Een record van 40 kilo plastic. Zoveel stak er onlangs in de maag van een dood aangespoelde spitssnuitdolfijn in de Filipijnen. Een hartverscheurend beeld dat hopelijk de mens zal aanzetten om zijn gedrag te wijzigen. ‘Plastic is nog maar 60 jaar oud, maar het heeft in die korte tijd al meer schade aangericht dan eender welk ander materiaal op deze planeet.’
Katie Dyke van het Scottish Dolphin Centre trotseert vanuit haar uitvalsbasis in het Noord-Schotse Spey Bay de snijdende wind met in de aanslag een verrekijker, pen en papier. Gedurende telkens tien minuten tuurt ze meticuleus de Moray Firth van de Noordzee af. Ze noteert de wildheid van de zee, de zichtbaarheid aan de horizon en hoopt op een glimp van een tuimelaar, bruinvis, walvis, otter, zeehond of zelfs een orka. Acht keer per dag herhaalt Katie het ritueel, net zoals honderden getrainde vrijwilligers elke dag op 26 andere, al even onstuimig wilde plekken aan de gure Noord-Schotse kust waar de grootste tuimelaars ter wereld vertoeven.
Katie is verantwoordelijk voor het Shore Watching-project van de Schotse afdeling van de Whale and Dolphin Conservation (WDC), een wereldwijde liefdadigheidsorganisatie die strijdt voor het behoud van walvisachtigen in de vrije natuur. ‘We willen het migratiegedrag van de walvissen en dolfijnen in kaart brengen, maar tegelijk zo min mogelijk interfereren met hun leefwereld,’ legt Katie uit. ‘De gegevens zijn van essentieel belang omdat ze ons helpen een archief aan te leggen van hun bewegingen en van waar ze hun thuis maken.’
‘Sinds de opstart van Shore Watching, enkele jaren geleden, merken we een duidelijke evolutie’, benadrukt Katie. ‘In de zomer komt er steeds minder zalm naar de baai terug en blijven ook de dolfijnen vaker weg. Dat komt omdat het water opwarmt door de klimaatverandering. Dolfijnen zwemmen het voedsel achterna en dat is tegenwoordig steeds noordelijker, naar koudere wateren. Als we deze trend dankzij ons project wetenschappelijk kunnen aantonen, zetten we de overheden hopelijk aan om meer te doen om de dieren te beschermen.’
Dat de klimaatverandering verreikende gevolgen kan hebben voor dolfijnen en andere zeezoogdieren, wordt steeds duidelijker. Dat is echter niet de enige zorg die het WDC voor de voeten krijgt. Het afschaffen van de walvisjacht, het beëindigen van de bijvangst in de visserij, waar ook walvissen en dolfijnen geregeld het slachtoffer van worden en de strijd tegen het houden van dolfijnen en walvissen in gevangenschap zijn andere, even uitdagende strijdpunten.
Beloega’s in het vliegtuig
De acties leveren af en toe resultaat op. Zo wordt binnenkort het allereerste zeereservaat ter wereld voor twee beloega’s uit een Chinees pretpark geopend in IJsland. Om de witte walvissen van elk 1000 kilo naar hun nieuwe, natuurlijke thuis te brengen, wordt een nooit geziene reis georganiseerd van zo’n 35 uur over land en zee met de hulp van een Boeing 747-400ERF. De dieren zullen daarna de rest van hun leven kunnen doorbrengen in een zeekooi van 32.000 vierkante meter.
Ook slaagde het WDC er vorig jaar in om de Britse reisgroep Thomas Cook ervan te overtuigen om niet langer tickets te verkopen voor de orkashows in de Sea World-parken. ‘Een orka wordt in het wild gemiddeld zo’n 100 jaar oud, in gevangenschap is dat slechts 25 jaar’, legt Katie uit. ‘Naast hun kortere levensspanne, hebben ze daarenboven ook nog eens te kampen met mentale problemen.
Stel je eens voor dat je als mens in een klein hok wordt gezet met anderen van wie je de taal niet spreekt en waarmee je vervolgens in ruil voor voedsel kunstjes moet doen terwijl een bende toeschouwers toekijkt?
‘Misschien ben je in een of ander vakantieparadijs al eens gaan zwemmen met een dolfijn’, gaat Katie verder. ‘Een leuke belevenis, zeker en vast, maar weet wel dat de dieren verdoofd zijn. Dolfijnen zijn best agressieve dieren en ze zoeken de mensen niet van nature op. Dat moeten wij ook niet doen. Daarom hebben we Shore Watching gelanceerd. Het zien van een dolfijn vanaf het land is een even unieke ervaring als tijdens een van de vele whale watching-tripjes per boot. We zijn geen tegenstanders van zulke boottrips zolang ze op een verantwoorde manier gebeuren. Maar elk jaar maken 13 miljoen toeristen in meer dan 120 landen zo’n uitstap. Het kan niet anders dat deze industrie een impact heeft op de dieren.’
Ook het voorstel van Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts om het Boudewijn Seapark in Brugge op termijn te laten sluiten, juicht Katie toe. ‘Stel je eens voor dat je als mens in een klein hok wordt gezet met anderen van wie je de taal niet spreekt en waarmee je vervolgens in ruil voor voedsel kunstjes moet doen terwijl een bende toeschouwers toekijkt? Bij dolfijnen is het net zo. Ook zij leven in complexe, sociale groepen met hun eigen “taal”. Voor een dier dat het gewend is om gigantische afstanden af te leggen, tot 160 kilometer per dag, is zo’n dolfinarium hetzelfde als een gevangeniscel.’
Wegwerpzakjes braken
De ellende van dieren in gevangenschap is echter klein bier vergeleken met de nog grotere crisis die zich al jaren ontwikkelt in de diepste regionen van onze wereldwijde oceaan: plastic afval. In recente maanden kwam het schrijnende probleem nog nooit zo duidelijk aan de oppervlakte. Op het Filipijnse eiland Luzon spoelde in maart van dit jaar een dode spitssnuitdolfijn aan met maar liefst 40 kilo plastic in zijn maag, waaronder 16 lege rijstzakken, vier zakken waarmee bananen beschermd worden en meerdere boodschappentassen. Het ging om de grootste plastic vergiftiging van een walvisachtige ooit.
Niet verrassend als je weet dat Zuid-Oost-Azië een van de grootste gebruikers van plastic is en de plek is waar ontwikkelde landen hun eigen plastic afval naartoe sturen. China, Indonesië, de Filipijnen Thailand en Vietnam dumpen meer plastic in de oceaan dan de rest van de wereld samen. In april 2018 werd in een Thais kanaal nog geprobeerd een griend van een trage en pijnlijke dood te redden. Zijn laatste daad was het uitbraken van vijf wegwerpzakjes. In totaal bleken er 80 van die zakjes in zijn maag te zitten, goed voor 8 kilo.
Maar ook Europese walvissen worden niet gespaard. In april van dit jaar spoelde op Sardinië nog een walvis met 22 kilo plastic afval in haar maag aan, gaande van vuilniszakken, visnetten tot de verpakking van waspoeder. Volgens de Universiteit van Exeter, die onderzoek deed naar de doodsoorzaken van vissen, dolfijnen en walvissen die rond het Verenigd koninkrijk dood werden aangetroffen, hadden ál deze dieren plastic, dat ze hadden verward met natuurlijk voedsel, in hun spijsverteringsstelsel. De meest voorkomende vorm van plastic blijkt synthetische vezels afkomstig van kledij of visnetten, maar ook van voedselverpakkingen en plastic flessen.
Onderzoekers ontdekten recent zelfs dat zeeleven dat voorkomt in de Marianentrog, de diepste plek op aarde, plastic in zijn magen heeft.
Nadat eeuwenlang op walvissen werd gejaagd voor hun olie in het zog van de industriële revolutie, is het oceaanleven in de 21e eeuw het slachtoffer van een nieuwe, genadeloze vooruitgang en, vooral, van de breuk tussen mens en natuur.
Zelfs al verbieden we plastic volledig vanaf morgen, dan nog krijgen we in de toekomst lange tijd te maken met de destructieve gevolgen van ons plasticgebruik uit het verleden
Plastic is goed voor meer dan 80 procent van het zwerfvuil op zee. Naar schatting drijft er vandaag 150 miljoen ton plastic rond in onze wateren. Vanwege het langzame afbraakproces hoopt het materiaal zich op in zeeën, oceanen en stranden. Jaarlijks komt daar vijf tot tien miljoen ton bij, dat is het equivalent van 35 scheepscontainers per uur. In 2016 alleen werden over de hele wereld 480 miljard plastic drankflesjes verkocht. Als je weet dat het zo’n 450 jaar duurt voor één plastic flesje volledig afgebroken is, dan is het dweilen met de kraan open.
Zware tol uit het verleden
Nog harder om te slikken, is dat we nog steeds geen idee hebben hoe verstrekkend de gevolgen van de plastic crisis zullen zijn voor het functioneren van de oceaan en uiteindelijk voor onszelf. Het recente onderzoek ‘Plastic and health‘ van het het Centrum voor Internationale Milieuwetgeving (CIEL) doet alleszins niet veel goeds vermoeden. Daaruit blijkt niet alleen dat onze oceanen en zeedieren lijden aan deze plastic verslaving. Ook wij lijden er onder. De mensheid wordt namelijk getroffen door elk stadium van de levenscyclus van wegwerpplastic: van extractie tot productie en uiteindelijk het verbranden of dumpen van plastic.
Ook microplastics dringen het lichaam binnen door contact, inname of inademing en kunnen bijdragen aan een breed scala van schadelijke gezondheidseffecten. Deze deeltjes zijn zeer klein in omvang, kunnen weefsels en cellen binnendringen en giftige stoffen, met kankerverwekkende en hormoonverstorende effecten, met zich meedragen. De auteurs concluderen dat er sprake is van een wereldwijde gezondheidscrisis. Die moet op alle fronten worden bezworen.
‘Plastic is nog maar 60 jaar oud, maar het heeft in die korte tijd al meer schade aangericht dan eender welk ander materiaal op aarde’, zegt Lisa Farley, coördinator van het Scottish Dolphin Centre in Spey Bay. ‘Elk aspect van de plastic keten is gewoon verschrikkelijk en zelfs al verbieden we het materiaal volledig vanaf morgen, dan nog krijgen we in de toekomst lange tijd te maken met de destructieve gevolgen van ons plasticgebruik uit het verleden.’
‘Er is gewoon veel te veel plastic’, zucht Lisa die haar kapsel voor de gelegenheid oceaanblauw heeft geverfd. ‘Bovendien wordt zowat de helft van alle plastic slechts één keer gebruikt. Helaas is er nog geen beterschap in zicht. Het bewustzijn groeit traag en in regio’s zoals Zuid-Amerika en Zuid-Oost-Azië bestaat het bewustzijn gewoon niet. Daar blijven ze de oceaan en waterwegen beschouwen als afvalcontainers. We kunnen dan wel ijveren voor schonere oceanen, als de bevolking haar gedrag niet wijzigt en de overheid en de bedrijven niet meestappen in het verhaal, staan we nergens. Ook de visindustrie moet gesensibiliseerd worden, want ook vismateriaal met plasticdeeltjes veroorzaakt heel wat schade.’
Het bewustzijn groeit traag en in regio’s zoals Zuid-Amerika en Zuid-Oost-Azië bestaat het bewustzijn gewoon niet. Daar blijven ze de oceaan en waterwegen beschouwen als afvalcontainers.
