Milieu: worden uw petflessen echt gerecycleerd?
Belgen zijn goede sorteerders, blijkt uit de blauwe zakken op de stoep. Maar worden al die petflessen ook netjes gerecycleerd? De ophaling en verwerking blijken allesbehalve transparant te verlopen.
Plastic moet een van de meest ingrijpende uitvindingen zijn die de wereld in de afgelopen eeuw heeft gekend. In 70 jaar tijd explodeerde de productie van zo’n 1,5 miljoen ton per jaar in 1950 naar 359 miljoen ton in 2018. Al dat plastic weegt op onze planeet: het komt terecht in zwerfvuil, klit samen tot hele eilanden in de oceanen, microplastics dringen door tot de verste uithoeken van onze ecosystemen, en de productie ervan stoot enorm veel broeikasgassen uit. De levenscyclus van plastic is goed voor 3,8 procent van de wereldwijde uitstoot, het dubbele van de luchtvaartsector.
Petflessen kunnen naar schatting een tiental keer tot petfles worden gerecycleerd.
Handig is het natuurlijk wel. Kunststoffen zijn stevig, licht, goedkoop en makkelijk te verwerken. Dankzij plastic kan ons eten langer worden bewaard en werden voertuigen lichter. Plastic is dan ook big business: in België was de kunststoffenproductie in 2018 goed voor een omzet van 14,2 miljard euro. Maar met de plasticexplosie werden ook de nadelen steeds duidelijker. Behalve vragen over veiligheid en samenstelling is er het grote probleem ná gebruik. Waar moet je heen met al dat afval? Van al het plastic dat geproduceerd is, werd wereldwijd naar schatting slechts 9 procent gerecycleerd. De rest wordt verbrand of gestort, en een deel ervan komt in het milieu terecht.
Circulaire plastics
Dat moet anders, klinkt het bij overheden. Voor de oplossing kijken ze naar de circulaire economie, een afvalloze economie waarin afgedankte producten weer een grondstof worden voor nieuwe dingen. Concreet betekent dat voor kunststoffen: minder plastic produceren, meer hergebruiken, meer recycleren en tot slot afval omzetten in energie, bijvoorbeeld via een verbrandingsoven. Die volgorde doet ertoe: omdat recyclage energie-intensief is en altijd de kwaliteit van het materiaal licht aantast, scoort recyclage qua milieu-impact bijvoorbeeld veel minder goed dan preventie en hergebruik.
De circulaire voornemens worden in sneltempo in wetten omgezet. In mei 2019 keurde de EU een richtlijn goed waarin de plasticvervuiling wordt aangepakt op verschillende fronten. Sommige wegwerpproducten, zoals rietjes en wattenstaafjes, zijn vanaf 2021 verboden. Tegen 2029 moet 90 procent van alle plastic drankverpakkingen worden opgehaald voor recyclage. En tegen 2025 moeten plastic flessen minstens 25 procent gerecycleerd materiaal bevatten (tegen 2030 30 procent).
De plannen van Vlaanderen zijn nog ambitieuzer. Volgens het Verpakkingsplan 2.0 moeten we al zeven jaar eerder, tegen 2022, de ’90 procent ophaling voor recyclage’ bereiken. En al in 2019 moest 25 procent van de transparante en blauwe petflessen in de blauwe zak gerecycleerd worden tot nieuwe drankverpakkingen. Of dat gelukt is, zullen we in de loop van dit jaar te weten komen.
Waarom richten die wetten zich op recyclage van fles naar fles ( bottle to bottle, zoals dat in het jargon heet)? Dat heeft alles met pet (voluit: polyethyleentereftalaat) te maken. Petflessen staan bekend als de makkelijkst en meest gerecycleerde plastics van allemaal: er zitten relatief weinig toegevoegde chemicaliën in en de productie gebeurt lokaal omdat drank vervoeren inefficiënt en duur is. Dat 100 procent bottle to bottle-recyclage haalbaar is, bewijst bijvoorbeeld het Nederlandse watermerk Bar-le-Duc.
Maar niet elke vorm van recyclage scoort even goed op de circulaire barometer. Petflessen die een tweede leven krijgen als fruitbakje of fleecetrui verliezen bijvoorbeeld aan kwaliteit en kunnen niet opnieuw opgewaardeerd worden tot flessen. Petflessen kunnen naar schatting een tiental keer tot petfles worden gerecycleerd. Als er geen gerecycleerd materiaal beschikbaar is, is de grondstof voor petflessen fossiele ethyleen, gemaakt van schaliegas of petroleum.
Meer flessen ophalen is tegelijk ook een maatregel tegen zwerfvuil. En recyclage verlaagt de broeikasgasuitstoot drastisch: ‘De klimaatafdruk van een gerecycleerde petfles is 80 procent kleiner dan die van een fles gemaakt van nieuw pet, al kan de precieze winst variëren naargelang van de lokale omstandigheden’, zegt Rob Buurman van de milieuorganisatie Recycling Netwerk.
‘Foute formule’
Hoe zit dat in België? Knack ging na hoeveel petflessen en -flacons die in 2018 (de laatst beschikbare cijfers) op de markt kwamen, ingezameld en opnieuw gerecycleerd werden tot petflessen.
In ons land organiseert Fost Plus de ophaling, sortering en recyclage van pmd (plastic flessen en flacons, metaalverpakkingen en drankkartons). Om te weten hoeveel petflessen naar petflessen worden gerecycleerd, moeten we dus bij Fost Plus zijn of zijn toezichthouder, de Interregionale Verpakkingscommissie (IVC).
Fost Plus claimt dat de 25 procent tegen 2019 uit het Vlaamse Verpakkingsplan ‘ruimschoots wordt gehaald’. Maar de gegevens die Fost Plus en de IVC na enig aandringen aan Knack bezorgden, werpen meer vragen op dan antwoorden. Bovendien vallen de data niet te dubbelchecken: onafhankelijke studies over het onderwerp bestaan amper, en de meeste zijn niet openbaar of maken gebruik van gegevens die niet na te gaan zijn. De verschillende spelers die betrokken zijn bij de ophaling en recyclage communiceerden liever niet. Op enkele uitzonderingen na verwezen sorteerinstallaties en recycleurs, maar ook wetenschappers en overheden, systematisch door naar de centrale speler Fost Plus, waar ze afhankelijk van zijn. Sorteerders voor hun werkgelegenheid, recycleurs voor de constante aanvoer van petbalen. Al snel werd duidelijk dat Fost Plus een feitelijke monopoliepositie heeft in het recyclageverhaal.
De overheid heeft een deal gesloten met het bedrijfsleven. De controle werd uit handen gegeven.
Hoe doen we het op het vlak van ophaling? In 2022 zouden we 90 procent van alle drankverpakkingen moeten inzamelen. Feit is dat we vandaag gewoon niet wéten hoeveel pet er wordt opgehaald, omdat niemand het meet. Petverpakkingen zitten samen met flessen en flacons uit andere plasticsoorten (zoals HDPE) in de blauwe zak. Fost Plus registreert alleen hoeveel bruikbaar pet er na sortering overblijft, zonder het gewicht van aanhangend vocht en vuil in mindering te brengen. Dit is het volume dat geregistreerd wordt als ‘gerecycleerd’.
Volgens afvalexpert en onderzoeker Mike Van Acoleyen maakt Fost Plus al jaren gebruik van ‘een foute formule’ om recyclagepercentages te berekenen. ‘Het overschat de hoeveelheid “ingezameld en gerecycleerd”, en onderschat de hoeveelheid “op de markt gebracht”.’
Nauwelijks controle
Gebeurt er dan geen controle op de wettelijk vastgelegde recyclage? Amper, zo blijkt. Omdat er geen petrecycleurs zijn in België, wordt het pet verwerkt in onze buurlanden: Nederland, Frankrijk en Duitsland. Dat de verwerking daar gebeurt, heeft een impact op het overzicht en de controle, zegt Rob Buurman van Recycling Netwerk: ‘Wanneer de gesorteerde balen bij de recycleurs aankomen, weten we eigenlijk niet meer wat ermee gebeurt. De overheid kan wel afspraken maken met de recycleurs, maar effectieve controle en sancties zijn onduidelijk.’
En hoewel de Interregionale Verpakkingscommissie het recht heeft om audits te doen, voerde ze tussen 2012 en 2019 geen inspecties uit op petrecyclage. ‘De overheid heeft een deal gesloten met het bedrijfsleven’, aldus Buurman: ‘”Wij leggen de recyclagecijfers wettelijk vast, jullie zorgen ervoor dat ze gehaald worden.” Maar de controle en de verantwoordelijkheid worden daarmee uit handen gegeven. Dat leidt er nu toe dat recycling een black box is voor buitenstaanders. Vandaag bepalen producenten en supermarkten hoe het systeem moet functioneren en wie verpakkingen mag recycleren.’
Omdat de gegevens eigenlijk maar van één bron komen – Fost Plus – en ze zo moeilijk verifieerbaar zijn, is het aangewezen om er voorzichtig mee om te springen. Ook als de cijfers die Fost Plus doorgaf kloppen, is het niet zeker dat het petrecyclaat daadwerkelijk opnieuw in België terechtkomt, omdat het wordt verhandeld op de internationale markt. ‘Onze contractpartners-recycleurs zijn vrij om hun gerecycleerde grondstof te verkopen aan verschillende klanten, actief in diverse markten’, stelt Bart Vandesompele, woordvoerder van Fost Plus. Maar door de marktschaarste speelt de wet van de hoogst biedende. Aangezien álle Europese pet-drankflessen tegen 2025 een kwart gerecycleerd materiaal moeten bevatten, kan België niet het alleenrecht op petrecyclaat opeisen.
Fost Plus claimt openheid en transparantie na te streven, maar uiteindelijk kan niemand met zekerheid kan zeggen hoeveel petflessen we werkelijk bottle to bottle recycleren, en hoeveel daarvan er opnieuw in Belgische flessen terechtkomen.
Hoe wordt recyclage georganiseerd in België?
In ons land zijn verpakkingsproducenten wettelijk verplicht om bepaalde recyclagecijfers te behalen. In de praktijk doet Fost Plus dat in de plaats van de verpakkingsproducenten, in ruil voor een financiële bijdrage. Fost Plus organiseert dus de ophaling en recyclage van nagenoeg alle consumentenverpakkingen: die uit plastic, maar ook die uit glas, blik, papier en karton en andere materialen.
Fost Plus, een vzw, is als enige organisatie erkend om officiële recyclagecijfers te halen voor huishoudelijk afval. De ophaling en recyclage van bedrijfsmatig verpakkingsafval organiseert tegenhanger Valipac. Beide organisaties leggen verantwoording af bij de Interregionale Verpakkingscommissie (IVC).
De leden van de algemende vergadering van Fost Plus zijn bedrijven die verpakte producten op de markt brengen (denk aan Unilever, Danone of Colruyt), maar ook producenten van verpakkingen en hun grondstoffen, zoals staalproducent Arcelor Mittal of Van Genechten, een producent van vouwkartonnen verpakkingen. Ten slotte zijn ook federaties aangesloten zoals Comeos, dat de Belgische handel en diensten vertegenwoordigt, en FEVIA, de federatie van de Belgische voedingsindustrie.
FOST PLUS REAGEERT
Over bottle to bottle-recyclage
‘We zijn het oneens met de bewering dat enkel bottle to bottle-recyclage past in de circulaire economie. Meer nog, alleen kiezen voor eigen kringlopen per productsoort zou leiden tot een beperking en zelfs ineenstorting van de recyclagemarkt. Men vraagt toch ook niet dat een metalen paperclip of een krant opnieuw tot hetzelfde product wordt gerecycleerd? Als een nieuwe petfles telkens gerecycleerd wordt tot fruitbakje heb je geen fossiele grondstof nodig om de fruitbakjes te maken. Als de petfles telkens gerecycleerd wordt tot petfles, dan moeten alle fruitbakjes uit fossiele grondstof gemaakt worden. Netto blijft de vraag naar nieuwe pet zo identiek. Of een product tot hetzelfde product gerecycleerd wordt, is van ondergeschikt belang. Het is net door een open recyclage te stimuleren dat we zorgen voor een gezonde recyclagemarkt en een circulaire economie. Het is wel belangrijk dat elk materiaal maximaal gerecycleerd wordt om het gebruik van fossiele grondstoffen te minimaliseren.’
Reactie Knack: Als een petfles tien keer tot petfles kan worden gerecycleerd, wordt de behoefte aan fossiel pet net zo lang uitgesteld, en krijgt het pet tien levens, of meer. Maar als gerecycleerd pet in fleecetruien, straps of fruitbakjes terechtkomt, betekent dat vaak het einde van de cyclus: fleecetruien en straps worden amper gerecycleerd en belanden doorgaans in de verbrandingsoven, tenzij ze in het milieu terechtkomen. Fruitbakjes worden binnenkort wel opgehaald in de nieuwe blauwe zak, maar tot op vandaag bestaat er geen volwassen recyclagemarkt voor die verpakkingen, omdat ze zeer slecht recycleerbaar zijn. Daarom gaan ook fruitbakjes voorlopig grotendeels naar verbranding.
Over de de berekening van de recyclagepercentages
‘De recyclageresultaten worden volledig conform de geldende reglementaire voorschriften berekend en gevalideerd door de IVC. Uiteraard weten wij dat er momenteel debatten gevoerd worden op Europees niveau rond het meetpunt van de recyclage en dat er daaruit mogelijk aanpassingen kunnen volgen. Het spreekt voor zich dat Fost Plus zich aan de nieuwe regels en doelstellingen zal confirmeren.’
Waarom het aantal petflessen dat wordt opgehaald niet gemeten wordt
‘Aangezien tot en met 2018 enkel werd opgelegd hoeveel kunststofverpakkingen – dus alle plasticsoorten samen – effectief gerecycleerd moesten worden (namelijk minstens 30 procent), werd enkel gemeten hoeveel flessen er effectief naar recycleurs gingen. De opgehaalde hoeveelheid is uiteraard hoger dan de effectief gerecycleerde, aangezien elk industrieel sorteerproces een beperkt procesverlies kent. Vanaf 2022 (na de invoering van de nieuwe blauwe zak) wordt uitvoerig gerapporteerd over de opgehaalde hoeveelheid drankverpakkingen.’
Over de ’transparantie’ bij Fost Plus
‘Hoe Fost Plus data moet communiceren, wordt vastgelegd door de IVC, die de controles ook uitvoert. Het beslissingsorgaan van de IVC – waarin elke regio vertegenwoordigd is via de kabinetten van de bevoegde minister en zijn of haar administratie (OVAM, Département du Sol et des Déchets, Leefmilieu Brussel) – valideert die data vervolgens. Dat is verplicht volgens de erkenning van Fost Plus.
‘We bevestigen dat het streefdoel van 25 procent bottle to bottle-recyclage voor 2019 ruimschoots gehaald werd. De finale cijfers worden eind maart aan de IVC gerapporteerd, waarna de data worden gecontroleerd, gevalideerd en gepubliceerd. Er is in al die jaren nooit een afwijking vastgesteld of aangetoond in de cijfers die Fost Plus rapporteerde.’
‘Fost Plus is in de voorbije maanden uitvoerig ingegaan op alle vragen van Knack met een uitgebreid interview en verschillende e-mails. Er werd gedetailleerde info over meerdere jaren aangereikt waaruit blijkt dat het ophaalpercentage tussen de 85 en de 87 procent ligt.’
Over de ‘monopoliepositie’ van Fost Plus
‘Elke organisatie die voldoet aan de eisen van het Interregionaal Samenwerkingsakkoord kan een erkenning aanvragen. Voor de terugnameplicht voor huishoudelijke verpakkingen kreeg tot nu toe inderdaad enkel Fost Plus een erkenning. Alle activiteiten van Fost Plus, van ophaling over sortering tot recyclage, worden via openbare marktbevragingsprocedures toegewezen. Beweren dat Fost Plus een monopoliepositie heeft zou dus evenveel zijn als de positie van een gemeente of intercommunale in afvalontzorging van de burger als monopolievorming bestempelen. Het Interregionaal Samenwerkingsakkoord eist dat elk erkend organisme een vzw is, wat Fost Plus ook is. Elke insinuatie van een commercieel of ander belang is niet aan de orde.’
Over Rob Buurman
‘Rob Buurman (van de milieuorganisatie Recycling Netwerk, nvdr) heeft een commercieel belang in deze kwestie.’
Reactie Rob Buurman: Op onze website kunt u zien van wie we afgelopen jaar geld ontvingen. Wij krijgen zoals heel wat andere milieuorganisaties donaties van filantropische instellen, en ook van bedrijven. Daar zit Tomra tussen (een Noorse multinational die onder meer apparaten voor de terugname van petflessen produceert, nvdr). Dat is nooit een probleem. Geen instelling of bedrijf heeft iets te zeggen over onze agenda. Met Tomra hebben we een zogenaamde donatieovereenkomst. Tegenover de donatie staat geen tegenprestatie.
Over de internationale markt
‘Het recyclaat terug naar België brengen om het daar te gebruiken is helemaal geen voorwaarde om van circulariteit te kunnen spreken. Onze recyclagepartners mengen pet-balen uit verschillende landen en ze verkopen hun gerecycleerdepetkorrels aan verpakkingsproducenten in binnen- en buitenland. Dit is niet anders bij bijvoorbeeld metalen of glas. De IVC heeft bevestigd dat er in de periode 2012 tot 2019 geen controles bij recycleurs zijn uitgevoerd omdat het autocontrolemechanisme en de overheidscontrole in die landen afdoende zijn gebleken.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
