Na de Italiaanse verkiezingen: ‘Giorgia Meloni is het product van links’

‘Die miljoenen Italiaanse fascisten die waarnemers menen te zien: ze bestaan niet’, zegt professor politieke wetenschappen Daniele Albertazzi (University of Surrey).

Politoloog Daniele Albertazzi is al sinds 4 uur ’s ochtends aan het werk als Italië-commentator voor de BBC, wanneer we hem spreken via Zoom na de Italiaanse parlementsverkiezingen. Sterke koffie houdt hem overeind. Zoals voorspeld heeft de radicaal-rechtse Giorgia Meloni met haar Fratelli D’Italia overtuigend gewonnen. Ze haalde 26 procent van de stemmen, en haar rechtse blok met de Lega van Matteo Salvini en Forza Italia van de 86-jarige Silvio Berlusconi beschikt over een ruime meerderheid in het Italiaanse parlement.

Met Giorgia Meloni krijgt Italië straks hoogstwaarschijnlijk de eerste radicaal-rechtse premier sinds de Tweede Wereldoorlog en Mussolini. Hoe zorgwekkend is dat?

Daniele Albertazzi: Ik zie toch vooral continuïteit en ga niet akkoord met het idee dat we een dijkbreuk in de Italiaanse politiek beleven. In 1994 heeft Silvio Berlusconi als eerste de neofascisten van de Movimento Sociale Italiano (MSI) in de Italiaanse regering gebracht – dertig jaar geleden al. Vandaag gaat radicaal-rechts allicht de Italiaanse regering leiden, dat klopt. Maar Meloni haalt haar stemmen vooral bij andere radicaal-rechtse partijen zoals de Lega. Er is dus geen gigantische verschuiving richting radicaal-rechts onder Italiaanse kiezers. De miljoenen fascisten die waarnemers nu in Italië menen te zien: ze bestaan niet. Maar de Italianen wilden niet opnieuw een door centrum-links, of door Mario Draghi of een andere technocraat geleide regering, en ze hebben besloten dat Meloni daartoe hun beste troef was.

Er is geen gigantische verschuiving richting radicaal-rechts onder Italiaanse kiezers.

U ziet geen reden tot ongerustheid?

Albertazzi: Veel kan Giorgia Meloni niet doen, in deze crisistijden. Ik verwacht dat ze zal focussen op binnenlands beleid. Denk aan strengere wetten op het vlak van veiligheid, of nieuwe deals met Libië, om te voorkomen dat migranten met bootjes de Middellandse Zee oversteken. Als je vandaag een illegale migrant bent in Italië, wordt je leven morgen nog moeilijker. Als je afhankelijk bent van de verzorgingsstaat, zeker ook. Het basisinkomen van de Vijfsterrenbeweging en de Lega gaat allicht op de schop. Maar als mensen denken dat Meloni de handschoen gaat opnemen tegen de Europese Commissie of de NAVO, dan moet ik lachen. Italië zit in het vizier van de financiële markten vanwege zijn hoge staatsschuld en moet nog een enorme hap uit het Europese herstelfonds krijgen. En Meloni, die er bovendien veel aan gelegen is om af te komen van haar internationale imago als gevaarlijke fascist, zou aansturen op ramkoers met de EU?

Vindt u alle waarschuwingen voor de terugkeer van het fascisme dan overspannen?

Albertazzi: Natuurlijk zitten er in de partij van Meloni een paar neofascisten. Maar de partij zelf kun je het best definiëren als radicaal-rechts, zoals de FPÖ in Oostenrijk. Het zijn partijen die werken binnen de democratische instellingen, maar met een ideologie van extreem nationalisme en een sterk anti-migratiediscours. Op economisch vlak is Meloni dan weer een neoliberaal, en voorstander van een kleine overheid, snoeien in de welvaartstaat en drastische belastingverlaging – al is er voor dat laatste natuurlijk geen geld.

Het basisinkomen van de Vijfsterrenbeweging en de Lega gaat allicht op de schop.

Hoe sterk hangt het rechtse blok samen? Meloni en Salvini, de toekomstige coalitiepartners, zijn tegelijk elkaars voornaamste concurrenten.

Albertazzi: Hoogstwaarschijnlijk zal de regering-Meloni van een aantal wittebroodsweken kunnen genieten. Rechtse kiezers zullen het niet pikken als er onmiddellijk trammelant ontstaat. Maar op een gegeven moment zal de Lega niet anders kunnen dan zich te profileren en zich te onderscheiden van de Fratelli d’Italia. Ze moet wel, want Meloni heeft in het noorden van Italië, in historische Lega-bastions als de Veneto, twee keer zoveel stemmen gehaald als de Lega. Dat is voor Salvini een ramp, en het begin van het einde.

Voor Matteo Salvini dreigt een ramp, en het begin van het einde.

Hoeveel verantwoordelijkheid draagt links voor de overwinning van Meloni?

Albertazzi: Meloni is het product van links. In plaats van haar te blijven beledigen, zouden de leiders op links zichzelf beter opsluiten in een kamer en in de spiegel kijken. Het rechtse blok heeft 43 procent gehaald. Als je de scores van de Vijfsterrenbeweging, de centrumlinkse Partito Democratico (PD), de groenen en zogenaamd radicaal links bij elkaar optelt, kom je aan 38 procent. Dat is een verschil van maar 5 procent. Een linkse kiesalliantie had dus een kans gemaakt. Links kan in Italië sowieso alleen maar winnen met een heel brede coalitie. De dag dat de PD weigerde een alliantie te sluiten met de Vijfsterrenbeweging, waren de verkiezingen dan ook sowieso een verloren zaak.

En Meloni doorlopend demoniseren was ook niet de juiste strategie?

Albertazzi: Nee, het kan niemand wat schelen. Want dat is het cruciale punt: Meloni, met haar radicale verleden, wint geen enkele stem op links. Haar genie is dat ze de rechtse Italiaanse kiezers heeft weten te overtuigen met de boodschap: kies niet Salvini of Berlusconi, kies mij!