Misdaad loont

Een misdaad kan, moet, zal, mag beloond worden. En dat gebeurt ook. Kijk maar naar de politieke wereld. Daar brengt oorlog meer stemmen op dan vrede.

Renault: “I have often speculated on why you don’t return to America. Did you abscond with the church funds? Did you run off with a Senator’s wife? I like to think you killed a man.”
Rick [sardonically]: “It was a combination of all three.”

Deze mooie zinnen komen uit de beroemde film Casablanca. De Franse politiecommisaris Renault vraagt aan nachtclubuitbater Rick, gespeeld door Humphrey Bogart, waarom hij mordicus in een stad wil blijven die stinkt naar leugen en verraad. Op zowat alle gebieden die je maar kan bedenken. De drievoudige vraag is prachtig maar werkelijk uitmuntend is, zoals zo vaak het geval is, het antwoord.

Het antwoord vat samen wat misdaad inhoudt. In deze film. Maar misdaad vat nog veel meer samen. Al wat het leven maakt is samengesteld uit misdadige elementen. De mens probeert er zich van te ontdoen, door een zekere positie in de maatschappij te bereiken en zijn beschavingspeil op te krikken. Helaas merkt hij vanaf zijn eerste stappen in het bewustzijn dat dit niet zonder verraad kan en wat later moet hij inzien dat elke stap op de ladder naar boven niet zonder leugen gaat. Echt rijk wordt men niet door hard te werken. Wereldberoemd wordt men maar op de rug of via het bed van iemand anders. De liefde is een kwestie van schone woorden in een valse schijn.

‘Misdaad is de rode draad door het programma, …’ schrijft artistiek directeur Patrick Duynslaegher in de persmap van het 39ste Filmfestival van Gent. Dat klopt. Hoe romantisch, moreel verantwoord, informatief [documentair], muzikaal het basisgegeven van een film ook is, telkens zit er onderhuids een misdadig element in het script en dus in het verhaal. Zeker als men het woord misdaad naar zijn werkelijke betekenis bekijkt. Misdaad is kwaad, maar heeft ook zijn goede kanten, want een mis-daad is een daad die anders uitdraait dan men oorspronkelijk voor ogen had. Zelfs de moord met voorbedachte rade heeft zijn verrassingen. Is het niet vóór dan is het ná de daad.

Hoe vaak wordt niet een huurmoordenaar vermoordt door een huurmoordenaar die vermoord wordt door een derde huurmoordenaar. En achter de hoek staat een vierde te wachten. Hoe vaak gaat men niet vreemd om te ontdekken wat er scheelt aan de verhouding, om de verhouding te redden, want de vreemdganger houdt in wezen nog steeds van zijn vaste partner, en weet dat hij dat tot over de dood zal doen. Hij wil zijn vaste verhouding een nieuwe [laatste?] kans geven. En diefstal is vaak het bestelen van de oplichter en een rochel in de soep, is die niet bedacht door de kelner die vernederd is door de klant? Stelen van een collega heeft ook zijn goede kanten, zoals William Shakespeare bewees. Hij maakte van een slecht toneelstuk, met een sterk gegeven, een beter, zodat het gegeven en het stuk de tijd versloeg, tot vrucht en nut van ons allen.

In al onze daden schuilt een misdadig element. Om dat te begrijpen grijpen we even terug naar een korte dialoog uit de al eerder genoemde film.

Renault: “And what in heaven’s name brought you to Casablanca?”
Rick: “My health. I came tot Casablanca for the waters.”
Renault: “Waters? What waters? We’re are in the dessert.”
Rick: “I was misinformed.”

Foutieve en verkeerd begrepen woorden of daden liggen aan de basis van het menselijk gedoe. Alles wat er gebeurt heeft een kromme lijn, met harde knopen. Misdaad zien als iets dat zuiver het slechte in de mens omvat, is een foute beschouwing. In al mijn literaire activiteiten heb ik met opzettelijk zaken uitgespookt die tegen de wet en de moraal waren. Had ik ze echter niet aan mijn laars gelapt waren een aantal gebeurtenissen waar veel mensen héél wat plezier aan hebben beleefd niet gebeurd. Een misdaad wordt vaak geboren vanuit een goede daad. Eva plukte de appel van de boom niet om God te ergeren maar om wijzer te worden. Dat God dat kwalijk nam is hem zeer kwalijk te nemen. Hij is de misdadiger. Hij gunde zijn eigen schepsel niet het voordeel van de kennis van goed en kwaad.

Misdaad loont. Vriendschappen worden evengoed geboren uit haat dan uit liefde. En dat is, meen ik, de code van de openingszin van het voorwoord van de persmap. Achter die zin schuilt een wereld groter dan de aarde is. Heb ik gelijk of heb ik gelijk? om een oneliner van Dennis Potter uit The Singing Detective te gebruiken. Als ik in de kerk sta te vloeken, Patrick, trek aan de bel.

Toneel is mijn dada, maar is en blijft een elitaire kunst. Film heeft het elitaire van zijn kunstvorm geschraapt. Film is goedkoper dan een sessie bij een psycholoog. En nog leuker ook. Een bioscoopzaal is geen wachtzaal. In een wachtzaal zit je te loeren naar de andere patiënten die voor of na jou komen, en van dat loeren krijg je jeuk en van jeuk ga je scharten. In een cinemazaal zitten alle patiënten samen en dat ontspant, tot tranens toe. Daardoor komt de mens tot betere daden die de ene keer goed zijn voor hemzelf en de rest van de wereld en de andere keer omgekeerd. Et alors? Who cares? Hoe dan ook, een misdaad kan, moet, zal, mag beloond worden. En dat gebeurt ook. Kijk maar naar de politieke wereld. Daar brengt oorlog meer stemmen op dan vrede.

En dat vriendschap geboren wordt uit een misdaad zit ook al – nauwelijks verborgen – in de laatste claus van Casablanca. Hij wordt gezegd door Rick tegen de politiecommissaris en hij spreekt hem aan met de voornaam.
Rick: “Louis, I think, this is the beginning of a beautiful friendship.”

Hij wordt gezegd kort nadat de Franse politiecommissaris de Duitse SS-officier neergeschoten heeft. Was dat een misdaad? De straatwet gaat nu eenmaal boven paleizen van wet en orde en kathedralen van moraal en geloof.

Met dat voor ogen ga ik naar het Filmfestival Gent.

Guido Lauwaert