Wat is er toch zo aantrekkelijk aan dweilen met de kraan open?

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans begrijpt de solidariteit met de slachtoffers van de watersnood, maar meent dat gedragsverandering nuttiger zou zijn dan een opstoot van noodhulpverlening.

De federale regering doopte deze 20 juli om tot dag van nationale rouw voor de slachtoffers van de watersnood. Op 21 juli gaat ze met de nationale feestdag weer over tot de orde van de dag. Voor een nuttige dag als Earth Overshoot Day heeft ze geen aandacht. Het is de dag in het jaar vanaf wanneer de mensheid haar hand begint te overspelen door de reserves van de aarde aan te moeten spreken. Wat op een jaar verbruikt kan worden zonder in het rood te gaan, is dan op. In 2021 valt Earth Overshoot Day globaal op 22 augustus, maar voor ons land is de limiet al gepasseerd: op 30 maart. Elk jaar valt de datum vroeger. Elk jaar leven wij meer boven onze stand. Helaas zijn de confronterende data voor velen, zeker bestuurders, niet meer dan een rekenkundig gadget, iets om even mee te glimlachen voor er wordt overgegaan tot de orde van de dag.

Wrang gevoel

De honderden doden die de watersnood in vooral Oost-België en West-Duitsland heeft veroorzaakt, zijn niet te negeren. Duizenden gezinnen zijn alles kwijt. Het lokt een opstoot van solidariteit uit. Veel mensen willen de getroffenen helpen, door het bezorgen van oude kledij en spullen (het Rode Kruis heeft al laten weten dat dat niet meer nodig is) en het storten van geld. Dat is begrijpelijk en het geeft een warm gevoel: we zijn bezorgd om onze medemensen.

Maar het geeft ook een wat wrang gevoel. Hoeveel mensen die nu een (doorgaans korte en vrijblijvende) inspanning leveren, leveren ook een inspanning die meer is dan wat dweilen met de kraan open? Hoeveel van die mensen doen wat moeite om hun gedrag aan te passen, desnoods lichtjes, zodat onze impact op onze leefomgeving minder groot wordt en we in de toekomst minder gemakkelijk met dit soort catastrofes te maken gaan krijgen? Wie eet er minder rood vlees, neemt minder de wagen, doet al eens een trui aan in plaats van de verwarming hoger te draaien, koopt meer lokale en duurzame producten, slaat eens een warme douche over, maakt een lange fietstocht in plaats van een korte citytrip met het vliegtuig…? Kleine dingen die een groot verschil kunnen maken voor de volgende generaties. Maar velen vinden dat te veel moeite. Business as usual is véél gemakkelijker.

Worstcasescenario’s

Een korte opstoot van warme solidariteit is verteerbaarder dan een volgehouden inspanning om de te verwachten dramatische gevolgen van de klimaatopwarming binnen de perken te houden. Wetenschappers waarschuwen er al tientallen jaren voor, vooralsnog zonder noemenswaardig effect: de uitstoot van broeikasgassen blijft stijgen, het klimaat blijft opwarmen. We zitten ondertussen op de koers van de oorspronkelijke worstcasescenario’s van organisaties als het IPCC (het klimaatpanel van de Verenigde Naties): het wordt veel erger dan aanvankelijk voorspeld was, omdat er zo’n tergende traagheid in onze reacties zit, zowel in die van overheden als het grote publiek.

Waarom is het zoveel aantrekkelijker te blijven dweilen met de kraan open dan te proberen de kraan dicht te draaien, zelfs langzaam? Waarom blijft het zo moeilijk om de overstap naar een duurzamer bestaan eerder als een zegen (voor jezelf en je leefomgeving) te zien dan als een vervelende inspanning? Waarom worden investeringen in een duurzaam leven systematisch als een kostenpost voorgesteld en niet als een betaalbare wissel op de toekomst? De hoge kosten veroorzaakt door de watersnood hadden nuttiger besteed kunnen worden, als er vroeger was ingegrepen op onze vernietigende impact op onze leefomgeving.

Zwarte medaille

Op sociale media worden alweer vrolijk de kolkende kanalen van de ontkenning opengedraaid. Het is glashelder dat de watersnood een rechtstreeks gevolg was van de klimaatopwarming, net als de opeenvolgende droge zomers van de voorbije jaren, twee kanten van dezelfde zwarte medaille. Wetenschappers hebben het mechanisme haarfijn uit de doeken gedaan en goed uitgelegd. Er is geen speld tussen te krijgen. Maar nee hoor, daar zijn de betweters weer. Zijn we misschien de overstromingen van 1953 vergeten? Of de zondvloed van zo’n 13.000 jaar geleden? Dat was veel erger! Overstromingen zijn van alle tijden!!!

