Tsjernobyl: 7 gevolgen van een 30-jarige kernramp

Dertig jaar na de kernramp in Tsjernobyl in het noorden van Oekraïne zijn de gevolgen nog steeds voelbaar, van Noorwegen tot in ons eigen land. De naweeën van deze nucleaire nachtmerrie variëren van ontluisterend tot zelfs heel bijzonder.

Om 1u23 in de ochtend van 26 april 1986 sloeg het noodlot toe: een ontploffing na een mislukte test vernielde reactor 4 van de kerncentrale V.I. Lenin in Tsjernobyl in de voormalige Sovjet-Unie en veroorzaakte daarmee de grootste kernramp in de menselijke geschiedenis. Het was de ramp waarvan de nucleaire industrie beweerde dat ze niet kon gebeuren…

Radioactieve deeltjes bereikten 42 procent van Europa

Bij de ontploffing van de reactor kwam op het moment zelf slechts 1 persoon om het leven. Een tweede persoon stierf meteen in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. In de weken die volgenden kwamen daar nog een 30-tal bij. Terwijl de reactor twee weken in brand stond, kwam de grootste ongecontroleerde hoeveelheid radioactieve stoffen ooit terecht in de atmosfeer. Die straling bereikte 42 procent van het grondgebied van Europa. 18 dagen duurde het maar liefst vooraleer Sovjetleider Michail Gorbatsjov op de televisie verscheen om over de ramp te communiceren.

30 jaar later wonen nog steeds 5 miljoen mensen op de zwaar vervuilde gronden in Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne met allerlei ziektes en aandoeningen tot gevolg. Maar dat is niet het enige, zo blijkt uit onderstaande lijst:

1. Kernreactor nog steeds niet ontmanteld

De sarcofaag die na de ramp in allerijl rond de gloeiende resten gebouwd werd, begint te kraken en te lekken. Te snel gebouwd. Net zoals de reactor zelf. Een definitieve oplossing voor de ontmanteling van de kernreactor van Tsjernobyl is er bovendien nog steeds niet. Er zit nog 180 ton uranium in de sarcofaag en die moet zeker worden opgesloten. De internationale gemeenschap is er zich nu mee gaan bemoeien en heeft geld ingezameld voor een nieuwe sarcofaag. De nieuwe boogvormige schelp, die groot genoeg is om de Notre Dame in Parijs in te kapselen, wordt momenteel gebouwd door een Frans consortium in de buurt van de reactor en zal vervolgens over de huidige sarcofaag geschoven worden via rails. Een kraan moet uiteindelijk in de betonnen structuur geïnstalleerd worden om de reactor volledig te vernielen zonder dat er radioactiviteit kan ontsnappen. Dit nieuwe omhulsel, dat eind 2017 zal klaar zijn en 1 miljard euro kost, gaat echter ook maar 100 jaar mee.

2. Nog steeds radioactieve rendieren in Noorwegen

Door een grote hoeveelheid paddenstoelen en een opvallend lang paddenstoelenseizoen dit jaar, is er dit jaar meer radioactiviteit gemeten bij rendieren en schapen in Noorwegen dan normaal. Zo was de hoeveelheid Cesium-137 bij rendieren in het beroemde Jotunheimen-park zo’n vijf maal hoger dan de vorige recordmeting in 2012. De radioactiviteit bij schapen op verschillende plekken in het zuiden van het land piekte tot 4.500 becquerel per kilogram. De dosis die veilig geacht wordt voor menselijke consumptie van schapenvlees is amper 600 becquerel per kilogram. De grazers voeden zich met paddenstoelen, voornamelijk dan met zigeunerzwammen. Dat zijn voedzame paddenstoelen, maar ze absorberen wel erg veel radioactiviteit, waardoor ook de dieren heel wat radioactiviteit binnenkrijgen.

