Klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele: ‘De ernst van de situatie dringt bij politici niet door’

Klimatoloog en voormalig IPCC-vicevoorzitter Jean-Pascal van Ypersele heeft genoeg van weifelende politici in de strijd tegen de klimaatverandering. ‘Als we blijven treuzelen, zal de kostprijs – aan middelen en mensenlevens – alleen maar stijgen.’

Afgelopen zomer bracht fysicus en UCL-klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele zijn vakantie door in Chamonix, aan de voet van de Mont Blanc. ‘Dat is een van die plekken waar de klimaatverandering erg zichtbaar is’, zegt hij. ‘Het gletsjerijs smelt er snel. Je kunt er de niveaus zien waar het honderd, vijftig en twintig jaar geleden lag – en elk jaar schuift het verder op. Het ijs smelt niet alleen in een ski-oord als Chamonix, maar ook op plaatsen waar gletsjers van levensbelang zijn. In Nepal en India zijn ze dé waterreservoirs: zonder gletsjers hebben mensen daar geen drinkwater. Het smeltende gletsjerijs draagt wereldwijd ook bij aan de stijging van de zeespiegel.’

De smeltende gletsjers vormen, met andere woorden, een klimaatalarm op zich?

Jean-Pascal van Ypersele: Ja, en lang niet het enige. In Bangladesh hebben miljoenen mensen in een paar weken tijd alles verloren door tropische stormen. In Oost-Afrika vreten zwermen sprinkhanen de akkers kaal. Die insecten floreren wanneer een periode van droogte gevolgd wordt door extreme regen. Door de klimaatverandering komt dat nu frequenter voor. En dan is er Californië, waar de bossen in brand staan.

Veel mensen beseffen niet hoe ernstig de impact van de klimaatopwarming nu al is. Voor onze eigen kinderen en alle andere kinderen overal ter wereld zullen de gevolgen nóg groter worden. De CO2-uitstoot moet daarom snel omlaag. Daar hebben we dringend meer politieke wil voor nodig.

Volgens glacioloog Frank Pattyn zal de zeespiegel tegen 2100 met minstens 20 centimeter stijgen. Voor de nabije toekomst klinkt dat nog niet zo alarmerend. Misschien aarzelen onze politici daarom om maatregelen te nemen?

Van Ypersele: Waarom treden onze politici resoluut op tegen het coronavirus? Omdat de gevolgen van covid-19 zich voor onze ogen afspelen. De rampzalige impact van de klimaatverandering zien we nog niet bij ons. Het gevolg: doortastende maatregelen blijven uit. Politici laten het probleem links liggen omdat de ernst van de situatie niet doordringt. Maar mensen in de kuststreken zullen de gevolgen van de stijgende zeespiegel al veel vroeger dragen dan 2100. We kunnen dat fenomeen niet meteen stoppen. Om ten minste een deel van die stijging te vermijden, moet de CO2-uitstoot naar nul.

U bent jarenlang bemiddelaar voor België geweest op de besluitvormende vergaderingen voor het klimaatverdrag van het VN-klimaatpanel IPCC. Tegen welke muren botste u in die rol?

Van Ypersele: De onderhandelaars van de verschillende landen zien het als hun missie om eerst en vooral hun nationale belangen te verdedigen. Voor het gemeenschappelijke belang neemt niemand het echt op. Sommige ngo’s doen dat wel, maar zij hebben geen officiële plaats aan de onderhandelingstafel.

De visie van de meeste onderhandelaars is beperkt. Ze zijn egoïstisch en voelen geen empathie voor mensen uit kwetsbare gebieden. Sommigen liggen zelfs niet wakker van de gevolgen voor hun eigen bevolking. Het Midden-Oosten, met olieproducerende landen als Saudi-Arabië, legt het olieverbruik liever niet aan banden. En laat dat net een streek zijn waar de temperatuur nu al gevaarlijke hoog is.

Is er in die landen dan geen sprake van voortschrijdend inzicht?

Van Ypersele: Ze kennen het scenario van de klimaatverandering zeer goed – sommigen van hun wetenschappers zijn afgestudeerd in Europa of de Verenigde Staten. Maar de machthebbers plaatsen hun economische belangen boven de toekomstige belangen van hun burgers.

Welke landen hebben tijdens de onderhandelingen het voortouw genomen?

Van Ypersele: De lidstaten van de Europese Unie, maar ook Zwitserland en Noorwegen. Sommige staten in de VS trekken de kar, zoals Californië. Ook veel Amerikaanse steden voeren een relatief ambitieuze klimaatpolitiek, terwijl de federale overheid het compleet laat afweten.

Welke positie nam België in?

Van Ypersele: De Belgische ambtenaren waren altijd constructief, goed geïnformeerd en uitstekend voorbereid. Maar van de politiek kregen ze niet altijd toestemming om ambitieus te zijn – en dan druk ik me nog eufemistisch uit. Terwijl het precies in ons belang is om meer ambitie te tonen. Niet alleen om de gevolgen van de klimaatverandering in te tomen, maar ook om daar economisch de vruchten van te plukken. Want de voortrekkers zullen hun technologie en kennis kunnen exporteren. Wie als laatste in de rij aanschuift, kan niet anders dan de technologie van anderen aankopen.

We hebben uitstekende klimaatexperts aan alle universiteiten. Zodra de politici een beetje meer naar hen beginnen te luisteren, zullen ze misschien beter begrijpen dat de strijd tegen de klimaatverandering ook economische kansen oplevert. Decarboniseren vergt nieuwe technologie. Wie die als eerste heeft, doet daar economisch zijn voordeel mee.

België telt vier ministers die bevoegd zijn voor klimaat. Spraken ze tijdens onderhandelingen uit één mond?

Van Ypersele: Op elke klimaattop wordt er, net zoals op een Europese top, geprobeerd om met één stem te spreken. Maar natuurlijk is er soms een groot verschil tussen wat Vlaanderen zegt of doet en wat Brussel of Wallonië zegt of doet. Het federale niveau laat dan wat smeerolie in de machine druppelen, maar die druppels volstaan niet om moeilijk begrijpbare meningsverschillen tussen de regio’s op te lossen.

Veel politici zijn bang dat ze door de kiezers afgestraft zullen worden als ze drastisch ingrijpen.

Van Ypersele: Ze gaan er ten onrechte van uit dat hun burgers niet bereid zijn inspanningen te leveren voor milieu en klimaat. Ik denk dat mensen net tot veel bereid zijn, op voorwaarde dat politici hun een duidelijk toekomstbeeld voorhouden op het ruimere economische, politieke en culturele vlak.

We mogen ons geen illusies maken: de strijd tegen de klimaatverandering wordt duur. Daarbij verzinken de kosten van de coronacrisis in het niets. De klimaatcrisis zal jammer genoeg ook veel levens kosten. Maar als we blijven treuzelen, zal de kostprijs – aan middelen en mensenlevens – alleen maar stijgen.

De Chinese president Xi Jinping kondigde aan dat zijn land in 2060 klimaatneutraal wil zijn. Op dit moment investeren de Chinezen in hernieuwbare energie, maar bouwen ze tezelfdertijd nieuwe steenkoolcentrales. Wat vindt u daarvan?

Van Ypersele: Het is moeilijk te doorgronden wat de Chinese overheid wil, en of ze ook echt uitvoert wat ze predikt. Ze lijkt wel begrepen te hebben dat het belangrijk is in eigen land de luchtvervuiling terug te dringen. Dat zal gevolgen hebben voor het binnenlandse steenkoolverbruik. Maar intussen bouwen de Chinezen wel steenkoolcentrales in Afrika, wat ingaat tegen het klimaatakkoord van Parijs.

De Europese Green Deal van Ursula von der Leyen juich ik toe, ook al moeten we nog zien of het Europees Parlement er ook geld voor zal vrijmaken. Nog beter zou het zijn als Europa met het machtige China afspraken zou maken om samen de strijd tegen de klimaatverandering te voeren: dát zou pas stevig tegenwicht bieden tegen de apathische Amerikaanse regering.

Jean-Pascal van Ypersele

– 1957: geboren in Brussel

– Sinds 1986: hoogleraar klimatologie aan de UCL

– 2008-2015: vicevoorzitter van het VN-klimaatpanel IPCC

– 2018: publiceert met Thierry Libaert en Philippe Lamotte In het oog van de klimaatstorm