Ben Weyts wil uitdoofbeleid voor dolfinaria, behalve voor Boudewijn Seapark in Brugge

Dierenrechtenorganisatie GAIA wil de dieren uit het dolfinarium van Brugge laten overbrengen naar een marien reservaat op het Griekse eiland Lipsi. Het belooft een moeizaam proces te worden.

Op 18 augustus kwam er een einde aan het trieste leven van de orka Lolita. Ze werd in 1970 als jong dier in het wild gevangen en verkocht aan het zeeaquarium van het Amerikaanse Miami, waar ze sinds 1980 als enige orka leefde. Jarenlang moest ze bijna dagelijks minstens één show opvoeren, in een bak van amper 6 meter diep, net zo diep als ze zelf lang was.

Dierenrechtenorganisaties ijverden jarenlang voor haar vrijlating. Finaal hadden ze succes. Er werd beslist dat Lolita zou worden overgebracht naar een afgesloten baai in een marien reservaat, waar ze verder verzorgd zou worden en waar ze opnieuw in wat natuurlijker omstandigheden zou kunnen leven.

Helaas is ze enkele weken voor haar vrijlating gestorven aan een acuut nierfalen. Ze had al een zware longontsteking te verwerken gekregen. Lolita was 57 toen ze stierf, terwijl orka’s in de natuur meer dan 90 jaar oud kunnen worden. Ze kan symbool staan voor de ondoordachte manier waarop mensen dieren instrumentaliseren voor kortstondige persoonlijke pleziertjes. Het is niet meer van deze tijd.

Wereldwijd leven er zo’n 3000 dolfijnen in gevangenschap – de orka is de grootste dolfijn. De meeste zijn tuimelaars: spectaculaire dieren die niet met uitsterven bedreigd zijn, zodat hun aanwezigheid in gevangenschap op geen enkele manier verantwoord kan worden als noodzakelijk voor hun voortbestaan. Net zoals andere dolfijnen zijn tuimelaars levendige dieren die niet geschikt zijn voor opsluiting in een kleine bak. Leeuwen en koala’s, die in de natuur dikwijls urenlang amper bewegen, verdragen een gevangenschap beter dan zwervers zoals ijsberen en dolfijnen.

Kamer vol spiegels

‘Voor een dolfijn in een aquarium is het leven een hel’, meent de Griekse dolfijnenexpert Thodoris Tsimpidis, directeur van het Archipelagos Instituut voor Mariene Conservatie. ‘De dieren gebruiken echolocatie om zich te oriënteren. Ze zenden voortdurend geluidsgolven uit om hun omgeving te scannen en vangen de teruggekaatste golven op. Dolfijnen in een kleine bak ervaren daarbij het equivalent van het enorme geluidsvolume van een grote opera die constant op een minuscuul koertje speelt. Of van een kamer vol spiegels, zodat je nooit aan jezelf kunt ontsnappen. Je voelt gewoon dat dolfijnen depressief worden in dolfinaria.’

In Europa zitten er nog zo’n driehonderd dolfijnen in een dertigtal dolfinaria. In ons land is er één: het Boudewijn Seapark in Brugge, waar nu zeven dieren verblijven, jong en oud. De wereldwijde acties om dolfinaria te laten sluiten vanwege hun funeste effect op het welzijn van de dieren zijn naar ons land overgewaaid. Dierenrechtenorganisatie GAIA pleit al een tijd voor de sluiting van het dolfinarium van Brugge. ‘Het is glashelder dat de beperkende omstandigheden waarin de dolfijnen er moeten leven niet volstaan voor het rijke palet aan sociale gedragingen die eigen zijn aan deze dieren in de open zee’, zegt voorzitter Michel Vandenbosch. ‘Wij willen zo snel mogelijk een oplossing voor hun situatie.’

Maar vanzelfsprekend is dat niet. De overheid aarzelt om drastische maatregelen te nemen. In de nieuwe Vlaamse Codex voor Dierenwelzijn, die onder impuls van bevoegd minister Ben Weyts (N-VA) wordt voorbereid, behandelt artikel 21 het lot van de dolfijnen in Brugge. Het is dubbelzinnig opgesteld. ‘Het creëert niet meer dan een fictief verbod op het houden van dolfijnen in gevangenschap’, legt Vandenbosch uit. ‘Er wordt een invoer- en kweekverbod ingesteld, wat positief is. Maar er wordt een uitzondering gemaakt voor het dolfinarium van Brugge, dat nog zes dolfijnen mag houden, op voorwaarde dat er tegen begin 2027 een buitenbassin voor de dieren wordt gebouwd zodat ze een beetje meer plaats krijgen. Indien een evaluatie tot de conclusie zou komen dat er een haalbaar alternatief is, zoals het overbrengen van de dieren naar een goed gerund zeereservaat, moet het overwogen worden. Maar in het huidige voorstel zou de eerste evaluatie daarover pas in 2037 gebeuren. Dat is veel te laat.’

