Alleen maar miserie met de Europese natuurherstelwet? ‘De voordelen zullen immens zijn’

De indruk wordt gewekt dat de Europese natuurherstelwet voor Vlaanderen uitsluitend kommer en kwel zal brengen. Maar niets is minder waar,  zeggen jurist An Cliquet en ecoloog Kris Decleer.

Meer zuivere lucht, meer proper water, meer vruchtbare bodems, meer buffer tegen effecten van de klimaatopwarming en meer psychologisch welzijn voor meer mensen. De voordelen van de Europese natuurherstelwet zullen immens zijn. Alleen werd de laatste weken het beeld opgehangen dat de wet Vlaanderen zal opzadelen met mensen die in armoede verzeilen, onvoldoende te eten hebben en wier huizen afgebroken worden.

Milieujurist An Cliquet (UGent) en ecoloog Kris Decleer (INBO) behoren tot de weinige Vlaamse experts die de natuurherstelwet bestudeerd hebben en dus met kennis van zaken kunnen oordelen. Als een tandem proberen ze de negatieve beeldvorming te counteren. Maar het is niet gemakkelijk: de toon is gezet, de angstpsychose een feit.

‘Er is een massa fake news over de natuurherstelwet uitgestort’, zucht Cliquet. ‘Lobbygroepen die belang hebben bij een status quo hebben mensen bang gemaakt met een desinformatiecampagne en politici met verkiezingskoorts zijn op de kar gesprongen. Maar van de negatieve aspecten die ze aanhalen, is in de wet zelf niks terug te vinden. De natuurherstelwet is een prachtig staaltje van pragmatisch handelen. Ze verdient alle steun, op alle fronten.’

Kunnen jullie kort schetsen wat de wet zal doen?

Kris Decleer: Veel mensen herleiden biodiversiteit tot wat plantjes en beestjes, maar de wet gaat vooral over ecosystemen die onze samenleving in tijden van klimaatopwarming grote diensten kunnen bewijzen. De natuurherstelwet zal de ontwikkeling van die systemen stimuleren.

Volgens de Boerenbond zal de natuurherstelwet Vlaamse boeren het leven onmogelijk maken.

Decleer: Ook de landbouw zal profiteren van de natuurherstelwet. Het koolstofgehalte in de bodem zal toenemen en zorgen voor een rijker bodemleven, een hoger waterabsorberend vermogen en een grotere vruchtbaarheid. Landbouwbodems zullen minder gevoelig worden voor extreme droogte en minder meststoffen naar grond- en oppervlaktewater uitspoelen. Meer biodiversiteit zal leiden tot meer bestuiving van gewassen en dus hogere opbrengsten. Er zal meer natuurlijke controle op pestsoorten zijn, zodat het gebruik van pesticiden kan verminderen. Pesticiden zijn een ramp voor natuur en volksgezondheid. Europa wil 50 procent minder pesticiden tegen 2030, en géén pesticiden meer in natuurgebieden en steden.

Dankzij de natuurherstelwet zullen ecosystemen meer CO2 opslaan.

Zal de landbouwpraktijk zo niet moeilijker worden?

An Cliquet: Nee, maar ze zal wel moeten verduurzamen. Zo’n 60 procent van de landbouw in Vlaanderen is vandaag productie van veevoer. Als we de intensieve veeteelt afbouwen, is er meer ruimte voor de productie van voedsel voor onszelf. Er wordt ook geponeerd dat de natuurherstelwet het vergunningenbeleid zal bemoeilijken, maar dat is niet het geval, integendeel. Het is nu al moeilijk om aan vergunningen te komen, onder meer door de stikstofoverlast die het resultaat is van het non-beleid uit het verleden. De natuurherstelwet probeert dat net aan te pakken.

Hoe werkt dat concreet?

Cliquet: Onze natuur is in zo’n slechte toestand dat elke bijkomende economische activiteit die overlast creëert, er te veel aan is. Liefst 86 procent van onze beschermde natuurgebieden is in slechte staat – in Nederland is dat 50 procent. De natuurherstelwet zal meer rechtszekerheid creëren, omdat ze onze natuur robuuster zal maken zodat ze beter gewapend is tegen negatieve milieudrukken. Dan hoeft niet elk snippertje natuur voor problemen te zorgen bij het vergunningenbeleid. Europa zal trouwens belangrijke financiële middelen vrijmaken voor de transitie richting een duurzamere landbouw. De EU voorziet tussen 2023 en 2027 387 miljard euro voor ondersteuning van de landbouw en 112 miljard voor overige biodiversiteitsmaatregelen en natuurherstel. De mensen worden niet voor voldongen feiten geplaatst.

Hoelang zal het duren voor onze natuur robuust genoeg is om meer weerstand te hebben?

Decleer: Dat hangt van het type natuur af. Pioniersbegroeiing herstelt sneller dan natuur die een lange ontwikkelingstijd of kritische milieucondities vereist, zoals veenmoerassen. Belangrijk is ook dat de voorbije decennia in Vlaanderen zo’n 300.000 hectare natuur is beschermd via allerlei regelgevingen. Maar 80.000 hectare daarvan wordt nog altijd gebruikt voor intensieve landbouw, zoals monoculturen van maïs en aardappelen. Dat is land dat nu al natuur zou moeten zijn.

Daar zou geen landbouw mogen gebeuren?

Decleer: Er kan landbouw gebeuren, maar ze moet natuurvriendelijk zijn. Er is in Vlaanderen 100.000 hectare natuur met een goedgekeurd natuurbeheersplan en op 20.000 hectare daarvan werken het Agentschap Natuur en Bos (ANB) en verenigingen als Natuurpunt met landbouwers samen. In 1997 werd politiek beslist dat er 48.000 hectare bos en andere natuur bij moest komen in Vlaanderen. Een kwarteeuw later is 26.500 hectare daarvan nog altijd niet afgebakend. Europa weet dat en dringt er al jaren op aan dat Vlaanderen inzake natuur zijn eigen beslissingen uitvoert. De natuurherstelwet zal een hefboom zijn om dat eindelijk te gaan doen.

In welke zin?

Cliquet: De natuurherstelwet is heel concreet in haar doelstellingen. Ze bundelt verplichtingen uit verschillende Europese richtlijnen in een holistisch geheel met concrete afspraken over deadlines. Alles op zijn beloop laten, zoals in Vlaanderen de regel was, zal niet meer mogelijk zijn. Er komt een verplichte monitoring om na te gaan hoe de zaken evolueren. Zo kan worden bijgestuurd als het niet snel genoeg de goede richting uit gaat.

Vlaanderen blonk uit in plannen voor meer natuur, maar er werd weinig mee gedaan?

Decleer: Het is de rode draad door ons natuur- en milieubeleid van de voorbije decennia. Er waren goede intenties en er kwam geregeld applaus vanaf de beleidsbanken, maar de invulling op het terrein verliep meestal tergend traag.

Het is vreselijk dat politieke spelletjes een rol spelen bij zulke belangrijke beslissingen.

Er komt kritiek op het feit dat de natuurherstelwet voor alle Europese landen hetzelfde beoogt, wat voor een dichtbevolkte regio als Vlaanderen nadelig zou zijn.

Cliquet: Ook daar is een karikatuur van gemaakt, maar het klopt niet. De uitvoering van de natuurherstelwet zal gebeuren via nationale herstelplannen waar de lidstaten twee jaar tijd voor krijgen. De Europese milieuregelgeving houdt altijd rekening met lokale omstandigheden. Europa wil vooral zien dat lidstaten hun best doen. Als je ernstig probeert maar desondanks je doelen niet haalt, zal Europa niet moeilijk doen. Maar als je blijft overbemesten zodat je waterkwaliteit niet verbetert, zal Europa aandringen op grotere inspanningen. Doordat beleidsmakers niet uitvoeren wat ze politiek hebben beslist, kan het nu alleen juridisch worden afgedwongen.

Zo krijg je een lawine van rechtszaken?

