Te veel fosfor in tuinen: ‘Het Vlaamse gazon is overbemest’

Je gazon omvormen tot een flowerpowertuin? Het is niet zo simpel op de Vlaamse bodem. ‘Soms moet het advies zijn: maai mei wél’.

Het overkwam nogal wat Maai Mei Niet-deelnemers de afgelopen twee jaar: één miezerig klavertje in hun ongemaaide grasperkje. Uit een analyse van 500 Maai Mei Niet-tuinen door onderzoekers van het burgerwetenschapsonderzoek FlowerPower De Tuin blijkt nu zelfs dat in een vierde van de stukjes gazon waar minder gemaaid wordt, geen enkele bloem te zien was.

Moeten deze mensen zich zorgen maken over hun gazon?

Stephanie Schelfhout (bio-ingenieur HOGENT): Als de afwezigheid van bloemen te wijten is aan het feit dat de bloemenzaden door vroegere bemesting en eventueel gebruik van herbiciden niet meer in de bodem zitten, is dat op te lossen door ze in te zaaien. Soorten met pluisjes aan de zaden, zoals paardenbloem of madeliefje, vliegen vanzelf snel binnen in de tuin, maar zaden van bijvoorbeeld beemdkroon, die verspreid worden door mieren, komen minder makkelijk in de tuin en kunnen wat hulp gebruiken. Een complexere oorzaak is dat bloemen niet meer de kans krijgen om te groeien vanwege de gewijzigde bodemomstandigheden. Uit analyse van de bodemstalen van Maai Mei Niet-tuinen blijkt dat maar liefst 90 procent van die gazons erg rijk is aan fosfor door bemesting uit het verleden. Woonwijken zijn vaak gebouwd op voormalige akkers of tuinen zijn aangevuld met teelaarde. Ook gazonbemesting is een boosdoener. Als de bodem van je tuin doordrongen is van voedingsstoffen hebben grassen een groter voordeel ten opzichte van kruidachtigen.

Hoe armer de bodem is aan voedsel, hoe hoger de biodiversiteit. Is dat niet contradictorisch?

Schelfhout: Helemaal niet. Zo werkt de natuur. Er is een concurrentiestrijd voor licht. Grassen en brandnetels hebben de capaciteit om heel snel te groeien. In voedselrijke omstandigheden verdringen ze minder snel groeiende soorten door licht weg te nemen. In voedselarme bodems missen die snelgroeiende soorten de voedingsstoffen om dat te doen. Soorten strijden dan niet om licht, maar om voedingsstoffen. Sommige planten gaan samenwerken met schimmels. Andere stoten via hun wortels zuren uit om net dat ietsje meer voeding op te nemen. Nog andere soorten, zoals klavers, halen stikstof uit de lucht. Die trucjes zorgen ervoor dat er bovengronds voldoende plaats is voor verschillende plantensoorten. En dus voor meer bloemen.

Wat kunnen tuineigenaars doen om de nadelen van voedselrijke gazonbodems te compenseren?

Schelfhout: Je kunt de bodem verschralen door niet te bemesten en door een uitgekiend maaibeheer. Grassen benadelen, betekent meer plaats voor de kruidachtigen. Heel concreet wil dit zeggen dat je de grassen die je niet of minder wilt, gaat maaien net voordat ze in bloei komen. Knack zal het niet graag horen, maar het advies is dan: “maaien in mei”.

‘Maai Mei Wél’, dus?

Schelfhout: Voor grassige gazons is in mei een extra maaibeurt inlassen verstandig. Er raakt meer licht tot op de bodem en de kruiden, als ze aanwezig zijn, komen tot bloei. Je zult dan geen bloemetjes in mei of juni hebben, maar in juli. Veel hangt ook af van hoe vaak en met welke voedingsstoffen de bodem bemest is geweest. Neem stikstof. Dat is in nitraatvorm een heel mobiele voedingsstof. Als er niet langer stikstof uit de lucht zou vallen en je niet meer bemest met stikstof, creëer je in enkele jaren tijd een minder stikstofrijke bodem door maaibeheer. Een ander verhaal is het voor fosfor dat wel heel hard aan de bodem blijft plakken. Met gewoon wat minder maaien kom je er niet. Een vroege maaibeurt kan dan helpen om de grassendominantie te doorbreken. Een extra actie is eerst de graszoden verwijderen en dan pas inzaaien. De vraag is alleen, hoe snel vergrast het gazon opnieuw? Dat onderzoeken we ook in ons FlowerPower De Tuin-experiment.

Hoe lang duurt het om fosfor uit de bodem te krijgen?

Schelfhout: Fosfor is jammer genoeg iets wat we lang met ons zullen meedragen. De meeste mensen hebben een zodanig fosforrijke bodem dat het tientallen tot zelfs honderd jaar zou duren om via maaien een zeer soortenrijk bloemgrasland te krijgen. Gelukkig kunnen iets sneller groeiende kruidachtigen zoals gewone margriet en knoopkruid, ook al standhouden tussen grassen als je ze genoeg kansen geeft met je maaibeheer. Die bloemen zijn waardevol voor bijen en vlinders. En grassen zelf zijn natuurlijk ook belangrijk voor vlinders zoals zandoogjes. Ze leggen er hun eitjes op en dat is voedsel voor rupsen. We hebben tientallen soorten grassen maar vaak staat er maar één soort in je gazon. Meer diversiteit in je plantensoorten biedt hoe dan ook meer kansen voor insecten.

Was u verrast door de toestand van het Vlaamse gazon?  

Schelfhout: Dat er bij heel wat mensen niet meteen bloemen opspringen wanneer ze een maand lang niet maaien, was te verwachten. Ook bij het grootste deel van de 75 procent andere tuintjes tierden de bloemen niet welig. Slechts twee madeliefjes op een oppervlakte van 1,5 bij 1,5 meter? Dat is meer dan nul, maar niet spectaculair. Het toont aan dat bloemrijke graslanden herstellen zonder extra inspanning absoluut niet eenvoudig is. Waar ik wel van achterover viel, was de fosforconcentratie. Dat het zo erg gesteld was in de tuinen, had ik niet verwacht. En als we de zuurtegraad bekijken, moeten we concluderen dat de meeste mensen veel bekalken. Kalk wordt ingezet om mossen tegen te gaan, maar je kunt daar soms te ver in gaan. Voor je bekalkt zou je eigenlijk een pH-bodemanalyse moeten doen. Het is nu eenmaal eigen aan de Vlaamse tuinier dat hij vanalles wil doen om zijn tuin beter te maken. Dat is niet per se verkeerd, maar enig advies kan nooit kwaad.

Ook het koolstofgehalte van de gemiddelde Vlaamse tuin zou best wat hoger mogen zijn.

Schelfhout: Dat is in het licht van de klimaatverandering een aandachtspunt. Tuinbodems kunnen immers ingezet worden voor de opslag van koolstof. Planten leggen CO₂ vast via fotosynthese en sterven uiteindelijk af. Bacteriën en schimmels breken de dode plantendelen af en zetten de plantenkoolstof om in stabiele organische koolstof in de bodem in de vorm van humus. Koolstof kan als humus voor lange tijd in de bodem blijven, op voorwaarde dat we bodem met rust laten. De rol van tuinbodems in koolstofopslag is grotendeels onbekend terrein. Verder onderzoek moet uitwijzen of we onze gazons inderdaad kunnen omtoveren tot echte koolstofopslagplaatsen en zo een verschil maken voor de CO₂ concentraties in de lucht.

Lees ook:

Maai Mei Niet: Waarom heb ik amper bloemen in mijn gazon?