Kunnen we de noordelijke witte neushoorn nog redden?

Nu de laatste mannelijke noordelijke witte neushoorn ter wereld niet meer is, lijkt de soort gedoemd om uit te sterven. Of toch niet?

Sudan, de laatste mannelijke noordelijke witte neushoorn ter wereld, is dinsdag op 45-jarige leeftijd geëuthanaseerd in het Ol Pejeta natuurgebied in Kenia. Sudan sukkelde al een tijdje met ouderdomskwalen en was de laatste 24 uur erg achteruit gegaan. Hij laat twee familieleden achter, zijn dochter Najin en kleindochter Fatu, die de enige twee overlevenden van de diersoort zijn op aarde.

Het lot van de diersoort ziet er dus niet rooskleurig uit. Toch willen wetenschappers er alles aan doen om de noordelijke witte neushoorn van de ondergang te redden. Een natuurlijke reproductie was al jaren geen mogelijkheid meer, aangezien Sudan al een tijdje onvruchtbaar geworden was. Daarom hopen wetenschappers van de San Diego Zoo Global, het Leibniz Institute for Zoo and Wildlife Research, en het Zuid-Afrikaanse bedrijf Embryo Plus om het zaad van andere overleden noordelijke witte neushoorns, dat afgenomen werd toen ze nog in leven waren, via in-vitrofertilisatie (ivf) te combineren met de eitjes van de laatste twee overlevende vrouwtjes van de diersoort, Najin en Fatu. Een vrouwtje van een andere subsoort, de zuidelijke witte neushoorn, zou dan dienen als draagmoeder om het jong te baren. Zowel Najin en Fatu zijn immers door fysieke aandoeningen niet in staat om een zwangerschap succesvol te voltooien.

Maar ivf, dat wijdverspreid is bij mensen en veeteelt, is vandaag allesbehalve vanzelfsprekend voor de noordelijke witte neushoorn waarbij de techniek nog nooit eerder is toegepast. Bovendien is er niet veel genetisch materiaal voorhanden. Als de wetenschappers in hun opzet falen, dan zijn er niet veel opties meer over. Het is daarom van essentieel belang dat Najin en Fatu blijven leven, ’tenminste tot de techniek voor in-vitrofertilisatie op punt staat zodat we met het proces kunnen beginnen’, zegt Richard Vigne, CEO van het Ol Pejeta natuurgebied.

Maar zelfs al leiden de eitjes van Najin en Fatu tot een aantal gezonde noordelijke witte neushoornjongen, dan nog zal een populatie die afstamt van enkel een moeder en dochter te weinig genetische diversiteit vertonen om te kunnen overleven.

Gemengde gevoelens

Sommige natuurliefhebbers, zoals de Britse organisatie Save the Rhino, vinden dan ook dat het lot van de noordelijke witte neushoorn een uitgemaakte zaak is en dat de wetenschap zich beter zou richten op de soorten die momenteel bedreigd worden door stropers en het verlies aan habitat en die wél nog een kans hebben om te overleven.

Jo Shaw, een Afrikaanse neushoornexperte bij het World Wildlife Foundation (WWF) is dezelfde mening toegedaan. ‘De echte strijd voor de overleving van noordelijke witte neushoorns in hun natuurlijke habitat hebben we meer dan een decennium geleden al verloren’, vertelde ze aan The Associated Press. ‘Grote zoogdieren zoals neushoorns moeten gezien worden als symbolen van grote ecosystemen en we moeten onze focus richten op hun bescherming en overleving binnen deze belangrijke landschappen over de hele wereld.’

Naast ivf hebben wetenschappers echter nog een andere troefkaart achter de hand. Via geavanceerde celtechnologie.zouden ze de noordelijke witte neushoorn kunnen reproduceren dankzij stamcellen, gecreëerd uit bevroren celculturen van Sudan en andere overleden soortgenoten. Die stamcellen zouden kunnen uitgroeien tot een eitje en sperma en zo een embryo vormen.

Recent zijn al een aantal doorbraken geweest in dit onderzoeksveld. De Japanse wetenschapper Shinya Yamanaka van de universiteit van Kyoto kreeg voor zijn onderzoek naar de mogelijkheid om stamcellen te maken uit celculturen in 2012 de Nobelprijs. De techniek wordt sindsdien succesvol gebruikt om gezonde, vruchtbare muizen te creëren.

Wat de noordelijke witte neushoorns betreft, zijn wetenschappers er tot nog toe al in geslaagd om bewaarde huidcellen van vijf dieren te herprogrammeren naar stamcellen. De geboorte van een neushoornjong zal met deze techniek echter nog jaren op zich laten wachten.