Wereld Oceanen Dag: monsters van het slijk, ook dit is de diepzee

Maak kennis met 10 lieverdjes uit de diepzee. De meeste zullen geen schoonheidsprijs winnen, maar sommige dieren doen wel heel bijzondere dingen. Misschien een ideetje voor Blue Planet III?

De diepzee is een fascinerende plek. Het is een koude duistere omgeving en het voedsel is schaars. Er is bijvoorbeeld geen fytoplankton, de basis van de voedingsketen. Toch is het een oord met opvallend veel leven waar we bovendien nauwelijks het bestaan van afweten.

De dieren springen bijzonder zuinig om met de middelen die voorhanden zijn. Zo kan een karkas van een walvis decennialang een voedingsbron zijn voor tientallen en zelfs honderden soorten. Ook hydrothermale bronnen ondersteunen honderden soorten die nergens anders ter wereld voorkomen.

Maar net zoals de rest van de planeet wordt ook deze grotendeels onbekende wereld bedreigd door onder andere de visvangst, de verzuring van de oceanen en de ontginning van de diepzee.

1. Reuzenpissebed

De reuzenpissebed kan tot 46 cm groot worden en leeft in grote aantallen in diepe, koude delen van de Atlantische Oceaan. Deze kreeftachtige heeft veel weg van een uitvergrote huisstofmijt. De eerste keer dat dit diertje werd opgevist in 1879 was meteen een reden om de theorie te weerleggen dat er in de diepzee geen leven mogelijk is. Reuzenpissebedden voeden zich met karkassen van dode vissen. Al kunnen broedende vrouwtjes maar liefst vijf jaar zonder voedsel, wellicht omdat ze zich willen beschermen tegen roofdieren door te schuilen in de modder.

2. Kogelvis

Enkele jaren geleden ontdekte een Japanse duiker die al vijftig jaar de Japanse wateren verkende iets dat hij nog nooit gezien had: een perfect gevormd geometrisch patroon met een doorsnede van zo’n twee meter op de bodem van de oceaan. Een tijd later pas ontmaskerden hij en zijn collega’s de maker van dit kunstwerk. Het bleek een kleine kogelvis te zijn. Het – overigens zeer giftige – diertje was zeven dagen onafgebroken aan het werk geweest om zijn levenswerk te creeren. Doel van dit alles: de vrouwelijke kogelvissen naar het midden van de cirkel leiden om daar te paren en eitjes te leggen. Het kunstwerk heeft trouwens nog een ander doel: de bergjes zand langs de randen beschermen de eitjes tegen de getijden.

De kogelvis heeft trouwens een bijzondere eigenschap. Wanneer gevaar dreigt, blaast hij zichzelf op tot een kolossale giftige strandbal door water op te zuigen. Wanneer een roofdier dit ziet, verliest hij meteen zijn eetlust.

In iets minder opgeblazen vorm wordt dit extreem giftig dier ook gegeten door de Japanners. Koks die deze delicatesse (‘fugu’) willen serveren, moeten evenwel jaarlijks een examen afleggen.

3. Blobvis

Nog eentje die niet meteen de eetlust opwekt: de blobvis. Deze vis heeft een ingezakt oudemannengezicht met een dikke neus. De blobvis (Psychrolutes marcidus) leeft tussen 600 en 1.200 meter diepte voor de Australische kusten. Hij is bedreigd omwille van de intensieve sleepvisserij. De blobvis heeft de dubieuze eer om met de titel van ‘lelijkste wezen op deze aarde’ door het leven te gaan, maar eigenlijk ziet de vis er redelijk normaal uit wanneer hij zich in zijn natuurlijke habitat bevindt. Maar wanneer je de blobvis uit het water haalt en de druk lichter wordt, zwelt hij op en wordt hij ‘blobberig’. Bij deze is de reputatie van de blobvis in ere hersteld.

4. ‘Vliegend Spaghettimonster’

De Bathyphysa conifer wordt ook weleens het ‘vliegend spaghettimonster’ genoemd vanwege zijn gelijkenis met de god van het pastafarianisme. In werkelijkheid gaat het om een kolonie van meerdere individuen (poliepen). Ze kunnen tot 40 meter lang worden en groeien door zichzelf te klonen. De ‘spaghettislierten’ zijn een wapen om op voedsel te jagen. De B. conifer behoort tot een groep van marinedieren waartoe ook de koralen en kwallen behoren. De gelijkenis met een kwal is inderdaad niet ver te zoeken. Een meer bekende neef van het spaghettimonster is bijvoorbeeld de staatkwal Portugees oorlogsschip.

5. Anoplogaster

De anoplogaster of vangtandvis ziet er dan misschien wel angstaanjagend uit, hij wordt amper 16 cm groot. Toch heeft hij in verhouding tot zijn lichaamsgrootte een van de grootste tanden dan eender welke andere vis. Handig om prooien op te spietsen die even groot zijn als hij. Hij leeft op de extreme dieptes van de oceaan en is met uitsterven bedreigd.

6. Vampierinktvis

De vampierinktvis doet denken aan een paraplu uit je ergste nachtmerrie. Zijn Latijnse naam is dan ook Vampyroteuthis infernalis, ofwel ‘vampierinktvis uit de hel’. Hij leeft op een diepte van 600 tot 1200 meter en voedt zich met dood organisch materiaal. Hij is dus een detritivoor. Bijzonder aan dit dier is dat hij, in tegenstelling tot de meeste inktvissen die in één klap al hun nageslacht op de wereld zetten, maar liefst 100 keer een nieuwe gezin sticht.

7. Franjehaai

De Franjehaai (Chlamydoselachus anguineus) heeft misschien een liefelijke naam, zachtaardig is hij allerminst. Hij heeft een mond vol vervaarlijke tanden. 25 rijen met 300 tanden om precies te zijn. Wetenschappers noemen het dier een levend fossiel omdat het gedurende duizenden jaren zo onveranderd is gebleven. Hij lijkt inderdaad meer op een voorhistorisch beest of een zee-aal dan op een haai. Wetenschappers vermoeden dat de vrouwelijk franjehaai mogelijk de langste zwangerschap heeft van alle levende schepsels. Ze is 78 maandenlang zwanger, oftewel 3,5 jaar.

8. Diepzeehengelvis

Omdat het zonlicht niet tot in de diepzee raakt, zijn er vissen die slim genoeg zijn om dan maar hun eigen licht te maken dankzij een hengelachtig lichtgevend orgaan op hun kop. Dat zijn lichtgevende bacteriën, een fenomeen dat bioluminescentie heet en wel meer diepzeedieren ter beschikking hebben. Het licht trekt prooien aan en wanneer die dichterbij komen beweegt de vis zijn lampje strategisch richting zijn bek. Dankzij hun flexibele bek kunnen ze grotere dieren dan zichzelf verorberen. Pittig detail: het vrouwtje is bij de diepzeehengelvissen de baas. Zij is veel groter dan de man en alleen zij beschikt over een lampje. Wanneer man en vrouw elkaar tegenkomen – het mannetje gaat af op de geur van het vrouwtje – laten ze elkaar de rest van hun leven niet meer los. De twee vissen raken uiteindelijk vergroeid met elkaar waardoor het vrouwtje altijd over het zaad van de man kan beschikken.

9. Grootbekaal

Hij lijkt op een pelikaan en wordt dan ook soms pelikaanpaling genoemd. Niet te verwonderen dat hij prooien kan vangen die zo groot zijn als hijzelf. Hij kan tot 80 cm lang worden. Toch zou hij enkel kleinere vissen eten omdat hij heel fijne tandjes heeft. Net als de lantaarnvis heeft de grootbekaal een lichtje aan het einde van zijn staart hangen. Dat kan hij goed gebruiken om prooien aan te trekken, aangezien de aal door zijn lichaamsvorm zelf een slechte zwemmer is en dus gedoemd is om te wachten tot het voedsel tot hem komt.

10. ‘Schattige inktvis’

Tot slot willen we u dit onwaarschijnlijk schattig beestje niet onthouden dat veel weg heeft van een figuurtje uit ‘Finding Nemo’. De Rossia pacifica is noch een octopus, noch een inktvis, maar verwant met de zeekat. Hij brengt het grootste deel van zijn leven door onder het zand van de zeebodem, waardoor hij nog maar weinig gezien werd door de mens. Ook leven deze dieren slechts gedurende twee jaar omdat zowel het mannetje als het vrouwtje na de paring het loodje leggen.

De Rossia pacifica werd in 2016 gespot voor de kust van Californië op een diepte van 900 meter. Wat het commentaar van de biologen toen was, hoort u in onderstaande video. Wie wil er nu geen marinebioloog worden?