Met al onze vliegtuigreizen dragen we stevig bij aan de klimaatopwarming. Dat merken we nu ook ín het vliegtuig zelf: turbulentie maakt de laatste tijd opvallend veel gewonden. ‘Onze infrastructuur is niet klaar voor de toekomst.’
Een lijnvliegtuig van Air Europa van Madrid naar Montevideo moest deze week een noodlanding maken nadat er door hevige turbulentie een 30-tal gewonden waren gevallen.
‘Het was angstaanjagend, het gevoel dat je viel en dat er nooit een einde aan zou komen’, vertelde een passagier aan de Uruguayaanse krant El Observador. ‘Ik was me ervan bewust dat ik met een onberekenbare snelheid viel. En ik had het gevoel dat het daar zou eindigen, dat ik zou sterven.’
Val van 2000 meter in enkele minuten
Eerder viel tijdens een vlucht van Singapore Airlines van Londen naar Singapore een dode te betreuren: een 73-jarige Brit kreeg tijdens een hevige onweersturbulentie een hartaanval. Ook een tachtigtal anderen raakten zwaargewond aan de schedel, de hersenen en de wervelkolom. De Boeing 777 zakte boven Myanmar in enkele minuten tijd bijna 2000 meter naar beneden.
Niet alleen turbulentie speelt de vliegsector de laatste tijd parten. Zo vernielde een hagelstorm enkele weken geleden de neus en ruiten van een toestel van de Oostenrijkse luchtvaartmaatschappij Austrian Airlines dat van Palma de Mallorca naar Wenen vloog.
Wat is de rol van klimaatverandering?
Dat turbulentie zulke ernstige verwondingen veroorzaakt, is uiterst zeldzaam. De meeste slachtoffers hadden op het moment van de turbulentie hun gordel niet aan. Vandaar dat luchtvaartmaatschappijen altijd benadrukken om de gordel vast te maken tijdens een vlucht, net zoals in de auto.
Vliegen is populairder dan ooit: hoe meer we vliegen, hoe groter uiteraard de kans dat een vliegtuig in turbulente sferen komt. Toch is er meer aan de hand. Een studie uit 2023 stelt dat het aantal turbulenties tussen 1979 en 2020 met 17 procent is toegenomen. Het aantal zware turbulenties met grote gevolgen nam zelfs met de helft toe. Volgens wetenschappers zou de klimaatverandering mede aan de oorsprong liggen van turbulentie tijdens vliegreizen.
‘Het gaat dan vooral om de zogenaamde clear air turbulences (een fenomeen dat typisch voorkomt op grote hoogten met een heldere hemel en meer serene omstandigheden, nvdr)’, legt klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) uit. ‘Onweersturbulenties zoals die waarbij de Britse passagier het leven liet, kunnen we niet toeschrijven aan klimaatverandering. Mensen denken bijvoorbeeld ook vaak dat herfst- en winterstormen in ons land meer voorkomen door de klimaatcrisis, maar dat klopt niet. De extreme hoeveelheden neerslag die ze met zich meebrengen en overstromingen die ze veroorzaken, hebben dan weer wél een link met het klimaat. Daarnaast zien we voor tropische stormen zoals orkanen wel een duidelijke toename in kracht.’
‘Hier en daar wat turbulentie in een vliegtuig heeft slechts een marginaal effect op onze toekomstige manier van verplaatsen.’
Fietsen tegen de wind
Thiery ziet andere, grotere uitdagingen voor ons transportsysteem. ‘Hier en daar wat turbulentie in een vliegtuig heeft slechts een marginaal effect op onze toekomstige manier van verplaatsen. Een veel groter issue vormen de grondverzakkingen en modderstromen die voor problemen zorgen met het treinverkeer, de destructieve bosbranden die wegen verwoesten, de stijgende zeespiegel en bijbehorende stormvloed die de toegang tot havens bemoeilijken, de droogte die tot lage waterstanden in de kanalen leidt en extreme hittegolven die de sporen en kabels doen smelten. Ook de orkanen in het Caribische gebied zullen in de toekomst een meer destructieve impact hebben op de luchtvaartsector. Onze infrastructuur is niet klaar voor een dergelijke toekomst.’
