Professor en expert in onafhankelijkheidsbewegingen John Loughin ziet twee mogelijke gevolgen van een N-VA in een federale regering: ‘Het Vlaams-nationalisme zal enerzijds verzwakken, en de extremen kunnen nog gefrustreerder worden. En misschien ligt daarin wel het gevaar voor België.’
John Loughlin is niet altijd één van de toppoliticologen van het Europese continent geweest. In 1968, toen de revolutie losbarstte in Parijs en een groot aantal studenten zich lieten verleiden door het maoïsme, besliste de Ier zijn leven volledig aan God te wijden. Op negentienjarige leeftijd trad hij in in een trappistenklooster in Belfast. ‘We produceerden geen bier maar melk’ vertelt hij vandaag. Zijn reisgeest was echter niet gemaakt voor het kloosterleven. Op vijfentwintigjarige leeftijd verbrak hij zijn gelofte om de wereld rond te reizen. Hij ontdekte Québec, waar toen een autonomistische sfeer heerste en werd daarna leerkracht Engels in een lyceum in Bastia in Corsica. ‘Komende uit Noord-Ierland was ik nieuwsgierig naar dat eiland waar een zeer actieve onafhankelijkheidsbeweging bestond, waarvoor zelfs een gewapende strijd werd geleverd’ verklaarde hij.
Nadien waagde de voormalige monnik zich aan een academische carrière en specialiseerde hij zich in nationalismen. Hij bracht drie jaar door in Rotterdam, verdedigde zijn doctoraatthesis in Firenze, gaf les in Parijs, Bordeaux, Cardiff maar ook aan de ULB waardoor hij de Belgische context goed begrijpt. Tegenwoordig is hij professor aan de prestigieuze universiteit van Cambridge in Engeland.
Le Vif/L’Express: Jan Jambon, één van de kopstukken van N-VA, verklaarde dat Vlaanderen, Schotland en Catalonië een soort wedstrijd lopen om te bepalen wie als eerste onafhankelijk wordt. Wie zal er volgens u de competitie winnen?
John Loughlin: ‘Schotland lijkt me het dichtst bij de onafhankelijkheid, ook al is het niet voor deze keer gebleken. Maar noch Schotland, noch Catalonië of Vlaanderen zullen binnenkort onafhankelijk worden.’
Le Vif/L’Express: Had een overwinning van het jakamp in Schotland de onafhankelijkheidsbeweging in Vlaanderen duurzaam kunnen versterken?
John Loughlin: ‘Zowel in Schotland, Catalonië als Vlaanderen stel je vast dat het nationalistische project stand houdt ondanks dat de nationale regeringen decentralisatiemaatregelen invoert. Daardoor kijken die drie regio’s naar mekaar. Het dynamisme van de Catalaanse en de Schotse mobilisatie kan afstralen op Vlaanderen. Ik stel me echter een vraag: wat betekent onafhankelijkheid vandaag?
Voor Schotland is het vrij duidelijk. In de Britse grondwettelijke traditie wordt Schotland als een volwaardige natie erkend die vroeger onafhankelijk was en door een Act of Union verbonden werd met het Verenigd Koninkrijk. Het is mogelijk die Act of Union te verbreken. In Spanje is dat minder duidelijk aangezien de Grondwet er gebaseerd is op de Franse grondwet: de Spaanse natie is één en ondeelbaar. De afscheidingsmechanismen zijn dus ingewikkelder in Catalonië. Ik denk ook niet dat de Spaanse regering even inschikkelijk zal zijn als de Engelse regering tegenover Schotland. In België is de situatie nog anders. De onafhankelijkheid van Vlaanderen lijkt me nog minder geloofwaardig.’
Le Vif/L’Express: Waarom gelooft u niet in het scenario van een onafhankelijk Vlaanderen ?
John Loughlin: ‘België onderscheidt zich door een consensusgevoel, een traditie van compromis waardoor de verschillende delen van het land samen zullen verder gaan. Ik zie zeer weinig passie voor onafhankelijkheid onder de meerderheid van de Vlaamse bevolking. België is eerst en vooral pragmatisme. Dat is het element dat verschilt met Catalonië en Schotland: daar voel je een echte passie voor dat debat.’
Le Vif/L’Express: N-VA maakt zich op om in de volgende Belgische federale regering te stappen met een bijzonderheid die ongepast kan lijken voor een nationalistische partij: de een regering gebaseerd op het sociaaleconomische, zonder nieuwe staatshervorming, zonder institutionele vooruitgang, zonder uitbreiden van de autonomie. Kan die strategie op termijn de Vlaamse voorstanders van onafhankelijkheid versterken?