Cliquet: Ja, en het verwijt dat rechters activistisch zijn, hoewel ze niet meer doen dan politici verplichten de regels na te leven die ze zelf hebben goedgekeurd. Het jammerlijke is dat veel afhangt van de kwestie of iemand al dan niet naar de rechter stapt. Ook dat creëert juridische onzekerheid, want je weet nooit of iets zal worden aangevochten. Sommigen proberen de regels aan hun laars te lappen in de hoop dat niemand erover valt en naar de rechtbank stapt. Maar als het toch gebeurt, schreeuwt men moord en brand over rechtsonzekerheid. Het is de wereld op z’n kop.

De Vlaamse werkgeversorganisatie VOKA stelt dat de natuurherstelwet inspanningen om klimaatvriendelijker te worden zal bemoeilijken.

Cliquet: Ik weet werkelijk niet waar dat vandaan komt. Het eerste artikel van de natuurherstelwet zegt net dat het hoofddoel is de klimaatopwarming counteren. De natuurherstelwet zal zorgen voor goed functionerende ecosystemen die meer CO2 gaan opslaan, zodat de natuur een deel van de inspanningen die wij anders zelf moeten doen voor haar rekening neemt.

VOKA zegt dat bedrijven door een rem op het vergunningenbeleid minder in duurzaamheid zullen kunnen investeren.

Cliquet: VOKA heeft de wet blijkbaar niet goed gelezen. Er is in uitzonderingen voorzien, die investeringen in milieuvriendelijkheid mogelijk maken. Veel grote bedrijven dringen bij Europa juist aan op een solide natuurherstelwet. Daar zijn giganten bij als Coca-Cola, Nestlé, H&M en Ikea. Die doen dat ongetwijfeld niet alleen uit liefde voor de biodiversiteit, maar ze zien er wel de voordelen van in.

Decleer: Er is ook het mondiale belang van de Europese natuurherstelwet. Op de laatste internationale bijeenkomst over biodiversiteit speelde Europa een voortrekkersrol. Het haalde ontwikkelingslanden over om meer inspanningen te leveren door geen regenwouden meer te kappen, eeuwenoude graslanden te scheuren of moerassen droog te leggen. Om het verwijt te counteren dat wij zelf alles al kapotgemaakt hebben, beloofde Europa een natuurherstelwet. Als die er niet zou komen, hebben wij geen enkel recht van spreken meer om ontwikkelingslanden op hun verantwoordelijkheden te wijzen.

Hoe groot is de kans dat de wet er niet komt?

Decleer: Nu de Europese Volkspartij, die zich sterk tegen de wet verzet, niet meer aan de onderhandelingen wil deelnemen, zal het wellicht een dubbeltje op zijn kant zijn. De volgende weken worden cruciaal.

Voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie zou Eurocommissaris Frans Timmermans, de architect van de natuurherstelwet, steunen, ondanks het feit dat ze tot de Europese Volkspartij behoort. Maar haar Duitse collega Manfred Weber, die het in de strijd voor het voorzitterschap tegen haar moest afleggen en nu de Europese Volkspartij leidt, zou haar zo veel mogelijk stokken in de wielen willen steken.

Cliquet: Dat soort analysen behoort niet tot onze expertise. Maar het is vreselijk dat politieke spelletjes een rol kunnen spelen in zulke belangrijke beslissingen.

Ook Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) kant zich tegen de natuurherstelwet.

Cliquet: Het blijft me verbazen hoe negatief de natuurherstelwet wordt benaderd, terwijl er amper over de grote voordelen gesproken wordt. De wetenschap heeft berekend dat er per euro investering in natuurherstel een return van 8 tot soms zelfs 38 euro is. Dat hoor je bijna nooit. Het ANB vroeg aan het advocatenkantoor Deloitte om de impact van de natuurherstelwet op Vlaanderen in te schatten. Het kantoor was zo eerlijk om in het begin van zijn studie te melden dat het alleen oordeelde over de mogelijke beperkingen van de wet en niet over de voordelen. Dat is alsof je in je begroting alleen kijkt naar de uitgaven en niet naar de inkomsten. Uiteraard krijg je dan een negatieve uitkomst. Als die vervolgens door lobbygroepen wordt uitvergroot, krijg je een beeldvorming die niets meer met de realiteit te maken heeft.

