Strijd tegen de droogte: een beetje regen volstaat niet meer

De regen van de afgelopen dagen was zeer welkom, maar volgens professor Marijke Huysmans geen oplossing voor het droogteprobleem in Vlaanderen. ‘Het water krijgt de tijd niet om rustig in de bodem te trekken.’

We hebben steeds vaker te maken met veel lange, intense periodes van droogte en waterschaarste. In 2018, 2019 en 2020 kregen we te maken met dergelijke droogteperiodes en de daarbij horende captatie- en sproeiverboden. Ook dit jaar is niet anders. In Vlaanderen zijn we daar bijzonder kwetsbaar voor, vertelt Marijke Huysmans, ingenieur en professor grondwaterhydrologie (VUB). ‘We leven met veel mensen op een kleine oppervlakte en we hebben heel wat industrie en landbouw. Daardoor hebben we enorm veel water nodig.’  

Uiterst droog

Wanneer kunnen we spreken van extreme droogte? Er zijn een aantal indicatoren die dat meten, zoals de droogte-index van het KMI (Koninklijk Meteorologisch Instituut). Momenteel kleuren grote delen van Vlaanderen bruin of donkerbruin op de kaart. ‘Dat is niet gewoon een beetje minder regen’, stelt Huysmans. ‘In die gebieden zien we een heel droge en zelfs uiterst droge situatie. Het heeft de voorbije drie maanden bijzonder weinig geregend: volgens de statistieken komt een dergelijke droogteperiode maar een keer in de 50 jaar voor.’

‘Behalve de droogte-index zijn er nog andere indicatoren, zoals het neerslagtekort’, zegt Huymans. ‘Dat meten we normaal gezien vanaf 1 april, het moment waarop het neerslagtekort toeneemt. Het wordt dan stilaan warmer, waardoor het water sneller verdampt en planten en gewassen meer water opnemen. We zien nu dat het tekort zo sterk oploopt dat we 2022 al kunnen vergelijken met recordjaren als 1976 en 2020.’

Dalende grondwaterpeil

Bij aanhoudende droogte neemt het grondwaterpeil af, wat waterschaarste veroorzaakt. Dat beïnvloedt onze landbouw, onze natuur en onze drinkwatervoorziening. ‘De helft van ons drinkwater komt uit grondwater. Drinkwatermaatschappijen monitoren dus voortdurend hun reserves. Landbouwers zien hun opbrengsten afnemen omdat de meeste gewassen, groenten of granen nu eenmaal minder goed groeien tijdens droogteperiodes.’

‘De impact van de droogte is op dit moment eerder beperkt’, zegt Huysmans. ‘Het grondwaterpeil voor de lente stond op een vrij normaal niveau. Bovendien is het nog geen hoogzomer. Er zijn wel een paar captatieverboden aangekondigd. Dat betekent dat landbouwers uit bepaalde beken geen water meer mogen oppompen.’

Hevige regenval

‘De regen van de afgelopen dagen was erg welkom’, stelt Huysmans. ‘Het heeft een aantal regenwaterputten gevuld en de tuinen zien er opnieuw wat frisser uit. Toch lossen een paar dagen regen het neerslagtekort van een paar maanden niet op. Bovendien zijn stortbuien niet ideaal om het grondwater aan te vullen. Het water krijgt de tijd niet om rustig in de bodem te trekken. Voor infiltratie in het grondwater is een langzame, zachte regen beter.’ 

‘Door de klimaatverandering krijgen we te maken met extreme weersomstandigheden: lange, intense periodes van droogte wisselen af met periodes van zware neerslag, zoals in Wallonië vorige zomer’, zegt Huysmans. ‘Maar de totale hoeveelheid regen in een jaar neemt niet af. Een belangrijke boodschap is dus dat we ons kunnen aanpassen aan de nieuwe realiteit.’ 

Het is daarom vooral de kunst om het water op te vangen wanneer het regent. ‘We moeten proberen om het water op verschillende manieren te bufferen, bijvoorbeeld met regenwaterputten en bufferbekkens. Daarnaast kunnen we onze bodem ontharden of wadi’s en andere infiltratievoorzieningen plaatsen om ook in het grondwater zelf buffers te creëren. Hoe hoger het grondwaterpeil, hoe beter beschermd we zijn in periodes van droogte.’

Harde bodems

Volgens het Ruimterapport van 2021 in opdracht van de Vlaamse overheid blijkt dat Vlaanderen een van de meest verharde gebieden is in Europa. Beton en asfalt zijn niet doorlaatbaar. Regenwater kan daardoor niet in de bodem infiltreren en verdwijnt in de riolen of verdampt simpelweg.

Volgens de snelle berekeningen van Huysmans kan ontharden een betekenisvolle impact hebben. ‘Als elke Vlaming 10 vierkante meter zou kunnen ontharden, zou er 15 miljoen kubieke meter per jaar extra infiltreren. Dat is 15 miljard liter water. Ter vergelijking: we pompen elk jaar ongeveer 300 miljard liter grondwater op. Die 15 miljard liter zal natuurlijk niet genoeg zijn maar het is een significant puzzelstukje.’

‘Ontharden is overigens niet de enige oplossing’, legt Huysmans uit. ‘Als we wel verharden, dan kunnen we dat ook doen op een manier waardoor het water nog wel door de bodem kan sijpelen.’

Ook in de landbouw zijn inspanningen mogelijk, aldus Huysmans. ‘Als we met zware landbouwmachines over landbouwvelden rijden om ze te bewerken, dan drukken we de bodem samen en creëren we automatisch minder doorlaatbare bodems. Het water kan dan minder snel insijpelen. Er bestaan landbouwmethodes die het koolstofgehalte in de bodems verhogen waardoor er open en gezonde structuren ontstaan.’

Dure investeringen

De Vlaamse overheid spoorde de voorbije weken burgers aan om zo veel mogelijk regenwater op te vangen in een regenwaterput. Maar wat als je daarvoor de financiële middelen niet hebt? Of wat als je in een appartement woont? ‘Niet iedereen hoeft alles zelf te doen’, zegt Huysmans. ‘Er zijn bijvoorbeeld heel wat projecten op wijkniveau, zoals Collectieve Hemelwaterputten Zuiderdokken in Antwerpen. Een collectieve hemelwaterput vangt het regenwater op en stelt die ter beschikking van iedereen of gebruikt dat water voor de groendienst van de stad.’

Ook de Vlaamse regering heeft met haar Blue Deal honderden miljoenen geïnvesteerd in projecten om Vlaanderen weerbaarder te maken tegen droogte en waterschaarste, weet Huysmans. ‘Sinds 2020 is er een enorme stap vooruit gezet. De realiteit verplicht ons echter om nog een versnelling hoger te schakelen. De aandacht voor het droogteprobleem mag zeker niet verdwijnen bij een beetje regen.’