3. Fauna in Tsjernobyl floreert

Sinds de 30 km grote ‘verboden zone’ rond de kerncentrale door de mens werd verlaten, heeft de natuur het gebied overgenomen. Wolven, elanden, bruine beren, wilde paarden, bevers en zwijnen bevolken nu de spookdorpen en zorgen in deze dode zone paradoxaal genoeg voor een unieke biodiversiteit. Vroeger werd er op de beesten gejaagd door de mens en kwamen ze in veel lagere aantallen voor, vandaag floreren ze. Kennelijk hebben ze ook weinig last van de radioactieve straling. Zo vertonen wilde muizen in de omgeving van de ontplofte kerncentrale weliswaar veel mutaties in hun DNA, maar hun natuurlijke gedrag wordt er niet door gehinderd. De zangvolgels in de omgeving hebben zich zelfs kunnen aanpassen aan de hogere stralingsdosis. Er kwamen fysiologische bijsturingen om de initiële stress als gevolg van de hoge radioactiviteit te compenseren. Sommige soorten doen het zelfs beter dan voor de ramp. Wetenschappers durven daarom te concluderen dat menselijke aanwezigheid veel schadelijker is voor dieren dan blootstelling aan radioactiviteit. Met andere woorden: mensen zijn nog erger voor dieren dan een nucleaire ramp.

4. Tot op vandaag nog steeds opvallend veel schildklierkankers in België

De kernramp van Tsjernobyl had ook nefaste gevolgen voor de toenmalige Belgische jongeren. Een studie van het universitair ziekenhuis Mont-Godinne (UCL) toont aan dat de jongeren die in april 1986 15 jaar waren aanzienlijk meer schildklierkanker vertonen in de afgelopen 30 jaar. De onderzoekers baseren hun conclusies op de 2.349 patiënten geboren voor april 1986, die tussen april 1986 en april 2015 in het ziekenhuis Mont-Godinne geopereerd werden aan de schildklier. Onder hen waren 2.164 patiënten ouder dan 15 jaar ten tijde van de kernramp, waarvan 8,1 procent een papillaire schildklierkanker had ontwikkeld, een vorm van schildklierkanker die veroorzaakt kan worden door radioactieve straling. Bij de toenmalige -15-jarigen ligt dat aantal met 19,5 procent echter aanzienlijk hoger.

5. Meer jongens geboren dan meisjes vanaf 1987 in Rusland en Cuba

Uit een Duitse studie uit 2013 blijkt dat er na de ramp in Tsjernobyl opvallend meer jongens geboren werden dan meisjes in Rusland. Dat blijkt ook het geval in Cuba omdat in de jaren 80 van de vorige eeuw Cuba voor zo’n 60 procent afhankelijk was van (met radioactief besmet) voedsel uit Rusland. Experimenten met straling bij dieren geven een mogelijke verklaring voor de stijging van het aantal jongetjes in de geboortecijfers. Uit die tests blijkt dat radioactieve straling beschadiging veroorzaakt aan het X-chromosoom in het sperma. Een menselijke spermacel bevat ofwel een X-chromosoom ofwel een Y-chromosoom, terwijl een eitje enkel een X-chromosoom heeft. Een XY-combinatie wordt een jongetje, een XX-combinatie wordt een meisje. Het is niet duidelijk waarom precies X-chromosomen in sperma meer schade ondervinden van straling dan Y-chromosomen in sperma of dan X-chromosomen in eitjes. Misschien is het omdat X-chromosomen, die groter zijn dan Y-chromosomen, een makkelijker doelwit zijn of dat eitjes hun chromosomen beter beschermen dan spermacellen dat doen. Een ander mogelijk mechanisme is dat de grotere X-chromosomen meer genen bevatten en dat een beschadiging daarvan sneller resulteert in een slechte embryo.

6. Ramptoerisme in de lift: Tsjernobyl, een toeristische attractie

Nucleair toerisme. Het idee klinkt absurd. Toch is er een markt voor. Zo’n 10.000 toeristen brengen jaarlijks een bezoek aan de 30 km grote veiligheidszone rond de kerncentrale waar korte dagtrips onder begeleiding zijn toegelaten. Forbes magazine noemde Tsjernobyl een van de meest unieke plaatsen op de wereld om te bezoeken en steeds meer mensen vinden dan ook hun weg naar de inderhaast verlaten gebouwen en huizen, hoewel het stralingsniveau er nog steeds 10 keer hoger is dan normaal. Toeristen betalen zo’n 115 euro voor een bezoek, ze mogen niets aanraken en niet op de grond gaan zitten.

7. De échte gevolgen zullen pas over tientallen jaren gekend zijn

De wetenschap heeft ontdekt dat er zeven keer meer mutaties dan normaal zitten in het genetisch materiaal van kinderen van mensen die hielpen bij het opruimen van de radioactieve rommel na de ramp. Wat daar de gevolgen van zullen zijn, weet niemand…