Toch wil Lisa, die enkele jaren geleden uit de Londense rat race stapte om haar leven te wijden aan de oceaan, de bezoekers van het educatief centrum in Spey Bay niet onderdompelen in een negatief verhaal. ‘We willen hen niet overladen met allerlei vreselijke feiten. Mensen kunnen nu eenmaal maar een bepaalde hoeveelheid slecht nieuws aan. We willen ook zeker niet met het vingertje wijzen over hun gedrag, want laten we niet vergeten dat dat grotendeels wordt gestuurd door de politiek en de industrie. Maar we kunnen ze wel bewust maken dat ze zelf met heel kleine dingen een verschil kunnen maken. Daarom verkopen we in onze shop bijvoorbeeld rietjes in staal en bamboe, shampoobars, hervulbare filterflessen van Brita, dekentjes van gerecycleerd plasticdeeltjes en we bieden mensen met een herbruikbare beker gratis koffie aan. Op grotere schaal gebruiken we de kracht van sociale media en #NotWhaleFood om de harten van de mensen te veroveren. Met zulke kleine, positieve dingen, die niet veel moeite kosten, bereik je veel meer dan iemand met alle onheil van de wereld te overladen. Het is dan wel geen revolutie, maar de verandering is wel degelijk ingezet. It’s a work in progress‘, besluit Lisa hoopvol.
Kentering
Ook op beleidsvlak begint de tanker steeds meer te keren. Het Europees parlement besliste vorig jaar om wegwerpplastic zoals borden, bestek, rietjes, ballonstokjes en wattenstaafjes vanaf 2021 te verbannen van de Europese interne markt. Europa wil ook dat tegen 2025 plastic flessen voor 90 procent worden ingezameld onder meer door statiegeld in te voeren. Lidstaten moeten er ook voor zorgen dat per jaar minstens 50 procent van het verloren of achtergelaten vistuig waarin plastic is verwerkt wordt verzameld, met een recyclingdoelstelling van 15 procent in 2025.
We merken dat mensen om tal van redenen opnieuw verbinding zoeken met de natuur en zich bewust worden van de natuurlijke wereld.
Lisa: ‘Vorig jaar is een belangrijke kentering geweest. We merken dat mensen om tal van redenen opnieuw verbinding zoeken met de natuur en zich bewust worden van de natuurlijke wereld. Het ecotoerisme boomt. Maar de échte game changer was de BBC-reeks Blue Planet van David Attenborough. De beelden van de rouwende griend die haar jong verloor door plastic vervuiling gingen de wereld rond via de sociale media. Mensen voelden een emotionele band met die dieren en zijn gaan beseffen dat het zo niet meer verder kan. Wegwerpzakjes horen niet thuis in de maag van een walvis.’
‘Vooral kinderen hebben dat goed begrepen. We krijgen hier in het centrum vaak leerlingen op bezoek die telkens weer vragen of ze een strandschoonmaak mogen doen. Nog maar eens een strandschoonmaak. Op de duur valt er hier niets meer op te ruimen!’, lacht Lisa. ‘Spey Bay heeft ondertussen zowat de schoonste stranden en wateren ter wereld.’
De propere wateren in Schotland zijn ook deels te danken aan mensen zoals Charlie Phillips. Wanneer we met onze zodiac uitvaren op zoek naar een walvisachtige, hangt de gerenommeerde natuurfotograaf en dolfijnexpert half overboord om een klein, plastic bekertje uit het water te grissen. ‘Onze kust mag dan wel relatief schoon zijn, dat betekent niet dat we onze verantwoordelijkheid niet moeten nemen’, kreunt de 58-jarige Charlie wanneer hij zichzelf terug recht trekt. ‘Telkens we op zee zijn, speuren we naar afval.’
De mannetjes verspillen heel wat energie door elkaar aan te vallen, terwijl de wijfjes nuttig werk leveren en eigenlijk de baas zijn, net zoals bij de mens.
Charlie’s liefde voor de dolfijnen begon toen hij ze op 9-jarige leeftijd voor het eerst zag tijdens een gezinsvakantie aan de Schotse kust. Daarna verloor hij ze uit het oog tot hij op zijn 25e een zwaar ongeval had, waarbij hij een arm verloor, en naar de kust terugkeerde om te revalideren.
‘Ik zag opnieuw dolfijnen. Het waren bijna zeker dezelfde dieren uit mijn jeugd. Dolfijnen kunnen immers tot 50 jaar oud worden’, vertelt Charlie, die over de unieke gave beschikt om elke bekende dolfijn te herkennen. ‘Dat was voor mij de stimulans om wildlife fotograaf te worden. In Schotland heeft men het altijd over de steenarend als iconisch dier, maar voor mij is dat de dolfijn. Deze grote charismatische roofdieren zijn geweldig onbeschaamd, krachtig en intelligent. Ze hebben bovendien zoveel gemeen met de mens, zoals een eigen persoonlijkheid, een gevoel voor humor en ze spelen graag spelletjes. De mannetjes verspillen heel wat energie door elkaar aan te vallen, terwijl de wijfjes nuttig werk leveren en eigenlijk de baas zijn, net zoals bij de mens’, schatert Charlie.
‘Geef om de planeet’
Charlie fleurt nog meer op als hij de dieren kan fotograferen vanop zijn vaste “werkplaats”, het strand van Chanonry Point nabij het dorpje Fortrose, een van de beste plaatsen in Europa om dolfijnen te spotten. Of het nu om Kesslet, Sundance, Moonlight, Mischief, Rainbow, Porridge, Spirtle of Spirit gaat, Charlie onderscheidt ze allemaal in een fractie van een seconde dankzij hun unieke rugvin, littekens, gedrag, kleur of zonnebrandvlekken.
‘Telkens ik in het gezelschap ben van dolfijnen, gaat mijn hart sneller slaan. Ik raak ze nooit beu. Daarnet zag ik Kesslet sprongetjes maken en dat maakte me instant gelukkig. Ik bestudeer haar al heel haar leven en heb een speciale band met haar. Haar moeder was zwaar gehavend, net zoals ik, en haar zoon is naar mij genoemd. Momenteel rouwt ze om een jong dat is gestorven’, zegt Charlie terwijl hij zich peinzend over zijn warme kop chocolademelk buigt en zichtbaar met het wijfje meevoelt.
‘Weet je, de Schotten zijn niet het meest praatzieke volk’, glimacht hij. ‘We hebben de neiging om niet te veel woorden vuil te maken aan de dingen, dus als ik mijn boodschap voor toekomstige generaties in één woord zou moeten samenvatten dan is het: ‘care‘. Geef om de planeet! Veel eenvoudiger kan het niet zijn.’
Wat kan je zelf doen om het plasticverbruik te reduceren?
– Vermijd plastic zakjes van de supermarkt door herbruikbare, katoenen/stoffen tassen te gebruiken.
– Maak zelf een aantal eenvoudige producten en bewaar ze in herbruikbare potjes of kommetjes. Denk hierbij bijvoorbeeld aan mayonaise, granola of pesto.
– Vermijd flessenwater en gebruik in de plaats hiervan een waterfilterkan of waterfilterfles. Die zijn er voor onderweg, thuis, op tafel en in de ijskast.
– Geef je kinderen een lunchtrommel mee in plaats van een (voor)verpakte lunch.
– Zeg nee tegen een plastic rietje in je drankje. Koop roestvrij stalen of bamboe rietjes en stop die in je tas, zo heb je altijd een rietje bij de hand.
– Warme (en koude) dranken voor onderweg, maar ook op kantoor kan je best in herbruikbare meeneembekers of -flessen verbruiken. Denk aan al die plastic bekertjes uit de automaat die je zo kan vermijden, maar ook aan de potjes melk. En je koffie of thee blijft ook nog eens langer warm.
– Gebruik een zeepblok onder de douche in plaats van vloeibare zeep die in plastic flesjes wordt verkocht. Ook shampoo kan je tegenwoordig in de vorm van een shampoobar kopen.
– Snacks zitten vaak verpakt in plastic zakjes. Probeer eens zelf wat originele snacks te maken zoals popcorn, zelfgebakken koekjes of wafeltjes, fruit en crumble. Koop noten aan de kilo in een vers winkel, of maak zelf ijsjes: dat is zo makkelijk en je kan de smaken helemaal zelf bepalen.
– Raap plastic op tijdens een wandeling.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
