Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans reflecteert over wat er moet gebeuren met de 55 orka’s die wereldwijd nog in dolfinaria gehouden worden.
De recente aankondiging van het grootste dolfinarium van Europa, Marineland in het Franse Antibes, dat het de deuren sluit, is de definitieve bevestiging van een trend die al een tijdje bezig is: het grote publiek keert dolfinaria de rug toe. De aanhoudende stroom berichten over de trieste situatie van dolfijnen in wat voor hen piepkleine plonsbakken zijn, heeft zijn werk gedaan.
Het bevestigt dat dierenwelzijn en dierenrechten eindelijk een effect hebben op de maatschappelijke agenda rond het instrumentaliseren van dieren voor menselijk vermaak. Het is extra belangrijk voor dolfijnen: dieren die in vrijheid constant in beweging zijn, honderden kilometers per dag kunnen afleggen, tot 200 meter diep duiken, intens sociaal gedrag vertonen en getuigen van een naar dierennormen uitzonderlijke intelligentie. Het zijn dus zeker geen dieren om in penibele omstandigheden gedwongen te worden tot het opvoeren van onnozele kunstjes voor het plezier van wat mensen.
Ook in ons land is er recent beslist dat er een uitdoofscenario voor het dolfinarium van Brugge komt: tegen 2037 moet het dicht (met dank aan de volgehouden inspanningen van onder meer activist Michel Vandenbosch van Gaia). In Nederland wordt de druk opgevoerd op het dolfinarium van Harderwijk, dat met 25 dolfijnen de grootste gevangen dolfijnenpopulatie van Europa huist. De Nederlandse spoorwegmaatschappij heeft vorig jaar beslist om geen speciale treintickets voor Harderwijk meer te verkopen. Het dolfinarium kreeg ook geen toestemming om acht dolfijnen naar China te exporteren (al dan niet tegen betaling), met als voornaamste argument dat er geen garantie was dat de dieren er niet in nóg dolfijnonvriendelijker omstandigheden zouden terechtkomen.
Zelfs in Noord-Amerika is de sfeer omgeslagen. Geruchtmakende acties van dierenbeschermers, onder wie de charismatische Ric O’Barry, ooit trainer van de dolfijnen uit de wereldberoemde televisieserie Flipper, hebben er de trend inzake dolfinaria gekeerd. Vooral het trieste wedervaren van de orka Keiko uit de succesfilm Free Willy – hij stierf na zijn vrijlating in een Noorse fjord – en van de orka Tilikum uit de pakkende documentaire Blackfish waren belangrijk. Meer nog dan andere dolfijnen zijn orka’s, de grootste dolfijnensoort, totaal ongeschikt om in gevangenschap gehouden te worden. Het heeft een halve eeuw geduurd voor dat inzicht op voldoende grote schaal doordrong om voor de dieren zelf een verschil te maken.
Keiko en Tilikum waren orka’s die nog wisten wat het is om in vrijheid te leven. Ze werden op jonge leeftijd in een baai in IJsland gevangen en kwamen na wat omzwervingen in Amerikaanse dolfinaria terecht. Uit de documentaire blijkt dat Tilikum psychotische symptomen vertoonde. Hij was de grootste orka die ooit in gevangenschap leefde, waardoor hij misschien nog meer dan de andere de nefaste effecten van een piepkleine dolfijnengevangenis ervoer. Hij kon nooit iets etaleren wat zelfs maar in de buurt kwam van zijn natuurlijke mogelijkheden. Hij stierf in gevangenschap.
Bij het verschijnen van Blackfish kopte een Vlaamse krant: ‘Beruchte orka heeft drie doden op zijn geweten’. Wat een compleet van de pot gerukte, manifest dieronvriendelijke titel was me dat! Beruchte orka? Drie doden op zijn geweten? Mij heeft het altijd verbaasd dat orka’s in gevangenschap zo weinig menselijke slachtoffers maakten – in totaal vier, waarvan drie door de psychotische Tilikum. Het illustreert dat orka’s veel vriendelijker zijn voor ons dan wij ooit voor hen zijn geweest.