John Loughlin: ‘Ik heb daar grote twijfels iver. Nationalistische partijen zoals de Scottish National Party (SNP) in Schotland, en Convergència i Unió (CiU) en Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) in Catalonië namen deel aan de macht in coalities met niet-nationalistische partijen. Dat versterkte zonder twijfel hun legitimiteit in de ogen van burgers. Maar het ging altijd over de Schotse of de Catalaanse regering, nooit over de nationale regering! De beslissing van N-VA om in een Belgische regering te stappen, is een compleet andere zaak.
Je kan het als een strategie zien: de sociaaleconomische kwesties bevorderen om mensen te mobiliseren en op die basis dan ook de weg van de onafhankelijkheid inslaan. Ik ben wel sceptisch tegenover de efficiëntie van die strategie. SNP zou nooit in de regering van Westminster stappen, net zoals CiU of ERC nooit in een regering in Madrid zou stappen. Je kan je toch ook geen Europees commissaris uit een eurosceptische partij als UKIP inbeelden? Dat zal nooit gebeuren. Je kan ook de strategie van Sinn Fein, de linkse republikeinse partij uit Ierland, aanhalen. Die contrasteert met de keuze van N-VA: Sinn Fein komt op voor de verkiezingen van het Verenigd Koninkrijk, ze hebben regelmatig afgevaardigden maar die hebben altijd geweigerd in het parlement van Westminster te zetelen omdat voor hen de Britse regering niet legitiem is in Noord-Ierland.
Le Vif/L’Express: Er gaan twee hypothesen rond over de ‘sociaaleconomische’ strategie van N-VA. De eerste: net zoals in het verhaal van het Trojaanse paard zullen de Vlaamse nationalisten hun deelname aan de federale regering gebruiken vanuit het hart van de Belgische staat België van te saboteren. De tweede: door de confrontatie met de complexe realiteit van de macht zal N-VA op de duur haar standpunten verzachten om uiteindelijk de onafhankelijkheid op te geven. Welk van de twee lijkt het meest geloofwaardig?
John Loughlin: ‘De tweede hypothese. De geschiedenis van dergelijke bewegingen leert dat ze uiteindelijk altijd gematigder worden en hun eisen versoepelen. Dat is bijna onvermijdelijk als je het spel van de instellingen speelt. Het is zeer moeilijk om een ministerie te saboteren waarvoor je zelf de verantwoordelijkheid draagt. Ik ken geen geval waar dat gebeurde. Ik beweer niet dat dat schema zich zal herhalen in het geval van N-VA, ik zeg enkel dat het de trend is in de geschiedenis van nationalistische en regionalistische bewegingen.’
Le Vif/L’Express: U hebt het Corsicaans nationalisme bestudeerd. Kan u er lessen uit trekken voor het Belgisch voorbeeld?
John Loughlin: Toen François Mitterrand president van Frankrijk was, liet hij de Corsicaanse nationalisten in het politieke systeem stappen en vertrouwde hij hen verantwoordelijkheden toe. Wat is er dan gebeurd? Die strategie verdeelde die bewegingen en verzwakte ze. Maar het leidde ook tot extremisme. De compromissen die in de jaren ’80 met Parijs gesloten werden, zorgden voor een breuk binnen de nationalisten. Dat hield het geweld in zwang, waardoor ze dan weer steun bij de bevolking verloren.
Misschien ligt daar wel het gevaar voor België. Als N-VA beslist vijf jaar lang institutionele vooruitgang op te bergen, zullen de meest extremistische leden binnen de Vlaamse onafhankelijkheidsbeweging nog gefrustreerder worden. Ze zullen ertoe verleid worden andere middelen dan de regeringsweg te gebruiken. Ik heb het dan niet over geweld: in de Belgische context geloof ik daar absoluut niet in.
Enerzijds kan de intrede van N-VA dus de Vlaamse nationalistische beweging afzwakken en verdelen, zoals het meestal gaat, anderzijds raken de extremen meer gefrustreerd omdat ze niet meer krijgen. Er zijn wel tegenvoorbeelden: zo heeft de Ierse Republikeinse beweging bijvoorbeeld op een zeer grote eenheid kunnen rekenen. Zowel Sinn Fein als de IRA en al hun satellietorganisaties aanvaardden het Goede Vrijdag-akkoord, dat een compromis sloot met Londen. In Vlaanderen lijkt de nationalistische beweging ook al zeer gespleten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier