Muziektherapie: ‘Het is bijna beangstigend hoe krachtig muziek de psyche kan beïnvloeden’

Muziektherapie is een relatief jonge tak van de wetenschap. Er zijn slechts twee opleidingen in Vlaanderen. Het terrein wordt nog volop onderzocht. Niet verwonderlijk dus dat er nog heel wat misverstanden bestaan.

Echte muziektherapie is iets anders dan een cd met relaxatiemuziek beluisteren of alfagolven door de luidsprekers jagen. “Muziektherapie is een vorm van preverbale psychotherapie”, zegt Jos De Backer, doctor in de muziektherapie. “Dat betekent dat een patiënt via muziek iets duidelijk kan maken wat hij met woorden nog niet kan. We werken dan ook vaak met vrije improvisatie. De pathologie van een psychiatrische patiënt kan duidelijk worden door de muziek die hij of zij speelt. Zo zal iemand met autisme vaak erg repetitieve patronen spelen, of net heel gefragmenteerde klanken voortbrengen.”

Of een patiënt iets van muziek afweet, is niet van belang voor de therapie. “Je moet geen instrument kunnen bespelen voor een vrije improvisatie”, zegt dokter De Backer. “Muziek draait in onze branche rond affect, niet rond technische vaardigheid. Langs de andere kant kan het ook geen kwaad om wel te kunnen spelen. Ik heb al evengoed een topviolist behandeld als iemand die nog nooit een instrument in zijn handen had gehouden.”

“Veel mensen beweren dat ze zich kunnen uitdrukken in muziek”, zegt Jos De Backer. “Maar ook dat is een misvatting. Zo simpel is muziektherapie niet. Je moet de muziek tijdens een sessie vrij haar gang kunnen laten gaan. Je weet nooit waar ze je naartoe voert. Zo kan een patiënt proberen om zijn angst weer te geven door een instrument, maar net door die vrije improvisatie komt hij bijvoorbeeld bij een kern van verdriet terecht. Het probleem met affect, en met trauma’s in het bijzonder, is dat we ze vaak zelf niet be grijpen. We kunnen met moeite denken over een trauma, laat staan het uitdrukken. Dat is wat een muziektherapiesessie voor een patiënt kan doen : ze geeft vorm aan zijn of haar gevoelens. Je zou het een vorm van atunement kunnen noemen.”

Kinderen met kanker

Muziektherapie heeft haar nut al bewezen bij verschillende doelgroepen. Het leeuwendeel van de patiënten van een muziektherapeut zijn psychiatrische patiënten. Zij hebben het immers vaak het moeilijkst om hun emoties te ordenen en uit te drukken.

Maar ook mensen met een handicap of een trauma kunnen met muziektherapie gebaat zijn. Inge Bracke werkt als muziektherapeute op de dienst Kinderoncologie, UZ Leuven, ook met de ouders van de kinderen. “Soms houd ik groepssessies, maar meestal werk ik individueel met de kinderen”, vertelt ze. “De bedoeling van mijn therapie is om hen psychologisch te ondersteunen. Ik laat hen vrij spelen op een instrument of zingen. De kinderen spelen zelf meestal op makkelijk te bespelen instrumenten, zoals op slagwerk, een xylofoon of een piano. Ikzelf heb wel een muzikale opleiding. Ik speel met hen mee, zodat het wat klinkt. Ik interpreteer zo dus ook hun spel en maak er een structuur van. Nadien proberen we, als dat nodig is, om samen de gevoelens te bespreken die bij de improvisaties duidelijk zijn geworden. Een kind dat de hele tijd heel hard heeft gespeeld, kan met woede zitten. Dan proberen we daarover te praten. Zeker in zulke moeilijke omstandigheden voelt een kind van alles zonder goed te weten wat precies. Muziek verlaagt de drempel om emoties te uiten en geeft er vorm aan. Eenmaal per week bespreek ik samen met de behandelende arts en het medische team wat er is opgevallen.”

Muziektherapie moet wel samen met een therapeut gebeuren, benadrukt Bracke. “Er zijn heel wat mensen die zich muziektherapeut noemen, maar geen gedegen opleiding hebben. Je mag niet vergeten dat je met psychotherapie bezig bent. Een therapeut moet weten wat hij doet. Muziek is een krachtig medium. Je mag niet zomaar voluit in de emotie van een patiënt duiken.” Voor je jezelf master in de Muziektherapie mag noemen, moet je in ons land een opleiding van vijf jaar volgen. Die opleiding is een samenwerking van de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst en de KU Leuven. Er is ook een Bachelor na Bachelor opleiding aan de Arteveldehogeschool in Gent.

Verschillende Europese opleidingen onderzoeken het concrete effect van muziektherapie op patiënten met diverse psychische stoornissen. Het is een relatief onontgonnen terrein. Met de opleiding in Leuven werd pas in 1993 gestart. Tot voor kort was het bovendien onmogelijk om er te doctoreren omdat er geen eigen doctor was die een doctoraalscriptie kon begeleiden. Nu, met Jos De Backer, is dat wel het geval en zijn er ook meer mogelijkheden voor onderzoek. “Er zijn gelukkig voldoende budgetten beschikbaar voor muziektherapie,” zegt hij, “meestal van universiteiten. Er lopen verschillende onderzoeken, zoals over de kracht van improvisatie bij mentaal gehandicapten.”

Muziek als anesthesie

Er zijn nog anderen dan academici geïnteresseerd in muziek. “Ook binnen de reclamewereld wordt muziek gebruikt”, vertelt Jos De Backer. “Ik werkte mee aan onderzoek daarover. In de praktijk wordt gekeken naar het effect van bepaalde muziek op de kooplust. De besluiten kunnen ook bredere implicaties hebben. Hoe krachtig muziek de psyche kan beïnvloeden, is indrukwekkend, zelfs beangstigend.”

Muziek heeft ook een impact op ons zenuwstelsel. “Maar het zijn eerder geïnteresseerde individuen die zich wagen aan onderzoek daarover”, legt De Backer uit. “Sommige psychiaters voeren individueel onderzoek uit en passen binnen dat kader technieken toe op hun patiënten. In Duitse en Amerikaanse ziekenhuizen wordt muziek bijvoorbeeld gebruikt als een vorm van verdoving, als een soort anesthesie. Ook het effect van alfa-golven in muziek op ons zenuwstelsel wordt gebruikt, maar dat zijn eerder randverschijnselen. Binnen de muziektherapie zoals we die in Europa zien, worden dergelijke therapieën niet toegepast.” (Ilka De Bisschop)