‘Zelfs rechtszaken brengen regering niet in beweging om pesticidenproblematiek aan te pakken’

Het wetenschappelijk bewijsmateriaal over de risico’s van pesticiden blijft zich opstapelen. Vlaanderen had op 1 januari 2023 een nieuw pesticidenplan moeten voorstellen, maar dat plan blijft nog steeds uit. “Deze vertraging is onaanvaardbaar: De Vlaamse regering moet deze aanslag op ons leefmilieu nu eindelijk eens krachtig aanpakken”, stellen Heleen De Smet van Bond Beter Leefmilieu en Kristine De Schamphelaere van PAN Europe. “Maar ook de federale regering heeft boter op het hoofd en laat na om de toelating van pesticiden correct te laten verlopen.”

Het toelatingsbeleid van het Nederlandse College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), is in strijd met de Europese pesticidenwetgeving. Dat bepaalde het Europese Hof van Justitie in april, naar aanleiding van een rechtszaak aangespannen door PAN Europe. Lidstaten moeten bij de beoordeling de meest actuele wetenschappelijke en technische kennis meenemen en onder meer de hormoonverstorende eigenschappen onderzoeken. Nederland laat na dit te doen. Het voorzorgsbeginsel is in de wet opgenomen, maar blijft al te vaak dode letter.

In België is het naar goede gewoonte complexer: of een pesticide toegelaten is, beslist de federale regering, of en hoe je ze kan gebruiken, is dan weer een Vlaamse bevoegdheid.  Tegen het Verdrag van Aarhus in, is de beoordeling van pesticiden niet transparant, en krijgt het brede publiek geen inspraak. Ook België test, tegen de Europese wetgeving, pesticiden niet op lange termijn toxiciteit, zoals hormoonverstorende, kankerverwekkende of reprotoxische eigenschappen. Geen wonder dat er ook tegen de Belgische federale overheid een rechtszaak loopt omwille van haar gebrekkig toelatingsbeleid.

Eerder dit jaar sneuvelde onder grote druk van de pesticidenlobby het voorstel voor een Europese Verordening (SUR), die de weg zou wijzen naar een halvering van het gebruik en de risico’s van pesticiden. Dit voorstel kwam er omdat lidstaten nalaten de huidige Europese Richtlijn rond het Duurzaam Gebruik van Pesticiden uit te voeren. Zo wordt bijvoorbeeld geïntegreerde gewasbescherming, waarbij preventie centraal staat en pesticiden slechts als laatste optie worden ingezet, verplicht sinds 2014, niet of onvoldoende geïmplementeerd. In Vlaanderen leidde het gebrek aan implementatie van deze richtlijn, door bijvoorbeeld kwetsbare groepen zoals kinderen onvoldoende te beschermen, tot alweer een rechtszaak.

Voorlopig lijken beide regeringen niet in beweging te brengen.

Onderschatting van gezondheidsrisico’s

Volgens experten onderschat het huidige toelatingsbeleid niet alleen de impact van de gebruikte pesticiden, maar ook de impact van combinaties ervan. Al voor onze geboorte worden we eraan blootgesteld. Door voeding, via de lucht en zelfs onze huid nemen we de stoffen op. Pesticiden worden aangetroffen ver van waar ze worden toegepast. Onderzoek toont aan dat pesticiden zich ook ophopen in huisstof, en dus ook in ons huis terug te vinden zijn. Een waaier aan aandoeningen, zoals neurologische aandoeningen, vormen van kanker, ontwikkelingsstoornissen en verminderde vruchtbaarheid worden in verband gebracht met pesticiden. Steeds meer onderzoek wijst op de schadelijke impact van pesticiden op ons gastro-intestinaal microbioom. In Frankrijk, Italië en recent ook Duitsland is de ziekte van Parkinson zelfs erkend als beroepsziekte voor landbouwers. 

Het leven op den buiten heeft al lang niet meer de gezonde connotatie van weleer. Politici die pretenderen zich in te zetten voor verschillende gezondheidsdossiers, zoals rond kanker of hormoonverstoorders, verzetten zich tegelijkertijd hevig tegen dringende maatregelen om pesticidengebruik te verminderen. Volgens de FOD Volksgezondheid betalen we in België elk jaar opnieuw meer dan 4 miljard euro aan gezondheidskosten door hormoonverstorende effecten, waarvan het ”merendeel van de kosten naar schatting het gevolg is van blootstelling aan pesticiden”. Een drastische daling van het gebruik en de risico’s van pesticiden hoort dus een integraal onderdeel te zijn van een degelijk preventief gezondheidsbeleid.

Ondermijning ecosystemen en hun diensten

Het is bekend dat pesticidengebruik één van de belangrijkste oorzaken van  biodiversiteitsverlies is. Pesticiden brengen ernstige schade toe aan het bodemleven en vele andere soorten wier levenscyclus door de bodem gaat, zoals loopkevers, in de grond nestelende bijen of amfibieën.  Dat Europese bodems voor 60-70% in slechte staat zijn, is dan ook in belangrijke mate met pesticiden verbonden.

De kelderende aantallen insecten, vogels, en de steeds stillere lentes en monotone groene woestijnen zijn alarmerend. Een Duits onderzoek toonde aan dat over 27 jaar tijd in 63 natuurgebieden de biomassa vliegende insecten met meer dan 75% afnam. Recent onderzoek van het Nederlandse EIS Kenniscentrum wijst op het drastisch versneld uitsterven van zweefvliegen en de link met pesticiden. In Vlaanderen wees het Instituut voor Natuur- en bosonderzoek (INBO) er eerder op dat bijna de helft van alle soorten zweefvliegen in Vlaanderen uitgestorven of met uitsterven bedreigd is. Dat is problematisch: zweefvliegen zijn erg belangrijke bestuivers en natuurlijke plaagbestrijders.

Vorig jaar wezen  6000 wetenschappers nog maar eens op de risico’s voor onze langetermijnvoedselzekerheid door pesticiden: robuuste gewasteelt hangt af van gezonde ecosystemen, levende bodems, natuurlijke plaagbestrijding en bestuivers. Deze staan allen onder druk door ons huidige gebruik.

Nood aan ambitieus pesticidenbeleid

Het dwarsbomen van een ambitieus pesticidenbeleid is niet alleen een rechtstreekse onverschilligheid ten opzichte van de volksgezondheid, maar ook verzuim van een collectieve verantwoordelijkheid tegenover ons ecosysteem. Pesticiden vormen niet alleen een risico voor de landbouwer, maar voor de hele samenleving en de natuur waarvan ze afhankelijk is. België en de regio’s moeten hun verantwoordelijkheid opnemen.

Op federaal niveau dient de langetermijntoxiciteit van pesticiden beter worden getest, evaluatiedossiers moeten openbaar zijn, en burgers, middenveld en onafhankelijke wetenschappers moeten meer en krachtigere mogelijkheden tot inspraak krijgen. Omwille van het gebrek aan een evaluatie van de impact van pesticidencocktails, is een nationaal verbod op alle gekende en vermoedelijk kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische actieve stoffen en co-formulanten hoogdringend.

Vorig jaar lanceerde het INBO nog een rapport waar het glashelder de problematiek stelt en wijst op enkele relevante beleidsmaatregelen, zoals betere implementatie van geïntegreerde gewasbescherming, en het instellen van bufferzones zonder pesticiden om kwetsbare gebieden en doelgroepen te beschermen.

Minister Demir is als minister van Omgeving verantwoordelijk voor het Vlaams pesticidenplan, maar dat laat al 1.5 jaar op zich wachten. Dit terwijl er in dichtbevolkt Vlaanderen, waar bijna 9% van de kinderen leeft in een omgeving met een verhoogd risico op pesticidenverontreiniging, al lang geen dag te verliezen valt. Blijkbaar ontbreekt  door verkiezingskoorts het gezond verstand om hoogdringende maatregelen te lanceren. Hopelijk komen de beleidsmakers terug bij zinnen.