Honger lijden

Het dolfinarium schermt met het feit dat de dieren er gelukkig zijn en dat ze niet langer aangepast zijn aan een leven in de natuur, zodat ze zich in zee minder goed zouden voelen dan in een aquarium. In 2021 verscheen een studie over de Brugse dolfijnen, geschreven door de niet helemaal ongecontesteerde Britse experte Isabella Clegg – volgens sommigen werkt ze te veel voor dolfinaria. Hoewel ze benadrukte dat de dolfijnen in Brugge er beter aan toe zijn dan in veel andere dolfinaria, voel je aan haar tekst dat het niet makkelijk is om echt zicht te krijgen op hun welzijn. Bovendien blijkt uit haar studie dat er wel degelijk zorgwekkend gedrag is vastgesteld bij de dieren.

‘Dolfijnen in gevangenschap hebben dikwijls honger, omdat ze anders geen kunstjes willen opvoeren’, zegt de Griekse dolfijnenexpert Anastasia Miliou van het Aegean Marine Life Sanctuary. ‘Ze moeten werken als ze vis willen. Een groot probleem is dat de meeste studies van het gedrag van dolfijnen op dieren in gevangenschap gebeurden, omdat dieren in zee veel moeilijker te volgen zijn. Je hebt dus geen solide basis om wat dolfijnen in gevangenschap doen te vergelijken met hun natuurlijke gedrag. Dat zorgt voor ruis op het systeem, waardoor er getreuzeld kan worden met de logische eindbeslissing. Iedereen die met dolfijnen in de natuur werkt, voelt: dolfijnen moeten voor hun welzijn verlost worden uit de veel te kleine bakken in dolfinaria.’

Beschermde omgeving

Miliou volgt de discussie over het welzijn van dolfijnen in gevangenschap al 25 jaar. ‘Een kwarteeuw is er oeverloos gepalaverd over de vraag of het niet beter is dolfijnen uit gevangenschap te halen en ze verder te laten leven in goed gemonitorde gebieden in mariene reservaten. Maar er gebeurde amper iets. Wij besloten om de impasse te doorbreken en op het Griekse eiland Lipsi een baai in een reservaat te beheren als opvangplaats voor bevrijde dolfijnen. Het was een heel gedoe om er de nodige vergunningen voor te krijgen, maar nu zijn we er zo goed als klaar mee.’

De baai die Miliou en haar baas (en echtgenoot) Tsimpidis gevonden hebben, lijkt geschikt voor de opvang van een achttal dolfijnen. Ze is een kilometer lang en tot 40 meter diep. Ze heeft helder water, en er is geen bebouwing of lichtvervuiling in de omgeving. Ze is wettelijk beschermd, zodat er ook later niet kan worden gebouwd – ontwikkelaars zouden maar wat graag een hotel in de baai bouwen om bezoekers uitzicht te geven op rondzwemmende dolfijnen. De baai kan vrij makkelijk afgesloten worden met een groot net om te vermijden dat dolfijnen in de open zee terecht zouden komen, waar hun overlevingskansen onzeker zouden zijn. Er zijn speciale koperen netten met antibacteriële werking gemaakt voor een zo efficiënt mogelijke afsluiting.

‘Het lijkt de ideale oplossing voor de dolfijnen van Brugge’, stelt Michel Vandenbosch, die het project bezocht in het gezelschap van politica Els Ampe, toen nog lid van de Open VLD en voorzitter van de commissie dierenwelzijn in het Vlaams Parlement. Enkele dagen na het bezoek stapte Ampe echter uit haar partij, uit onvrede met de volgens haar ondemocratische voorzittersverkiezingen, waardoor ze haar mandaat als commissievoorzitter moest opgeven. Ze werd vervangen door haar partijgenote Mercedes Van Volcem. Die is afkomstig van Brugge en gaf al te verstaan dat de dolfijnen voor haar mogen blijven.

Maar Vandenbosch en de zijnen laten zich niet snel afschrikken door tegenslagen onderweg. ‘Vlaanderen kan geschiedenis schrijven door mee te stappen in een primeur en dolfijnen uit een dolfinarium begeleid los te laten in een zeereservaat’, zegt hij. ‘Er zal veel bij komen kijken om het goed te laten verlopen, want er is nog maar weinig expertise rond. Maar we hebben vertrouwen in de Griekse mensen en de Belgische wetenschappers die mee in het project stappen. Het zou prachtig zijn mocht het lukken.’