Giganten als Coca-Cola, Nestlé en Ikea dringen bij Europa aan op een solide natuurherstelwet.

Econoom Geert Noels zei in De afspraak op vrijdag dat de natuurherstelwet ertoe zal leiden dat er huizen zullen worden afgebroken.

Cliquet: Ik heb er geen flauw idee van waar hij dat gehaald heeft. Het staat nergens in de nota van Deloitte en nergens in de natuurherstelwet. Hij heeft misschien ergens iets horen waaien en dat mee in de mallemolen van de desinformatie gegooid. Helaas is ook dat fabeltje een eigen leven gaan leiden.

Decleer: De waterbom van twee jaar geleden boven de rivier de Vesder in Wallonië maakte in twee dagen tijd tientallen dodelijke slachtoffers en veroorzaakte voor minstens 40 miljard euro schade, inbegrepen mensen die hun huis kwijtspeelden. Met een fractie van dat bedrag kun je in de bovenstroomse gebieden van rivierbekkens natuurmaatregelen nemen om het water trager te laten aflopen, waardoor de kans op overstromingen verkleint. Het zou mensen stroomafwaarts extra gemoedsrust geven.

Het klinkt als de Blue Deal waarmee Demir natuurgebieden inzet om problemen met te veel of te weinig water tegen te gaan.

Decleer: De Blue Deal is een pluim op de hoed van minister Demir, maar een groot deel van de financiële middelen die ze daarbij inzette kwam van Europa! Het komt er nu op aan de inspanningen op te schalen, want alleen al in onze beschermde gebieden kunnen we 50.000 hectare natte natuur herstellen die de voorbije halve eeuw verdween.

Cliquet: Aan de natuurherstelwet zijn enorme financiële middelen gekoppeld. Liefst 10 procent van de Europese meerjarenbegroting, of omgerekend 18 miljard euro per jaar, zal opzijgezet worden om lidstaten te ondersteunen bij het implementeren van de wet. Maar het is geen blanco cheque, er zullen inspanningen voor geleverd moeten worden.

Wat vinden jullie van Demirs plannen voor Vlaamse nationale parken en landschapsparken?

Decleer: Demir levert veel meer inspanningen voor onze natuur dan haar voorgangers, maar we moeten afwachten of de natuur in de parken er beter van zal worden. Het beleid mag er niet louter op toerisme worden toegespitst. We mogen niet vergeten dat er ook buiten de afgebakende parken topnatuur op herstel wacht.

Een veelgehoorde kritiek is dat de natuurherstelwet op meer dan alleen de huidige Europees beschermde gebieden van toepassing zal zijn.

Decleer: Dat zorgt inderdaad voor onrust. Maar men vergeet dat op 80 procent van de habitats die ervoor in aanmerking komen nu al beschermingsregels van toepassing zijn, zowel Europese als Vlaamse.

Cliquet: Een van de elementen die de huidige regelgeving onvoldoende opvangt, zeker bij ons, is de fragmentatie van natuurgebieden. De natuurherstelwet wil dat aanpakken door gebieden met elkaar te verbinden. Het natuurvriendelijker maken van de landbouw ontbreekt eveneens in de Vlaamse plannen en wetgeving, net als de vergroening van steden. De natuurherstelwet vangt dat allemaal op.

Steden zijn toch voortrekkers in het streven naar meer duurzaamheid?

Decleer: Bij ons wel, maar in andere landen vindt men dat Europa zich daar niet mee moet moeien, uit vrees dat de natuur- herstelwet stedelijke bouwprojecten zal bemoeilijken. Maar door de klimaatopwarming leven juist in steden veel mensen in precaire omstandigheden en die gaan profiteren van meer groen en water in de stad. Het is triest hoeveel zaken uit de natuurherstelwet verkeerd worden voorgesteld. In plaats van de grote voordelen te zien, focust men op vermeende nadelen. Maar de belangrijkste boodschap is dat we het ons niet kunnen permitteren dat de Europese natuurherstelwet er niet komt. Ze is onze enige hoop op een duurzame toekomst, zelfs mondiaal.