Heeft de mens voorgoed zijn naam in de aarde gekerfd?

De discussie over het antropoceen – het tijdperk van de mens – is nog niet beslecht.

Sinds de jaren 50 zijn we volgens een werkgroep van geologen een nieuw geologisch tijdperk binnengestapt, eentje dat we ook nog eens zelf gecreëerd hebben: het antropoceen (afgeleid van de Griekse termen voor ‘menselijk’ en ‘nieuw’). Het is de opvolger van het holoceen dat ongeveer 11.700 jaar geleden begon.

De belangrijkste reden om van tijdperk te veranderen is volgens de wetenschappers omdat de mens nu een grotere invloed op de planeet heeft dan de rest van de natuur.

Het symbool van dit nieuwe tijdperk, de zogenaamde ‘gouden spijker’, is ondertussen ook bekend: een schijnbaar ongerept Canadees meer nabij Toronto, het Crawford-meer. Specifiek gaat het om een sedimentlaag in dat meer waarin radioactieve neerslag van kernwapentests na de Tweede Wereldoorlog terug te vinden is. Samen met de microplastics in het meer en de assen van de verbranding van olie en steenkool, zijn deze sedimenten het beste bewijs dat een nieuw tijdperk is aangebroken.

Waarom is het antropoceen vanaf 1950 een feit?

Het verbranden van kolen, olie en gas dat het klimaat en de atmosfeer van de aarde verandert, de ontploffingen van atoombommen die overal ter wereld in de bodem zijn waargenomen, de dreiging van een massale uitstervingsgolf van dieren en planten, kunststoffen en stikstof uit meststoffen die aan het land worden toegevoegd, … het zijn allemaal aanwijzingen voor het antropoceen, zeggen wetenschappers.

‘Het is vrij duidelijk dat de schaal van verandering ongelooflijk is geïntensiveerd door menselijke impact’, zegt geoloog Colin Waters van de Universiteit van Leicester en voorzitter van de Anthropocene Working Group (AWG). ‘De impact beïnvloedt niet enkel de aardbol, ze controleert ze eigenlijk.’

Het antropoceen valt wel nog binnen het geologische tijdperk kwartair, omdat het permanente ijs op de polen van de aarde nog steeds bestaat. Maar als de klimaatverandering over een paar honderd jaar aanhoudt en ook de ijskappen verdwijnen, komt ook daar verandering in.

Waarom is het antropoceen vanaf 1950 geen feit?

De weg naar het antropoceen ligt bezaaid met heel wat hindernissen. De consensus is dat een goedkeuring van het nieuwe menselijk tijdperk erg moeilijk wordt. Hoewel vooraanstaande geologen toegeven dat er zich de voorbije eeuw een breuklijn heeft afgetekend, menen ze dat de mens helemaal niet in staat is om een beduidende geologische impact te hebben op de Aarde. Of tenminste, nu nog niet. We zouden minstens 1000 jaar moeten wachten om een definitief oordeel over onze impact op onze planeet te vellen.

Bovendien is het holoceen (Grieks voor ‘heel recent’) eigenlijk al deels ingevoerd om de invloed van de mens af te bakenen van wat voorafging. Als we nu al naar het antropoceen veranderen, zal het holoceen wel een heel kort tijdperk geweest zijn.

Anderen beweren dan weer dat het antropoceen al eeuwen geleden is begonnen, toen de mens voor het eerst vuur begon te maken en te vervuilen. Of na de uitvinding van de landbouw zo’n 10.000 jaar geleden in Mesopotamië of in 1610 bij de koloniale botsing tussen de oude en de nieuwe wereld of bij het begin van de Industriële Revolutie in Engeland in de 18^e eeuw.

Terwijl de term ondertussen al wereldwijd gemeengoed is, moet de AWG haar voorstel eerst nog voorleggen aan de International Commission on Stratigraphy (ICS), die het aan een peer review zal onderwerpen. De beslissing over het antropoceen valt volgend jaar op het Internationaal Geologisch Congres.