Bang voor vissen

Miliou en Tsimpidis zijn zich bewust van de moeilijkheden waarmee ze te maken zullen krijgen. ‘De ribbenkast van dolfijnen is vrij fragiel om de druk van diepe duiken op te kunnen vangen, wat maakt dat ze niet zomaar urenlang in een draagbaar gelegd kunnen worden voor een transport. Daar moet grondig over worden nagedacht. Maar dat zijn technische problemen waar we een oplossing voor zullen vinden. Moeilijker is de vloed aan desinformatie waarmee we nu al overspoeld worden, vooral uit de hoek van uitbaters van dolfinaria.’

Zo wordt geponeerd dat dolfijnen die niets anders gekend hebben dan een aquarium bang zullen zijn in de zee. Ze zullen bang zijn voor de vrijheid, en voor levende vissen. Volgens sommigen zouden ze zelfs bang zijn voor regen. ‘Zo absurd kan het worden’, zucht Tsimpidis. ‘Maar ik heb nog nooit een hondje gezien dat het grootste deel van zijn leven in een klein appartement doorbracht en toch niet uitgelaten was wanneer het eens in een park kon wandelen. Dat zal met dolfijnen uit dolfinaria ook het geval zijn. Ze zullen niet bang zijn voor de natuur, voor vissen en zeegras. Ze zullen blij zijn dat ze eindelijk zelf kunnen vissen als ze honger hebben, zonder dat ze afhangen van wat menselijke verzorgers beslissen dat goed voor ze is.’

Tsimpidis heeft ook bedenkingen bij de bouw van een buitenbassin voor de Brugse dolfijnen als vergoelijkende maatregel. ‘Het is niet omdat je cel een beetje groter wordt dat het geen gevangenis meer is’, schampert hij. ‘In onze baai zullen de dieren in een eerste fase al 32 keer meer watervolume hebben dan in Brugge. Dat is nog niet veel, maar het is geen gevangenis meer.’

Familiegevoel

De beheerders van het Brugse dolfinarium schermen steevast met het argument dat er zes dolfijnen nodig zijn om het familiegevoel van de dieren in hun bassin niet in het gedrang te brengen. Tsimpidis, ervaren dolfijnenrot, begrijpt niet waar dat vandaan komt. ‘Er is geen regel van zes in de dolfijnenwereld. Die is veel te complex om in simpele regeltjes gevat te worden. Die regel werd arbitrair gecreëerd om de dolfijnen in Brugge te kunnen houden.’

De regel van zes is ook Michel Vandenbosch een doorn in het oog. ‘Hij staat letterlijk in de nieuwe codex. Er staat dat er dolfijnen uit het buitenland ingevoerd mogen worden als de groep in Brugge door sterfte minder dan zes leden zou tellen, zogezegd om het welzijn en de sociale cohesie van de dieren te waarborgen. Bovendien wordt er in de uitzondering niet gestipuleerd dat de ingevoerde dolfijnen niet afkomstig mogen zijn van dolfinaria waar wel nog gekweekt mag worden. Dat wordt dan dweilen met de kraan open. Dat is geen uitdoofbeleid meer.’

Ook in Lipsi zal er niet gekweekt worden, want ook daar zou je dan dieren krijgen die niet aangepast zijn aan een echt dolfijnenleven. Het zal de uitbatingsomstandigheden beperken, want omdat anticonceptie geen evidentie is zullen mannelijke en vrouwelijke dolfijnen er uit elkaar moeten worden gehouden. Toch gaan Miliou en Tsimpidis voluit voor hun project: ‘Over twintig jaar zullen mensen zich wereldwijd afvragen hoe het mogelijk is dat we zo lang dolfijnen in gevangenschap hebben gehouden. We hopen dat we ons pioniersproject tegen dan zo sterk hebben uitgebouwd dat we meer dolfijnen kunnen opvangen. Er is in Europa veel interesse in ons project, zodat we waarschijnlijk zullen moeten kiezen welke dolfijnen we als eerste zullen opvangen. Het is een uitdaging, maar we moeten ze aangaan uit zorg voor het welzijn van de dieren.’

Vandenbosch blijft hoopvol dat hij het translocatieproject voor de Brugse dolfijnen alsnog op de sporen krijgt. ‘Er is een lichtpuntje’, zegt hij. ‘Tot 1 juni 2024 kunnen er extra voorwaarden in de geplande Codex voor Dierenwelzijn ingeschreven worden. Zo zouden we kunnen proberen om de verhuisdatum van de dieren naar de Griekse baai te vervroegen. Politici verkeren momenteel in verkiezingsmodus, maar dat kan zowel positief als negatief uitdraaien voor de dolfijnen. We kunnen niet anders dan ons best blijven doen voor de dieren en hopen op een goede afloop. We zijn het ze verplicht.’