Waarom negatieve berichtgeving het klimaat niet vooruithelpt

De manier waarop we over het klimaat praten, beïnvloedt de manier waarop we ernaar kijken en handelen – of net niet handelen, blijkt uit onderzoek.

‘Is een van de grootste klimaatrampen al begonnen?’ kopte de krant De Morgen eerder deze week. Volgens een nieuwe studie dreigt de zeestroming die warmte naar het noordelijk halfrond brengt vroeger dan verwacht stil te vallen. Dat kan de start zijn van ‘een van de vreemdste en meest tot de verbeelding sprekende klimaatrampen van allemaal’.

‘Dat is een bijzonder negatieve framing’, zegt professor strategische communicatie Veroline Cauberghe (UGent), die in opdracht van het departement Omgeving onderzoekt hoe mensen betekenis geven aan verschillende klimaatnarratieven.

Bij framing worden bewust woorden gebruikt om een bepaalde betekenis op te roepen. In deze krantenkop wordt ingespeeld op negatieve emoties, die bepaalde associaties oproepen. ‘Als het over klimaat gaat, zien we dat er vaak verschillende frames gecombineerd worden’, zegt Cauberghe, ‘al overheerst in dit geval de negatieve emotie en het doemdenken. Hetzelfde zagen we in de spraakmakende Amerikaanse documentaire An Inconvenient Truth van Al Gore, over de problematiek van de klimaatverandering, en in de campagnes die focussen op het uitsterven van de ijsbeer.’

‘Zulke negatieve berichtgeving kan wel zorgen voor bewustwording, maar zet mensen over het algemeen niet aan tot gedragsverandering en werkt bij sommigen zelfs verlammend’, aldus Cauberghe.

Gezonde ontkenning

Het is een gevoel dat herkend wordt door Jeroen Lapeere, medeoprichter van en trainer bij KlimaatContact, een organisatie die mensen bijstaat bij hun bezorgdheid om het klimaat en hen daarbij wil aanzetten tot actie. Hoewel hij dagelijks werkt rond klimaat, besloot hij het stuk niet te lezen. ‘Noem het een vorm van gezonde ontkenning’, zegt hij. ‘Ik heb een balans gevonden tussen actie, emotionele betrokkenheid en voldoende zelfzorg.’

Volgens Lapeere verschilt het psychologische effect van berichtgeving rond klimaat van persoon tot persoon, afhankelijk van hoe die er in de eerste plaats tegenover staat. ‘Wie zich ervoor inspant, zal uit zo’n bericht afleiden dat er nog meer nodig is om een klimaatramp af te wenden. Wie angstig staat tegenover de klimaatverandering, kan erdoor geblokkeerd raken.’

Cauberghe bevestigt dat we allemaal vanuit een bepaalde bias of vooringenomenheid naar berichtgeving over het klimaat kijken, en dat de informatie die we krijgen onze huidige houding tegenover het thema eenvoudigweg versterkt. Dat wordt de confirmation bias genoemd.

Werkt een positieve benadering dan beter? ‘Mogelijk wel’, aldus Cauberghe. ‘Berichten over een utopische, duurzame toekomst zullen voor heel wat mensen een verademing zijn en angst wegnemen, maar mensen vragen zich ook af hoe het tij effectief gekeerd raakt.’

Psychologische afstand

‘Vroeger was de psychologische afstand tot berichtgeving rond klimaatverandering vrij groot, wat weinig mensen aanzette om effectief hun gedrag te veranderen’, zegt Cauberghe. ‘Het ging over de eerder aangehaalde ijsberen op de Noordpool of over orkanen in het verre zuiden. Lang werd er gespeculeerd over hoe de opwarming van de aarde in België voor een mediterraans klimaat zou zorgen. Op korte termijn klinkt een warmer klimaat met meer zon voor velen natuurlijk niet slecht. Mensen verwerken informatie vaak impulsief en de kortetermijneffecten van een warmer klimaat kunnen in eerste instantie wel aanspreken.’

Vandaag schetst het nieuws over de klimaatverandering een minder aangenaam beeld voor onze regio. ‘Het valt moeilijk te ontkennen dat het weer ook in onze regionen verandert’, zegt Cauberghe. ‘Wat mensen direct ervaren, is voor velen de bron van informatie met de grootste impact. Het is nog maar de vraag of de regenachtige lente mensen sterker motiveert om actie te ondernemen voor het klimaat. Het klimaatvraagstuk veroorzaakt bij velen een gevoel van machteloosheid. Mensen hebben vooral behoefte aan een concreet handelingsperspectief: wat kunnen zij doen?’

Perspectief

Om mensen aan te zetten tot gedragsverandering, moeten ze ook meekrijgen wat ze op een individueel niveau kunnen doen, blijkt uit onderzoek waaraan Cauberghe meewerkt. ‘Mensen weten heus wel dat het niet plots minder zal regenen als ze stoppen met vlees te eten of wat vaker de wagen laten staan, maar die individuele inspanningen die ze leveren, bieden wel een houvast.’

Dat realistische handelingsperspectief is volgens Cauberghe cruciaal. ‘Al blijft het belangrijk om te onderstrepen dat óók het beleid een belangrijke rol te spelen heeft, net als de industrie en de bedrijven. De burger wil weten wat zijn gemeente doet en wat bedrijven doen om hun impact op het klimaat te verkleinen. Mensen mogen niet het gevoel krijgen dat ze de klimaatproblematiek alleen moeten oplossen.’

Wat het beleid betreft, ziet Cauberghe een spanningsveld tussen het beleid en het sociaal draagvlak. ‘Politici vrezen dat er geen sociaal draagvlak is om een strenger klimaatbeleid te voeren, maar vanuit dat sociaal draagvlak zien mensen dat het beleid inconsistent gevoerd word. Bushaltes die afgeschaft worden en openbaar vervoer dat duurder wordt, zijn dingen die direct raken aan de leefwereld van burgers en die niet wijzen op een sterk klimaatbeleid. Het vertrouwen dat politici zich inspannen voor een beter klimaatbeleid, is dus eerder laag.’

Lapeere ziet heil in een maatschappelijk gedeeld waardenkader. ‘Laatst woonde ik een lezing bij van schrijver en performer Rebekka De Wit. Ze vertelde dat ze op een huwelijksfeest als enige een veganistisch menu gevraagd had. Later op de avond complimenteert iemand haar omdat ze zo mooi vasthoudt aan haar waarden. Zoiets klinkt misschien als een compliment, maar dat is het niet, want daarmee geeft die persoon aan dat de waarden van De Wit niet overeenkomen met de zijne. Dat maakt het moeilijk om een gesprek te voeren.’ Daarom pleit Lapeere ervoor om niet zozeer te focussen op iemands individuele keuzes, maar om op zoek te gaan naar de waarden daarachter en om daar, liefst maatschappijbreed, over in discussie te gaan. ‘Het is door die gesprekken te voeren, dat we mensen echt kunnen betrekken in de klimaattransitie.’