Canon van de Vlaamse Natuur: welk insect of welke spin fascineert u het meest?

Knack presenteert u de Canon van de Vlaamse Natuur: welke ‘wilde’ dier- en plantensoorten horen onlosmakelijk bij Vlaanderen? En wat vertellen ze over onze relatie met onze omgeving? Vandaag: de planten. Vandaag: insecten en spinnen.

DE LENTEVUURSPIN, MOOISTE SPIN VAN VLAANDEREN

Waarom in de canon? ‘De scène uit Onze natuur waarin we de amoureuze tocht van een mannelijke lentevuurspin volgen en met hem mee afdalen in de donkere schuilplek van een vrouwtje, werd door het publiek het meest gesmaakt’, zegt filmmaker Pim Niesten. ‘Daarnaast legt het unieke verhaal van de lentevuurspin in ons land een pijnlijke realiteit bloot van hoe het gesteld is met onze natuur.’

Bijzonderheid? Van het mannetje, met de lieveheersbeestjesachtige schildering op zijn rug, krijgen we twee kanten te zien: enerzijds agressief in de strijd met een concurrent, anderzijds teder en behoedzaam bij het benaderen van het vrouwtje. Hij legt voor de liefde tientallen meters af, wat veel is naar spinnennormen.

Bedreigd of weerbaar? Meer dan 100 jaar werd de soort niet meer waargenomen in ons land. Ze werd bijgevolg uitgestorven verklaard. Tot ze in 2009 onverwacht opdook in Lommel. Die pas ontdekte populatie zou wel eens de grootste van Europa en – aangezien deze soort alleen in acht Noordwest-Europese landen voorkomt – de wereld kunnen zijn, maar dat is niet zeker. Omdat hun leefgebied in een nog te bouwen zonnepanelenpark lag, verplaatsten vrijwilligers spin voor spin naar een naburige, veiligere plek in eenzelfde biotoop. Dankzij die inspanning is het voortbestaan van de lentevuurspin in Vlaanderen voorlopig gegarandeerd. ‘We mogen de strijd om het behoud van soorten en biodiversiteit niet opgeven. We kunnen ons niet veroorloven deze prachtige, bedreigde spinnensoort nog eens te verliezen’, aldus Niesten.

DE WEIDEBEEKJUFFER, BEWIJS VAN VEERKRACHTIGE NATUUR

Waarom in de canon? De weidebeekjuffer toont aan dat de natuur veerkrachtig kan zijn als milieuproblemen ook daadwerkelijk worden aangepakt’, zegt Wim Veraghtert, insectenexpert bij Natuurpunt.

Bijzonderheid? Weidebeekjuffers zijn vanuit menselijk oogpunt nuttige insecten: ze eten allerlei andere insecten, waaronder muggen. Bovendien zijn ze onschuldig: veel mensen denken onterecht dat juffers en libellen kunnen steken.

Bedreigd of weerbaar? De weidebeekjuffer is in de eerste plaats gevoelig voor wijzigende waterkwaliteit. Het dier stond in 1996 nog op de Rode Lijst, maar inspanningen op het vlak van waterzuivering zorgden ervoor dat de juffer na de eeuwwisseling een ware comeback maakte. Intussen is ze geschrapt van de Rode Lijst. De weidebeekjuffer verkiest meanderende in plaats van rechtgetrokken waterlopen. Dat men waterlopen opnieuw meer wil laten meanderen, speelt in het voordeel van de weidebeekjuffer.

HET GENTIAANBLAUWTJE, MEESTERLIJKE BEDRIEGER

Waarom in de canon? Het gentiaanblauwtje is typisch voor natte heidegebieden in de Antwerpse en Limburgse Kempen.

Bijzonderheid? Het gentiaanblauwtje is de koekoek van de vlinders. Door chemische nabootsing en subtiele geluidsimitatie slaagt de kleine rups erin geadopteerd te worden door rode knoopmieren die op de heide rondlopen. De kleine bedrieger geniet in de kraamafdeling van de mierenkolonie zelfs een vipbehandeling.

Bedreigd of weerbaar? Het gentiaanblauwtje is het zorgenkind van de Vlaamse natuur en staat op het punt te verdwijnen. ‘De dag dat dat gebeurt zou een dag van nationale rouw moeten zijn’, vindt bioloog Van Dyck. Het aantal populaties is gedurende de laatste decennia gedaald van ongeveer 60 in de jaren negentig naar zes nu, een achteruitgang van maar liefst 90 procent. Klimaatverandering zorgt ervoor dat de natte heide uitdroogt, en door overvloedige regen in korte tijd verdrinken de rupsen in de mierennesten. Door stikstofdepositie wordt de natte heide dan weer overwoekerd door almaar hogere grassen, waardoor de mieren onvoldoende warme plekjes vinden om hun nesten te bouwen.

DE NOORDSE GEELGERANDE: EEN RELICT UIT DE IJSTIJD

Waarom in de canon? De geelgerande watertor is een typische soort van ons historische Kempense landschap met heiden en vennen. Het insect klampt zich net als veel andere soorten van dat landschap aan een laatste strohalm vast.

Bijzonderheid? De noordse geelgerande is een ijstijdrelict dat in Vlaanderen de zuidelijke grens van zijn verspreidingsgebied bereikt. Alle vennen waarin de soort in Vlaanderen wordt aangetroffen zijn vennen die vermoedelijk in de ijstijd ontstaan zijn en waar hij al die tijd heeft voorgekomen.

Bedreigd of weerbaar? Momenteel zijn er bij ons slechts vijf kleine populaties gekend, waarvan minstens één in de voorbije jaren vermoedelijk is uitgestorven. ‘Hoewel er pas recent nog twee populaties werden ontdekt, is de kans reëel dat de soort zonder gerichte maatregelen in de komende decennia uitsterft in ons land ’, zegt Kevin Scheers van Instituut Natuur- en Bosonderzoek.

DE METSELBIJ, UW HUISBIJ

Waarom in de canon? De gehoornde metselbij is de bij die het courantst in bijenhotels in tuinen voorkomt. Ze is overal in Vlaanderen te vinden, zelfs in stadscentra. De zeer algemene bij levert een belangrijke bijdrage aan de bestuiving van planten, wat van essentieel belang is voor het functioneren van de natuur.

Bijzonderheid? Bijen zijn economisch interessant. Wetenschappers berekenden dat bestuivers in België jaarlijks goed zijn voor een opbrengst van 251 miljoen euro. De meeste wilde bijen leven solitair en hebben geen nest te verdedigen. Ze zijn dus ongevaarlijk en totaal niet agressief. Wie aan zijn gevel een bijenhotel ophangt, hoeft dus niet te vrezen voor overlast.

Bedreigd of weerbaar? ‘Of de gehoornde metselbij gevoelig is voor klimaatverandering, is niet helemaal duidelijk’, zegt Wim Veraghtert van Natuurpunt. ‘Van veel soorten insecten weten we niet goed hoe ze de komende decennia op een veranderend klimaat zullen reageren. Wel staat vast dat het gebruik van pesticiden voor wilde bijen een probleem kan zijn.’