Na het concurrentiepact: tijd voor een competentiepact

600.000 Vlamingen zijn laaggeletterd. De digitale kloof is nog immenser. Donderdag 20 maart worden de resultaten van het PIAAC-onderzoek van de OESO toegelicht op een conferentie en wordt er gezocht naar oplossingen. Het ABVV pleit daarbij voor een competentie- of geletterdheidspact en roept minister van Werk Philippe Muyters (N-VA) op zijn besparingsplannen te herzien.

1 op 7 volwassenen in Vlaanderen is laaggeletterd

15% van de volwassenen, dat zijn bijna 600.000 mensen! Zij kunnen geen informatie halen uit de teksten die ons omringen (ondertitels op TV, een tekst op een bokaal in de winkel, een krantenartikel, een brief van een officiële instantie, een liefdesbrief, …).

1 op 3 volwassenen (31%) haalt wel een basisniveau van lezen, maar kan niet om met meer complexe geschreven informatie. Een bijsluiter of een technische handleiding, de instructies bij tax-on-web, de kleine lettertjes bij een contract: daar hebben zij problemen mee.

De digitale kloof is immens: 19% van de volwassenen in Vlaanderen kan geen eenvoudige problemen oplossen in een digitale omgeving. Nog eens 4 op 10 haalt een basisniveau en kan slechts eenvoudige informatie opzoeken. Dat wil zeggen dat minder dan de helft van de volwassenen (43%) echt voordelen kan halen uit de moderne technologische samenleving.

Een hardnekkige opleidingskloof

Jongeren doen het gemiddeld beter dan ouderen – en zeker op het vlak van problemen oplossen in een digitale omgeving. Maar een zorgwekkende tendens is dat de groep jongeren toeneemt die het basisniveau niet haalt: in 2007 ging het om 5% van de 16- tot 24-jarigen, in 2012 was dat 9%! Tegelijkertijd daalt ook het aandeel jongeren dat hooggeletterd is van 22% in 2007 tot 15% in 2012.

De kloof is het grootst tussen wie een opleiding in het hoger onderwijs genoot en wie dat niet deed. Hiermee scoort Vlaanderen het hoogst van alle onderzochte landen en regio’s. Een diploma secundair onderwijs op zich is niet voldoende, zeker voor wie uit het beroepsonderwijs komt (meer dan 3 op de 10 is laaggeletterd). Bovendien geldt in Vlaanderen meer dan in alle andere onderzochte landen: hoe hoger het diploma, hoe beter je loon en je job. Een hoge vaardigheid in geletterdheid kan een lager diploma niet compenseren.

We kunnen niet onverschillig blijven!

Eén op vijf volwassenen is niet mee met de digitale samenleving. Goed de helft van de volwassenen kan wel misschien wel zijn plan trekken, maar onvoldoende om er echt voordelen uit te halen. Het zijn harde cijfers.

Maar er is goed nieuws! Geletterdheid is een vaardigheid: in een goede leercontext, met aangepaste methodes en oefeningen kan je hogere niveaus bereiken. Basiseducatie (=onderwijs voor laaggeletterde volwassenen) verricht jaarlijks wonderen. Je hoort het van de cursisten: eindelijk weten ze dat ze niet alleen zijn, dat ze niet dom zijn, dat ze iets kunnen. En dat geeft vleugels aan hun leermotivatie en zelfvertrouwen.

Jong geleerd is oud gedaan… De cijfers over de jongeren geven aan dat het nodig is om te blijven investeren in goed en beter basis- en secundair onderwijs. We hebben een sterk basisonderwijs nodig en een hervorming van het secundair onderwijs, zodat al onze kinderen en jongeren toegang krijgen tot een voldoende hoog niveau van geletterdheid. Een goede algemene vorming blijkt meer dan ooit noodzakelijk, voor alle jongeren.

Ook de verantwoordelijkheid van de ondernemingen

De opleidingskloof vonden we ook al in de werkbaarheidsmonitor. 18% van de werknemers heeft geen toegang tot opleidingen of leren tijdens de uitvoering van het werk. Vrouwen hebben het gemiddeld slechter dan de mannen (18,6% zonder leermogelijkheden, tegen 16,9% voor de mannen). Voor kortgeschoolde arbeiders en arbeidsters is het helemaal schrijnend, met scores van resp. 42,2% en 52,2% voor onvoldoende leermogelijkheden! De geletterdheidskloof die er was, wordt zo nog versterkt.

In de meeste beroepen wordt wel verwacht dat je informatie kunt opzoeken en interpreteren. Het werk van uitvoerende bedienden beperkt zich al lang niet meer tot klasseren en sorteren. Een plaatbewerker in de carrosserie moet constructeursinformatie kunnen opzoeken en interpreteren. De bejaardenhelpster of de begeleidster in de kinderopvang moet de overdracht kunnen begrijpen. Er wordt gecommuniceerd met geschreven reglementen, werkfiches, computergestuurde instructies, apps… Beroepsopleidingen worden dus het best aangeboden in geïntegreerde trajecten met aandacht voor geletterdheid en algemene vorming.

Ondersteun volwassenen om bij te leren

De opleidingsdeelname van volwassenen zou tegen 2020 moeten verdubbelen, maar sinds 2008 daalt deze jaar na jaar. Volwassenen ondersteunen om bij te leren doe je door de opleidingen relevant, aantrekkelijk en toegankelijk te maken en ze tijd en middelen te geven om de opleidingen te volgen in combinatie met werk en privéleven. Opleidingscheques en betaald educatief verlof zijn daarbij cruciale instrumenten.

Maar net op die opleidingscheques wil Vlaams minister Muyters (N-VA) opnieuw besparen, zelfs meer dan de 2,5 miljoen euro die de regering had afgesproken, nadat het budget voor opleidingscheques eerder al gehalveerd werd.

Het wordt tijd dat de minister voor verandering kiest en werknemers stimuleert in plaats van ontmoedigt om opleidingen te volgen. Middelen die door de besparing vrijkomen moeten dus worden ingezet om de opleidingskloof te dichten.

Tijd voor een nieuw pact

Als sociale gesprekspartner ben ik daarom vragende partij voor een competentiepact met alle relevante actoren. Uiteraard moet de overheid dit ten volle ondersteunen en voor de overeengekomen acties voldoende middelen vrijmaken.

Voor mijn part mag zo’n competentiepact de volgende elementen inhouden: een versterking van het basisonderwijs en de hervorming van het secundair onderwijs, het voortzetten van de democratisering van het hoger onderwijs naar meer levenslang leren, een sterk beleid van erkenning van competenties in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, een echt engagement van het bedrijfsleven om elke werknemer een job met leerkansen te bieden, de uitbouw van een sterke, aangepaste en transparante instrumenten die volwassenen ondersteunen om bij te leren.