Niemand kan ook maar bij benadering zeggen hoeveel orka’s er gestorven zijn bij de pogingen om levende orka’s te pakken te krijgen. Ik heb ooit een baai in IJsland bezocht, die berucht was voor zijn historische orkavangstpraktijken. De verhalen die je daar te horen krijgt, zijn van het meest dieronvriendelijke waar ik mee te maken heb gehad, en ik heb héél veel verhalen over dieronvriendelijkheid moeten verwerken, nog altijd trouwens. Alsof wij alles met dieren mochten doen wat maar in onze koker opkwam, maar oh wee als een dier zich eens verzette…
Er leven nu wereldwijd naar schatting nog 55 orka’s in gevangenschap, waarvan er 33 in gevangenschap zijn geboren. Hun lot is nieuws, omdat het Franse Marineland er twee huist. Nu het dolfinarium sluit, moet er voor de dieren een oplossing gevonden worden. Dat is minder evident dan het lijkt, want er zijn niet veel plekken waar je orka’s kunt huisvesten. In het Spaanse Tenerife is er een dolfinarium met drie orka’s, maar het is niet duidelijk of er plaats is voor twee extra dieren. Er zijn geen andere orka’s in Europa (tenzij in vrijheid in de zee, waar ze thuishoren).
Verplaatsing naar een dolfinarium in Azië of de Caraïben is geen optie, omdat de dieren er in nog dieronvriendelijker omstandigheden zouden worden gehouden en nog onnozeler kunstjes zouden moeten opvoeren dan in Frankrijk het geval was.
In feite is het loslaten in een afgesloten baai waarin ze kunnen wennen aan een nieuw leven in vrijheid, de meest voor de hand liggende oplossing, zeker vanuit het standpunt van de dieren zelf. Helaas vinden veel mensen dat de minst voor de hand liggende oplossing, want ze komt aan een hoge kostprijs. Toen er na lange actie en volgehouden druk eindelijk beslist werd om de eenzame orka Lolita uit haar Amerikaanse dolfinarium te verhuizen naar een baai in Alaska, werd de kostprijs van de operatie geraamd op 20 miljoen dollar. Dat is veel, maar peanuts in vergelijking tot de omzet die het dier en de andere orka’s voor de mensen achter de dolfinaria genereerden. Helaas heeft Lolita niet meer van vrijheid kunnen genieten: ze stierf vlak voor ze zou worden verplaatst.
Orkabeheerders houden nog een laatste optie achter de hand als er niets anders mogelijk is: euthanasie! Ik heb het geweldig moeilijk met die term in deze context, want in onze mensenwereld wordt euthanasie gekoppeld aan de wens van een individu om te kunnen sterven wegens uitzichtloos fysiek of psychisch lijden. Ik denk niet dat iemand in staat is om aan de twee orka’s in Marineland, een moeder en haar zoon, te vragen of zij euthanasie willen, laat staan dat ze zelf zouden kunnen kiezen wat ze willen dat er met hen gebeurt. Ik kan me voorstellen dat psychisch lijden een argument zou kunnen zijn, gezien de penibele situatie waarin ze zich bevinden, maar we weten het niet.
‘Euthanasie’
‘Euthanasie’ is in dit geval dus gewoon doodspuiten. Sommigen gaan zo ver te beweren dat het inzake dierenwelzijn misschien zelfs wenselijker is dan de dieren op transport te zetten naar een land als China of Japan. Wat een schandalige houding! Ik denk niet dat er ook maar één orka is, die ooit gevraagd heeft om in gevangenschap te kunnen leven. Een Vlaamse filosoof heeft eens gezegd dat hij, als hij een dier was, het liefst van al in een zoo terecht zou komen, want daar zou hij eten en bescherming krijgen zonder dat hij er iets voor moet doen. Wat hij daarmee bewees, is dat sommige filosofen hun mond moeten houden over dieren, omdat ze er geen enkele vorm van inlevingsvermogen in hebben. Ik heb hem toen doorverwezen naar een gevangenis, daar zou hij ook eten en bescherming krijgen zonder dat hij er iets voor moet doen (tenzij een misdaad plegen, maar dat is niet zo moeilijk).
Geen enkele orka heeft een misdaad gepleegd om in gevangenschap te kunnen leven. Ik meen dat wij de plicht hebben om ervoor te zorgen dat de orka’s die nu nog in gevangenschap leven, de rest van hun dagen kunnen slijten in zo orkavriendelijk mogelijke omstandigheden, koste wat het kost. Ik meen ook dat iemand die orka’s zou doodspuiten bij zogenaamd gebrek aan alternatief, juridisch vervolgd moet worden. De soort lijkt niet echt bedreigd te zijn in de natuur, maar puur vanuit ons collectief geweten zou het onaanvaardbaar zijn dat we nog meer orka’s zomaar de dood in jagen. We hebben er al genoeg geliquideerd!
(PS: Een prachtig voorbeeld van hoe je orka’s ‘tentoon zou kunnen stellen’ is te zien in de Belgische dierentuin Pairi Daiza. Daar worden constant gigantische bewegende beelden van orka’s en andere zeedieren geprojecteerd op de grote ramen van het aquarium. Indrukwekkend!)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier