Het onderzoek naar de dood van wolvin Naya komt in een stroomversnelling. Tegelijk wordt er gewerkt aan een versterking van de natuurinspectie. Dat is nodig, want onder meer het aantal jachtmisdrijven in Vlaanderen is niet te volgen.
Ooit was Limburger Willy Vanhelden lid van de Wielewaaljongeren, een voorloper van de huidige Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM). Maar ergens onderweg liep het mis. Vanhelden werd jager en trofeejager. Hij gaat graag in het buitenland grote beesten schieten, waarna hij trots poseert bij de kadavers.
Vanhelden was tot voor kort voorzitter van de wildbeheereenheid De Zandhaas, die actief is in het gebied waar de eerste wolf sinds mensenheugenis in Vlaanderen terechtgekomen was: wolvin Naya. Een wildbeheereenheid is een samenwerkingsverband tussen jagers om een gebied van minstens duizend hectare te beheren.
Nadat Naya het gezelschap van de wolf August had gekregen, kon er gedroomd worden van een gezin – een roedel in het biologische wolvenjargon. Volgens beelden van de vele wildcamera’s die ter controle in het wolvengebied geplaatst werden, was Naya inderdaad zwanger. In de tweede helft van mei 2019 moet ze bevallen zijn, maar kort daarna verdween ze van de radar. Onderzoek door experts van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) leidde in september tot de onvermijdelijke conclusie dat Naya geliquideerd werd.
Vleeshaak en stalen strop
Het onderzoek naar haar dood spitst zich toe op een kleine maar harde kern van leden van De Zandhaas, die het blijkbaar niet vonden kunnen dat er een wolvengezin zou komen en die dachten dat ze probleemloos met de liquidatie zouden wegkomen. De wolven verbleven grotendeels in een voor ‘onbevoegden’ ontoegankelijk militair domein – zelfs boswachters mogen er niet komen.
Maar het verdwijnen van Naya maakte zo veel mensen zo boos dat het dossier in de aandacht blijft. Het was snel duidelijk dat de wolvin alleen kon zijn gedood door mensen met een stevige terreinkennis van haar territorium. Vlak na het begin van het onderzoek betrapten natuurinspecteurs van het ANB in het wolvengebied drie leden van De Zandhaas in twee gevallen van manifeste stroperij op een plek waar ze geen jachtrecht hadden. Ze troffen er onder meer een grote strop van staaldraad aan en een vleeshaak met lokaas, voor een hoogzit van waaraf jagers kunnen schieten. De jachtvergunningen van het drietal werden ingetrokken.
De pogingen van Knack om een gesprek met Vanhelden aan te gaan verliepen moeizaam. De man was aanvankelijk verbaal agressief en wilde niet praten aan de telefoon, onder meer omdat hij, naar eigen zeggen, ‘afgeluisterd werd als leider van een paramilitaire organisatie’. Uiteindelijk stemde hij toe met een ontmoeting. Hij stuurde zelfs een schriftelijke uitdaging: ‘Ben benieuwd of u na het telefoontje van vanmorgen nog het lef hebt om mij persoonlijk te ontmoeten. Ik kijk ernaar uit, want ik durf nog iedereen in de ogen te kijken.’
Helaas kwam er een dag voor de afspraak een sms: ‘Na contact met mijn raadsman hebben we besloten om voorlopig met niemand in gesprek te gaan. Dit door wat er de laatste tijd gebeurd is. Geen enkel interview wordt weergegeven zoals het gesproken wordt. Integendeel, zelfs helemaal uit de context en vol leugens en insinuaties. U kan steeds contact opnemen met mijn raadsman: Meester Thierry Walbrecht.’
Het feit dat hij een raadsman inschakelde, kan betekenen dat er stront aan de knikker is, maar Walbrecht, een van de weinige Vlaamse advocaten met een grondige kennis van de jacht- en wapenwetgeving, ontkent dat met klem: ‘Mijn cliënt is in een storm terechtgekomen, hoewel hij hier niets maar dan ook niets mee te maken heeft. Hij voelt zich verongelijkt en reageert emotioneel, waardoor ik hem afgeraden heb over de zaak te communiceren.’
Walbrecht is zelf jager en heeft ook Vanheldens dochter Loes onder zijn hoede. Zij is eveneens lid van De Zandhaas en fanatiek trofeejager. In een verslag over een recente trofeejacht in Kirgizië heeft ze het over het ‘aanspreken’ van een grote steenbok. Als Loes Vanhelden een dier ‘aanspreekt’, is het een seconde later dood. Jagers munten uit in het verbloemen van hun effect op de dieren die ze viseren – ze schieten niet, ze ‘oogsten’. In hetzelfde verslag stelt vader Vanhelden dat hij op de jacht in Kirgizië in een Russische vrachtwagen moest slapen in plaats van in een tent, ‘hoogstwaarschijnlijk door de hoge densiteit aan wolven in het gebied’. Een Limburgse jager die bang lijkt van buitenlandse wolven – het klinkt bijna symbolisch.
Jager wordt natuurinspecteur
Nog een cliënt van Walbrecht dook op in een ander onderzoek waar Knack zich over boog: voorzitter Rudi Van Decraen van de Hubertus Vereniging Vlaanderen (HVV, zeg maar de Vlaamse jagerslobby), die in twee jachtdossiers genoemd wordt. Van Decraen is gehoord in het schandelijke dossier over het illegaal uitzetten en bejagen van een uitheems hertje dat geroemd wordt om zijn lekkere vlees: de Chinese muntjak, die een ramp is voor de vegetatie in onze bossen.
De sleutelfiguur in dat dossier is ex-natuurinspecteur Bert Boets: een jager die (desondanks) natuurinspecteur voor het ANB werd, maar het niet nauw nam met de jachtethiek en de regelgeving die hij verondersteld werd te controleren. Samen met een ambtenaar van een andere administratie werd hij, op aangeven van collega’s, betrapt op het kweken en uitzetten van muntjakken, en het versnijden en verkopen van het vlees van de dieren. De man heeft daarvoor lange tijd in voorarrest gezeten.
Het gerechtelijk onderzoek loopt nog, maar het is gebleken dat Boets goed bevriend was met Van Decraen. In de marge daarvan doken foto’s op van Van Decraen na een, al dan niet fout gelopen, reeënjacht in september 2014 op de grens van het natuurgebied De Zegge in Geel. Daarop is te zien dat Van Decraen een geluidsdemper op zijn geweer lijkt te hebben – een verboden instrument. De vermeende link tussen beide dossiers zou zijn dat Van Decraen als gevolg van zijn vriendschap met Boets niet ernstig aan de tand werd gevoeld over de geluidsdemper.
‘Mijn cliënt ontkent dat het om een geluidsdemper ging’, beklemtoont zijn raadsman Walbrecht. ‘Het betrof een hoesje dat hij over de loop schuift om die te beschermen als hij op een hoogzit klimt. Het is een broodjeaapverhaal dat in bepaalde kringen een eigen leven is gaan leiden. Mijn cliënt ontkent ook elke betrokkenheid bij de zaak rond de Chinese muntjak. Er is overigens geen enkel verband tussen beide dossiers.’
Het is significant dat jagers actief betrokken waren bij het uitzetten van uitheemse soorten om hun jachtgenot te verhogen. Ze schermen namelijk constant met het argument dat de wolven in Vlaanderen door ‘de groenen’ zijn uitgezet (net als de vossen vroeger). Van Decraen zei vorig jaar het volgende over Naya en andere Vlaamse wolven in Dag Allemaal: ‘Ik geloof persoonlijk niet in een spontane migratie. Een kleine duizend kilometer marcheren van Duitsland naar Leopoldsburg, hoe geloofwaardig is dat? Begin vorig jaar werd er eentje doodgereden in Limburg. Amper enkele weken later stond er op dezelfde plek al een vervanger klaar.’ Een visie die geëchood werd door een quote van een jager, na de aankondiging rond Kerstmis dat er een nieuwe wolvin in Naya’s oorspronkelijke gebied was opgedoken: ‘In 2020 vervangen ze een wolvin sneller dan een trainer in eerste klasse.’
De ‘uitzetters’ in onze regio zijn jagers, geen groenen. Dieren uitzetten om ze te kunnen schieten zit zo sterk in hun DNA verstrengeld dat ze de praktijk automatisch op anderen projecteren. Ze hebben niet alleen uitheemse muntjakken uitgezet, maar ook inheemse everzwijnen, patrijzen en fazanten, ook al is dit al lang verboden. Oud-boswachter Mark Schuermans van de Kalmthoutse Heide zag vorig jaar hoe jagers op een jacht in het Putse Moer in de zomer een grote groep eenden uitzetten, die in de herfst in drie dagen geliquideerd werd. ‘Het was telkens een schietclub die klonk als vuurwerk, waarbij de eenden geen kans hadden’, zo beschreef Schuermans het gebeuren.
Ranking van natuurmisdrijven
Natuurinspecteurs nemen af en toe illegaal uitgezette fazanten en patrijzen in beslag. Onlangs liep het mis. Enkele natuurinspecteurs waren na een anonieme tip over uitgezette fazanten uitgerukt naar een grote jachtpartij met tal van prominenten in de Antwerpse Kempen, waar ze fazanten in beslag namen. Het onderzoek leverde echter niets op, behalve een vlammende telefoon van hun chef op het ANB met de boodschap dat het gedaan moest zijn om fazantenjachten te controleren, zeker op basis van anonieme tips.
Al snel heette het dat jagers hun politieke connecties hadden ingeschakeld om de inspecteurs aan banden te leggen, maar de realiteit was prozaïscher. Omdat er een groot tekort aan natuurinspecteurs is, moeten de weinige actieve manschappen zich vooral concentreren op zaken die een wezenlijke negatieve impact op onze natuur hebben. Zeker omdat cases opgevolgd moeten worden en er een verjaringstermijn voor eventuele vervolging geldt. Selectief zijn is dus de boodschap.
Er worden geregeld jachtmisdrijven gemeld. Zo werden minder dan twee weken geleden drie zeldzame en beschermde kleine zwanen geschoten in Arendonk, in de Antwerpse Kempen. Eén dier overleefde de aanslag niet, een ander kon nog wegvliegen, het derde werd gered door de brandweer en, samen met de dode vogel, overgebracht naar het natuurhulpcentrum van Oudsbergen. Daar werd vastgesteld dat ze hagelbolletjes in hun lichaam hadden. Geen spoor van dat incident op de website van de HVV, die jagers nochtans graag promoot als échte liefhebbers en beheerders van onze natuur.
In een openbaar bos in het Oost-Vlaamse Maldegem werd vorige week een kat gevangen in een vossenklem. De natuurvereniging Vogelbescherming Vlaanderen bestudeert momenteel een dossier van twee jachtwachters die zich aan de lopende band schuldig maakten aan schending van de jachtwetgeving die ze in principe moesten handhaven. Ze doodden beschermde buizerds en boommarters, en gebruikten illegale praktijken (zoals gif en klemmen) om reeën te vangen en vossen te doden. ‘Wie bewaakt de bewakers?’ vraagt directeur Paul Van Daele van Vogelbescherming Vlaanderen zich af. ‘Jachtwachters worden op heterdaad betrapt, terwijl de HVV fake news blijft verspreiden over de strenge controle die er zou zijn op de uitoefening van de jacht. Het beleid van de voorbije jaren heeft de handhaving alleen maar uitgehold.’
Om orde te brengen in de overvloed aan klachten en misdrijven heeft het ANB, in samenspraak met experts van het INBO, een ranking opgesteld van het belang van een driehonderdtal natuurmisdrijven. Fazanten uitzetten bengelt ergens onder aan de lijst, omdat het effect ervan op de natuur bescheiden is. Bovenaan prijken onder meer misdrijven op het niveau van een leefgebied of een vegetatie, zoals kleine landschapselementen (bijvoorbeeld hagen en heggen) die illegaal gekapt zijn of historische poldergraslanden die illegaal ontgonnen worden voor de landbouw, waardoor de overleving van zeldzame dieren en planten in het gedrang komt.
Qua jachtmisdrijven staat stroperij boven aan de ranglijst. Zo werden er al boobytraps gevonden in Vlaamse bossen: oude jachtgeweren met een afgezaagde loop die zo bekabeld zijn dat er een schot afgaat als een ree of everzwijn (of een verdwaalde wandelaar) tegen de kabel aanloopt. Het dossier over de dood van Naya draagt duidelijk kenmerken van stroperij. Op basis van binnengekomen informatie is het zelfs mogelijk dat het dier vergiftigd werd door jagers, hoewel dat niet spoort met de wetenschap dat een wolvin met pasgeboren jongen meestal gevoed wordt door de vader.
‘Vereniging van misdadigers’
Op het onderzoek naar de doder(s) van Naya wordt niet beknibbeld. Momenteel zijn twee à vier mensen van het ANB actief bezig met de zoektocht naar de dader(s). Het leger – het wolventerritorium bevindt zich gedeeltelijk op het militair domein van het kamp van Beverlo – werkt mee aan de wolvenbescherming. Het heeft elke vorm van jacht in zijn deel van het wolvengebied verboden. Leden van de militaire politie patrouilleren mee om eventuele stropers op te sporen.
De Limburgse onderzoeksrechter Kathleen Smeets is op verzoek van het parket van Hasselt een gerechtelijk onderzoek begonnen naar de daders van het grootste Vlaamse jachtmisdrijf van deze eeuw, waarbij ook mensen van de gerechtelijke politie zijn ingeschakeld. Ze heeft eveneens het onderzoek naar de twee gevallen van stroperij door leden van De Zandhaas onder haar hoede. De druk op de daders wordt verder opgevoerd. Het is niet uitgesloten dat de aanklacht van overtredingen van het Vlaamse soortenbesluit (dat dieren en planten beschermt) en van de jachtwetgeving wordt uitgebreid naar de aanklacht ‘vereniging van misdadigers’, wat extra onderzoeksdaden mogelijk zou maken.
Vogelbescherming Vlaanderen heeft zich burgerlijke partij gesteld in het wolvendossier, net als de bevoegde Vlaamse minister Zuhal Demir (N-VA) namens het Vlaams Gewest. Als jager Vanhelden effectief niets met de verdwijning van Naya te maken zou hebben, zou hij zich ook burgerlijke partij kunnen stellen: de liquidatie heeft hem veel ellende bezorgd.
Minister Demir laat desgevraagd weten dat er ‘op korte termijn een “fundamentele” uitbreiding van het aantal natuurinspecteurs komt, betaald met middelen uit mijn budgetten voor justitie en omgeving’. In 2017 waren er nog 45 natuurinspecteurs voor heel Vlaanderen, nu slechts 33, van wie er minstens vijf op langdurig ziekteverlof zijn. Handhaving is voor de minister ‘een prioriteit zolang er cowboys rondlopen die op het terrein ontoelaatbare dingen doen, zoals weerloze beschermde dieren doden’.
Het ANB maakt zich wat zorgen dat extra natuurinspecteurs ten koste zullen gaan van andere diensten. Twaalf jaar geleden had het een maximum van 842 mensen in dienst, vandaag nog 699. Daar moeten er nog eens 34 van af, als gevolg van de overkoepelende besparingsronde van de Vlaamse regering. Er wordt ernstig nagedacht over de optie om middelen uit het Jachtfonds te gebruiken om extra natuurinspecteurs aan te werven – dat is mogelijk na een beslissing van de Vlaamse regering in oktober 2018. Het Jachtfonds wordt gespijsd met de verkoop van jachtvergunningen en zou elk jaar zo’n 2 miljoen euro opleveren, geld dat deels naar het ANB gaat, deels naar de HVV en deels naar beheersprojecten in jachtgebieden. Door er natuurinspecteurs mee te bezoldigen, zouden jagers concreet bijdragen aan de handhaving van de jacht- en natuurwetgeving.
Vervangers van predatoren
Het zou ook de bedoeling zijn om de wolf een hogere graad van bescherming te geven, zodat straffen bij een eventueel volgend incident een stuk hoger zouden zijn dan nu. Het doden van een wolf kan een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar en een boete van maximaal 500.000 euro opleveren.
Om een gebrek aan gedegen permanente controle op het welzijn van de wolven op te vangen, zou het nuttig kunnen zijn om alle jacht in wolvengebied te verbieden, dus ook in de militaire zones waar het tot dusver niet gebeurd is en in de grote bos- en andere natuurgebieden van het ANB in de regio (zoals het Pijnven in Hechtel-Eksel). Jagers presenteren zichzelf graag als de natuurlijke vervangers van de grote predatoren die ze zelf mee uitgeroeid hebben. Als er weer wolven zijn, is die onbaatzuchtige inzet niet meer nodig. Sommige experts menen dat een verbod op jacht in wolvengebied ertoe zal leiden dat jagers nog minder geneigd zullen zijn wolven met rust te laten, maar het trieste lot van Naya heeft bewezen dat wolvenbescherming in combinatie met jachtactiviteiten niet garant staat voor tolerantie.
Jagers hebben ondertussen mogelijk ook geleerd dat het liquideren van wolven geen zin heeft. De soort doet het zo goed in grote delen van Europa dat de kans op wolven in Vlaanderen steeds groter wordt. Er zouden momenteel drie wolven in Limburg vertoeven – de waarnemingen van eind vorig jaar in de Antwerpse Kempen zouden, volgens recente inzichten van het INBO, betrekking hebben op dezelfde wolvin die zich later bij August heeft gevoegd. Beelden van wildcamera’s bewijzen dat August en Noëlla – een naam gekozen door minister Demir, omdat ze rond Kerstmis bij ons opdook – begin januari een koppel geworden zijn.
In principe paren wolven in onze contreien in februari. Met een beetje geluk komt er in mei een nieuwe poging tot een eerste Vlaams wolvengezin sinds mensenheugenis. De jagers weten nu ook wat de gevolgen zijn van het liquideren van een wolf. Hopelijk heeft Noëlla daardoor meer geluk dan de onfortuinlijke Naya.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
