorgd zijn om de natuur, want de strijd blijft eindeloos. Meer mensen in de natuur betekent trouwens meer kansen op conflicten tussen mensen in de natuur.

‘De natuur is van iedereen!’ Dat snauwde een motorcrosser in het Antwerpse havengebied naar een natuurwachter die hem had betrapt op het crossen in natuurgebieden, waar hij en zijn kompanen vrolijk orchideeënveldjes en nesten van beschermde oeverzwaluwen en bergeenden in de vernieling reden. Hij vond dat iedereen ‘zijn hobby’ ongehinderd in de natuur moest kunnen uitoefenen.

‘Ik klaag u aan voor ongewenste intimiteiten!’ Dat schreeuwde een dame naar een bioloog van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek die haar en haar vriendin er vriendelijk op wees dat ze niet met hun twee grote honden zonder leiband dwars door een natuurgebied konden wandelen. De dames wensten niet gehinderd te worden in hun mogelijkheden om zich in de natuur te vermaken. Het is onwaarschijnlijk hoeveel mondmaskertjes, plastic handschoenen en wegwerpzakdoekjes er in de bermen van de polderwegen in mijn regio terechtgekomen zijn, naast de klassieke lege drankflesjes. Zwerfvuil is een blijvende pest in ons landschap – alle campagnes van de overheid ten spijt. Het is ergerlijk, die geldverslindende laksheid van zoveel mensen, want al die rommel moet natuurlijk ooit worden opgeruimd.

Het zal een utopie blijven dat we hier bij ons nog echt grote en ongerepte natuurgebieden kunnen hebben, zoals ze elders wel bestaan, ook in onze buurlanden. Het Nationaal Park Hoge Kempen, de Uitkerkse Polders en de nieuwe natuurgebieden op het grensgebied met Nederland in de omgeving van het prachtige Verdronken Land van Saeftinghe zullen uitzonderingen blijven, met een hoog toeristisch potentieel, want onze natuur is effectief van iedereen, zolang je de regels en de rest van het leven maar respecteert.

Toch zullen we niet anders kunnen dan een samenleven met andere dieren aanvaarden, zelfs predatoren, dikwijls in onze onmiddellijke omgeving – kijk naar vossen in de steden en slechtvalken op kerktorens. Een groeiende biodiversiteit is gezond voor de mens en de rest van de natuur. We weten ondertussen ook dat we niet ongeremd aan onze natuur kunnen blijven tornen – zie de vaststelling dat Vlaanderen vandaag droger is dan het zuiden van Spanje en Italië. We hebben er alle belang bij onze leefomgeving zo natuurlijk mogelijk te beheren, ook voor onszelf.

Dat belang is nog altijd niet overal even goed doorgedrongen. Maar de tegenstanders van natuur leveren achterhoedegevechten. Die kunnen extra grimmig zijn, want de natuurhaters voelen zich in het nauw gedreven door het groeiend maatschappelijk draagvlak voor natuur en het groeiend besef dat natuur nuttig kan zijn voor de mens. Het is vooral zaak niet toe te geven aan de obstructies en kordaat te blijven doorgaan. Maar dat is niet altijd goed voor het hart.