De perenboom staat in bloei en de herfst kleurt minder rood: dit doet het warme weer met onze natuur

In korte broek en T-shirt tussen de herfstbladeren wandelen bij recordtemperaturen? Een mens raakt ervan in de war, de bomen in het bos nog veel meer. De gevolgen zijn duidelijk te zien, zegt emeritus professor Martin Hermy (KU Leuven).

Onze weerspreuken zijn dringend aan vernieuwing toe. Een gezegde als ‘worden de bladeren geel en krom, kijk naar uw kachel om’ is niet langer van toepassing in deze tijden van klimaatverandering. Afgelopen zomer lieten de bomen massaal hun bladeren vallen vanwege de droogte en de hitte. Maar ook dit najaar wordt de natuur niet gespaard door de uitzonderlijk warme herfsttemperaturen.

‘Sommige soorten zijn het noorden kwijt door de abnormale weersomstandigheden’, zucht emeritus professor groenbeheer, natuurbeheer en ecologie Martin Hermy (KU Leuven). ‘Ze bloeien vroeger en langer, zoals de zevenzonenboom, de Perzisch ijzerhout, de voorjaarsgentiaan en de Japanse sierkers. Ik heb zelfs vernomen dat sommige perenbomen weer bloeien, terwijl dat pas in april hoort te gebeuren. Een perenboom die in de herfst bloeit, zal geen normale vruchtvorming kunnen hebben en het komende voorjaar dus minder vruchten produceren.’

Hoe uit de herfststress zich momenteel nog bij bomen?

Martin Hermy: Het groeiseizoen wordt ontegensprekelijk langer en in theorie zou je verwachten dat de bladeren dan later vallen. Maar zoals we dit jaar zagen, hebben de bomen deze zomer al veel van hun bladeren afgeworpen om zich tegen uitdroging te beschermen. Gelukkig hebben we eind september enkele koude nachten gehad. Daardoor is het klassieke proces van bladafbraak toch nog op tijd op gang gekomen en behoorlijk normaal verlopen. Had september die paar koude nachten niet gehad, dan zouden veel bladeren waarschijnlijk vandaag nog aan de bomen hangen. Ook de degradatie van het bladgroen is normaal verlopen. De onderliggende pigmenten, vooral de gele, zijn geleidelijk aan zichtbaar geworden. En door een combinatie van koude nachten en warme, zonnige dagen is de overgang naar de rode kleur, die je vooral ziet bij Amerikaanse boomsoorten, eveneens relatief goed verlopen. Maar omdat het aantal koude nachten de afgelopen weken beperkt was, zijn de rode herfstkleuren dit jaar minder aanwezig.

Zijn er boomsoorten die er stilaan de brui aan geven door de abnormale temperaturen?

Hermy: Zo’n vaart lijkt het niet te lopen. Als planten en bomen gezond zijn, kunnen ze die stress op korte termijn wel aan. Alleen al door hun leeftijd hebben vele bomen heel wat meegemaakt. Maar de grilligheid die de klimaatverandering met zich meebrengt, is geen goede zaak. Soorten die weinig droogte- en hittetolerant zijn, gaan op sommige plaatsen minder goed groeien en mogelijk vroeger afsterven, zoals een beuk op droge leemgronden. We hebben in België bovendien slechts drie inheemse soorten die behoorlijk droogte- en hittetolerant zijn. Dat zijn de jeneverbes, de grove den en de donzige eik. Alle andere droogtetolerante soorten in België zijn niet inheems. Als we zoals voorspeld een keer om de vier jaar met extreme droogte zullen te maken krijgen, ziet het er voor onze inheemse soorten dus niet goed uit. Een bijkomend probleem is dat in de winter de neerslag met een hogere intensiteit valt. Als je dat combineert met een oppervlakte die in Vlaanderen grotendeels verhard is waardoor het risico op overstromingen toeneemt, zullen we groeiplaatsen moeten aanpassen zodat de droogtetolerante bomen in de winter voldoende droog kunnen blijven. Ook de leeftijd speelt een rol. Oude bomen, die sowieso al last hebben van kwaaltjes, zien meer af van de klimaatverandering dan jongere bomen. Maar voor de jongste bomen, die dit jaar geplant werden, is de abnormale droogte al helemaal rampzalig.

Zijn er ook soorten die profiteren van de warmere temperaturen?

Hermy: Winter- en altijdgroene soorten, zoals de liguster, de kleine maagdenpalm en de klimop, hebben dankzij de warmere winters een voordeel tegenover de klimaatneutrale soorten. De laatste decennia zijn die soorten aan het uitbreiden. Dat komt omdat ze in warme winters aan fotosynthese kunnen blijven doen. We noemen het fenomeen laurofilisatie, wat verwijst naar laurus of laurier, eveneens een altijdgroene soort. Soorten die in de winter geen blad hebben, kunnen dat uiteraard niet en liggen noodgedwongen stil.

Is de essenziekte die tegenwoordig de essenpopulatie massaal teistert een gevolg van de klimaatverandering?

Hermy: Essentaksterfte wordt veroorzaakt door de schimmel vals essenvlieskelkje en tast in de eerste plaats de Europese es aan. Het is een aandoening van de laatste twee decennia. Er wordt gespeculeerd dat klimaatverandering de aantasting bevordert, maar het zou in de eerste plaats een exotische schimmel zijn die is ingevoerd en zich via sporen in de lucht over heel grote afstanden verspreidt. Het feit dat er nu meer van dit soort plagen zijn, hebben we aan onszelf te danken. Er is enerzijds een enorme internationale handel van miljoenen bomen en anderzijds een grote mobiliteit van ons allemaal. Maar het is niet omdat een meerderheid van de essen is aangetast, dat die bomen ook allemaal massaal zullen afsterven. Net als bij de mens is ene es gevoeliger dan de andere.