Dat zal wel, ja, maar het is niet omdat er vroeger overstromingen waren dat ze vandaag niet aan de klimaatopwarming kunnen worden toegeschreven. De klimaatopwarming wakkert veel natuurlijke verschijnselen zo hard aan dat ze extremer worden. Bosbranden worden heviger, orkanen zwaarder, sprinkhaanplagen langduriger, overstromingen intenser, hittegolven verzengender, droogteperiodes uitputtender. Jaar na jaar registreren we recordtemperaturen in de wereld. De aarde wordt koortsig, daar kunnen we niet omheen, en dat is ook voor ons geen goed nieuws. Op steeds meer plekken wordt de aarde onleefbaar voor mensen, letterlijk.

Begrip opbrengen?

We moeten luisteren naar de klimaatontkenners, luidt het her en der, en steeds meer, we moeten begrip opbrengen voor mensen met een andere mening, zoals we ook moeten luisteren naar de antivaxers die strijden tegen vaccinatie als middel om de coronapandemie – nog zo’n recente ramp – onder controle te krijgen.

Onzin! We moeten helemaal niet luisteren naar de klimaatontkenners, we moeten vooruit in het leven, niet achteruit. Waarom zouden we nutteloos cafégebral vandaag ernstig nemen als we dat vroeger niet deden? En als je op de televisie zegt dat antivaxers onzin verkopen, word je voor de rechter gedaagd wegens laster en eerroof. We moeten luisteren naar de mening van mensen die weten waar ze over praten, en op basis daarvan maatregelen nemen die nodig zijn om onze wereld leefbaar te houden voor zoveel mogelijk medemensen.

Het zou stilaan toch mogen dagen dat we op een traject richting permanente en peperdure symptoombestrijding zitten als we niet fundamenteel onze verkwistende en vernietigende levenswijze omgooien. Als we elk jaar met een bang hart moeten afwachten wat het zal worden, versmachtende hitte en mislukkende oogsten of kolkende rivieren en brekende dijken, zijn we niet goed bezig.

Honderden miljoenen worden miljarden

De eerste ramingen van de schade die de watersnood zal kosten, zijn er: de honderden miljoenen uit de eerste dagen na de ramp zijn al miljarden geworden. In eerste instantie zullen verzekeraars daarvoor opdraaien, maar finaal zal de kostprijs bij ieder van ons terechtkomen, al was het maar omdat verzekeringspremies hoger zullen worden als de balans naar de verkeerde kant dreigt door te slaan.

Misschien moeten de verzekeraars eens nadenken over een juridische actie vergelijkbaar met de Klimaatzaak van milieuactivisten, en de overheid dagvaarden voor schuldig verzuim omdat ze veel te weinig heeft gedaan om de massale uitstoot van broeikasgassen die de belangrijkste drijfveer van de klimaatopwarming is, te counteren. Misschien zal het intimiderend effect daarvan groter zijn dan dat van de actie van een handvol ‘groene rakkers die mensen met een schuldgevoel willen opzadelen en hen hun pleziertjes willen ontnemen’.

‘Beter dan niks’

Toevallig heeft de Europese Commissie vorige week haar project ‘Fit for 55’ gelanceerd: een eerste pakket maatregelen in de context van de Green Deal waarmee ze een klimaatvriendelijker beleid wil implementeren. Het is een veelbelovend initiatief én een wereldprimeur, maar laat ons de hoge verwachtingen meteen temperen. Het is toch eerder ‘beter dan niks’. Het was een veeg teken dat milieuorganisaties koeltjes reageerden op de eerste beslissingen. Het was betekenisvol dat de chemische industrie liet weten dat het allemaal goed en wel is, maar dat er toch ‘randvoorwaarden’ moeten komen om de concurrentiekracht van onze ondernemingen niet in het gedrang te laten komen. Het was ontluisterend dat een concreet voorstel voor een kerosinetaks op luchtvaartmaatschappijen ineens uit het voorgestelde pakket maatregelen verdwenen bleek te zijn.

Zo zal het nog lang dweilen met de kraan open blijven! Zolang er geen overheden zijn die kordaat de touwtjes in handen nemen om het beleid drastisch om te gooien richting een duurzamer en veiliger leefomgeving, zullen we jaar na jaar blijven worstelen met de gevolgen van onze ondoordachtheid en inertie. Dat is pas om bij te janken van ellende. Gelukkig was er wielrenner Wout van Aert om wat vreugde in ons bestaan te brengen. Winnen op de Champs-Elysées! En op de Mont Ventoux!!! Her en der is er iemand die wel snelheid maakt. Op een fiets dan nog! Hoera!!!