VUB-professor Cathy Macharis, gespecialiseerd in duurzaamheid, spreekt van een zogenaamde feedbackloop. ‘We moeten het aandeel van transport, dat 25 procent van de totale CO2-uitstoot uitmaakt, verminderen. Tegelijk worden we geconfronteerd met de impact van de klimaatcrisis op ons transportgebruik.’ Macharis haalt het voorbeeld van de fiets aan: ‘We weten dat we meer moeten kiezen voor de fiets, maar felle windstoten maken het een stuk moeilijker om te fietsen.’
Macharis denkt niet dat we voortaan massaal minder het vliegtuig zullen nemen uit schrik voor zwaar weer. ‘We zitten nog maar in de fase van de bewustwording. Af en toe een voorval van turbulentie zal ons gedrag niet veranderen. Pas wanneer mensen een bepaald patroon opmerken, zullen ze misschien twee keer nadenken.’
‘Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat het systeem hen aanmoedigt om drie keer per jaar te vliegen.’
Hoe het vlieggedrag van mensen écht veranderen?
Hoe kunnen we vandaag dan wel de vliegdrift van mensen beïnvloeden? Macharis wil de consument geen schuldgevoel aanpraten. ‘Ik houd niet van het woord “vliegschaamte”. Dat roept weerstand op: “Ja maar, waarom zou ik niet mogen vliegen als al de rest dat wel doet.” We zijn nu eenmaal een onderdeel van een systeem. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat het systeem hen aanmoedigt om drie keer per jaar te vliegen. Beperkingen opleggen bezorgt de klimaatkwestie bovendien een negatief imago. Dat leidt tot kop-in-het-zandgedrag. Kijk maar naar de afgelopen verkiezingscampagne waar het motto leek: “Laten we vooral niet over klimaat praten, anders wordt er aan onze gewoontes geraakt.”’
Toch ligt de sleutel net bij de politiek: ‘Het beleid moet de bevolking bewust maken van wat er op ons afkomt en een kader creëren waarbij de duurzaamste oplossing de meest logische wordt’, stelt Macharis. ‘Vliegen is veel te goedkoop in vergelijking met andere vervoersmiddelen. De reeds ingevoerde prijsverhogingen zijn nog steeds marginaal. Zo zijn er geen accijnzen op kerosine en zijn vliegtickets vrijgesteld van btw. De externe kosten van het vliegverkeer zitten dus nog steeds niet in de prijs van een ticket. Bovendien krijgen de verschillende luchthavens in ons land subsidies. Volgens een recente studie bedraagt de steun voor personenluchtvaart in ons land meer dan een half miljard euro, terwijl er veel minder steun is voor de ontwikkeling van alternatieven. Ter vergelijking, de steun voor de uitbouw van nachttreinen in België als alternatief voor vluchten bedraagt 2 miljoen euro per jaar.’
Omarm de verandering
Misschien wel de meest waarachtige manier om ons reisgedrag te sturen, is volgens Macharis om mensen de verandering op een positieve manier te laten omarmen.
‘Moeten we echt met z’n allen het vliegtuig op naar Thailand? Of zijn er ook in eigen land mooie plekjes voor een avontuurlijke vakantie? Waarom laten influencers op Instagram eens niet de schoonheid van een trektocht door de Ardennen zien? Of misschien is een innerlijke reis wel iets voor jou? We hebben tegenwoordig de mond vol van de zoektocht naar zingeving en vertraging. Wel, er bestaan tal van retraites en reizen die de nadruk leggen op de essentie van het leven en stilstaan bij wat jij belangrijk vindt.’
Cathy Macharis stelde zopas het boek Land van Hoop samen, waarin verschillende experts en pioniers de positieve oplossingen schetsen die vandaag al bestaan.
Mobiliteitsexpert Cathy Macharis: ‘Een Vlaming is langer onderweg naar het werk dan een Amerikaan’
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier