Canon van de Vlaamse Natuur: welke wilde plant fascineert u het meest?

Knack presenteert u de Canon van de Vlaamse Natuur: welke ‘wilde’ dier- en plantensoorten horen onlosmakelijk bij Vlaanderen? En wat vertellen ze over onze relatie met onze omgeving? Vandaag: de planten.

DE EIK, SLEUTELBOOM VOOR DIVERSITEIT

Waarom in de canon? De zomereik is de koning van het bos, een onmisbare schakel in onze natuur. Ook voor de mens is de eik steeds nuttig geweest als brandhout en bouwhout, en de eikels als voedsel voor vee. In het verleden voerden we spirituele rituelen uit onder eiken, en werd er zelfs recht gesproken.

Bijzonderheid? De eik is de meester van de biodiversiteit: het aantal soorten dat rechtstreeks aan eiken gebonden is, is waanzinnig. Honderden insectensoorten, maar ook verschillende dieren, planten en schimmels leven in zijn buurt. De ecologische waarde van de bomen neemt zelfs toe met hun leeftijd. Jongere bomen binden minder soorten aan zich dan oude bomen. En eiken kunnen heel oud worden, tot meer dan 1000 jaar.

Bedreigd of weerbaar? De zomereik komt veelvuldig voor. ‘Helaas is de zomereik meer droogtegevoelig dan de minder algemene wintereik en dus gevoelig voor klimaatverandering’, waarschuwt plantkundige Martin Hermy.

DE BOSHYACINT, SLACHTOFFER VAN HAAR EIGEN SUCCES

Waarom in de canon? De wilde hyacint is een echte specialiteit van onze streek en bekend van Amerika tot in Japan. ‘Vooral het Hallerbos is immens populair: duizenden toeristen uit alle uithoeken van de wereld bezoeken er het hyacintenfestival’, aldus Jeroen Denaeghel, woordvoerder van het Agentschap Natuur en Bos.

Bijzonderheid? De helft van de wereldpopulatie van boshyacinten bevindt zich op de Britse eilanden, de andere helft op het Europese continent vanaf het noorden van Spanje tot ongeveer halfweg Vlaanderen. In Nederland komt de wilde hyacint bijvoorbeeld niet van nature voor. Naar het oosten gaat het natuurlijk verspreidingsgebied niet verder dan Midden-Frankrijk.

Bedreigd of weerbaar? ‘De plant is een slachtoffer van haar eigen succes’, zegt Wouter Van Landuyt van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. ‘Mensen gaan erop liggen voor een foto, maar de bloemen zijn daar niet tegen opgewassen. Hun bladeren vormen een nieuwe bloembal voor het volgende jaar. Door ze te vertrappelen, kan er zich geen nieuwe bol vormen en zal er het jaar daarna alleen een kale plek te zien zijn.’

DE PAARDENBLOEM, EEN GOUDMIJN

Waarom in de canon? De paardenbloem is de meestbezochte plant door solitaire bijen in de tuin en dé nectarkampioen van Maai Mei Niet. Wie heeft als kind niet de pluisbol van een uitgebloeide paardenbloem met één ademstoot uitgeblazen?

Bijzonderheid? Zeg niet zomaar ‘paardenbloem’ tegen een paardenbloem. Onder de naam vallen wel honderden microsoorten: de weidepaardenbloem, zandpaardenbloem, haakpaardenbloem, schraallandpaardenbloem en moeraspaardenbloem. Paardenbloemen dringen met hun wortels diep in de bodem, zodat ze veel energie kunnen ophalen. Daardoor kunnen ze bijna als een landbouwgewas beschouwd worden. Vroeger werd zowat alles ervan in de keuken gebruikt: de wortel als vervanger van koffie, de bladeren als groente en de bloemen als gelei. De paardenbloem was vroeger een officiële plant in de apotheken van de kloostertuinen en werd gebruikt bij spijsverterings- en urinewegenklachten. Vandaar de naam ‘pisbloem’.

Bedreigd of weerbaar? De paardenbloem is een van onze algemeenste planten, maar in weidegebieden is ze de voorbije halve eeuw sterk achteruitgegaan door de intensifiëring van de landbouw. Het is een soort van berm-park-en-tuinbloem geworden. In moestuinen maakt ze een comeback als ‘molsla’.

DE KLAPROOS, OM NOOIT TE VERGETEN

Waarom in de canon? ‘In Vlaamse velden klappen rozen open, tussen witte kruisjes, rij op rij.’ De grote klaproos, symbool van Flanders Fields en onnoemelijk menselijk leed, is een pionier van omgewerkte gronden en tegelijk een voorbeeld van geduld. De zaden kunnen tientallen jaren wachten op hun moment om te knallen.

Bijzonderheid? Deze bloem floreert tegenwoordig vooral na graafwerken in wegbermen en de (her)aanleg van wegen en fietspaden. Daar is grond losgewerkt en komen de zaden open en bloot te liggen. De klaproos is er echter geen lang leven beschoren. Idem voor de bloemenweide die je in eigen tuin zaait. Hoe goed ze ook presteert het eerste jaar na zaaien, je hebt ze maar voor even.

Bedreigd of weerbaar? Een tijd geleden zag je amper nog klaprozen, vandaag kleuren de wegbermen opnieuw vuurrood. Anderzijds wordt de bloemenzee tussen het graan op onze akkers steeds zeldzamer. ‘Ook op oorlogsgraven dreigt de klaproos te verdwijnen, zogezegd omdat ze alleen symbool zou staan voor Britse soldaten en niet voor alle slachtoffers’, zegt tuinjournalist Marc Verachtert. ‘Vraag is of het aan de kant schuiven van de klaproos niet ingegeven is door het streven naar besparingen, aangezien de papaver elk jaar opnieuw grondbewerking vraagt.’

STRUIKHEI, PURP’REN HEMEL

Waarom in de canon? ‘Hoe schoon nog de wereld, de zomerse hei.’ Onder anderen Louis Neefs bezong struikhei in Op de purperen heide, een lied van componist Armand Preud’homme. De paarsbloeiende heidestruiken zijn typisch voor onze droge heides.

Bijzonderheid? De blaadjes van struikhei zijn klein en leerachtig om verdamping tegen te gaan. Ze hebben een bijzondere samenlevingsvorm met bodemschimmels, die hen helpen met de opname van organisch gebonden stikstof en fosfaat in ruil voor suikers. Zo kunnen de heideplanten gedijen in zure, mineraalarme omstandigheden. De bloemen produceren veel nectar en pollen voor het heideblauwtje.

Bedreigd of weerbaar? Struikhei is vrij algemeen verspreid, vooral op zuurdere bodems zoals in de Antwerpse en Limburgse Kempen en het Hageland. Struikhei wordt momenteel door stikstofdepositie verdrongen door opkomende grassen.