‘Verzeker je welvaart door groen herstel’

‘Men noemt zichzelf ‘verstandig’, maar versterkt de cultuuroorlog’, schrijft Jan Mertens over recente pogingen om milieu- en klimaatmaatregelen af te zwakken. ‘Wie wil opkomen voor toekomstgerichte (Vlaamse en liefst mondiale) welvaart, zou integendeel moedig moeten kiezen voor een welvaart binnen planetaire grenzen en een rechtvaardige transitie.’

Sommige waarheden zijn in wezen heel simpel. Als je je lichaam te zeer uitput door grote inspanningen, is het best om genoeg te rusten en je activiteit beter aan te passen aan de draagkracht van je lichaam. Je prestaties vergroten door een of ander chemisch middel geeft je misschien het gevoel dat je lekker door kunt gaan, maar je bouwt roofbouw op je lichaam en vergroot zo het risico dat het echt fout zal gaan. Leven binnen de grenzen van je lichaam is een betere verzekering op een lang leven, met al je dierbaren, dan doen alsof je lichaam er niet toe doet.

Als we nadenken over hoe we in de jaren die komen op de meest duurzame en rechtvaardige manier welvaart kunnen organiseren en verdelen, zouden we ook moeten vertrekken van die eenvoudige waarheid. Het is ontstellend evenwel met welk gemak en welke snelheid veel politici op dit moment pleiten voor het afbouwen van soms moeizaam verworven afspraken voor natuurbescherming en –versterking en het snel terugdringen van emissies die verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis. Ze denken daarmee misschien op korte termijn stemmen te winnen, maar ze zijn in de feiten alleen maar bezig met het ondergraven van de welvaart die ze zeggen te verdedigen.

De voorbije weken verschenen twee heel interessante rapporten die ons nog maar eens met de neus op de feiten duwen. De Global Resources Outlook 2024 die een analyse maakt van hoe we wereldwijd grondstoffen gebruiken, beschrijft haarfijn hoe we uitputting en verspilling aan het organiseren zijn, als een lichaam waar we te veel van vragen. De voorbije 50 jaar is het grondstoffengebruik maal drie gegaan en zonder een bijsturing zal de grondstoffenextractie tegen 2060 nog maar eens met 60% toenemen (tegenover 2020). Het toenemend grondstoffengebruik is de belangrijkste aandrijver van de drievoudige ecologische crisis (klimaat, biodiversiteit en vervuiling). Hoge-inkomenslanden gebruiken zesmaal meer grondstoffen per capita en zijn verantwoordelijk voor een tienmaal grotere klimaatimpact per capita dan lage-inkomenslanden. We zitten absoluut niet op schema om te komen tot een levensstijl die past binnen een traject van een 1,5°C-opwarming die het klimaatakkoord van Parijs vraagt. Het is nochtans perfect mogelijk om wel op een duurzaam en rechtvaardig spoor te komen, maar dan is er nood aan systemische keuzes die ook naar de vraagzijde kijken. Een concreet voorbeeld: overstappen naar een voedselpatroon waarin vlees een veel kleinere rol speelt kan echt een enorm verschil maken.

Er was ook de eerste Europese klimaatrisicoanalyse (EUCRA), gemaakt door het Europees Milieuagentschap. En ook de centrale boodschap van dat rapport, dat een analyse maakt van 36 klimaatrisico’s met mogelijke gevolgen voor Europa, is glashelder en tegelijk snoeihard. Europa is het continent dat het snelst opwarmt. Maand na maand breken we records en extreem weer, in allerlei varianten, heeft een steeds grotere impact die ook een steeds grotere maatschappelijke kost betekent (menselijk en financieel). Wat we op dit moment al hebben aan beleidskader is onvoldoende in staat om die risico’s goed te vangen. Zonder ingrijpend beleid komt er waarschijnlijk een grootschalige economische ontwrichting die zich zal vertalen in toenemende ongelijkheid. De voorbije jaren zijn er belangrijke pogingen ondernomen om dat beleidskader te versterken (vooral via de Green Deal), maar net die onderdelen worden nu door sommigen systematisch aangevallen onder het mom van “doorgeslagen groene ambitie” of “klimaathysterie”. Als die afbraakpogingen succesvol worden, zullen ze net het tegenovergestelde gevolg hebben dan wat die politici officieel verdedigen.

De analyse wijst onder meer op de grote risico’s voor de gezondheid, de infrastructuur en ook het voedselsysteem. Denken dat je kunt doorgaan met uitputting en verspilling is als roofbouw op je lichaam. Een solide voedselsysteem heeft nood aan een meer robuuste natuur, niet aan minder. De acute wanhoopskreet van veel landbouwers beantwoorden met een afbouw van natuurbescherming of het toekennen van het recht om meer te vervuilen is dan ook de verkeerde weg. Het is alsof je als antwoord op een aangekondigd onweer vraagt om het dak van je huis te verwijderen. Een beleid dat zorgt voor een hoger boereninkomen uit een duurzame voedselproductie en dat tegelijk effectief een groot deel van de veestapel afbouwt, is de slimmere en meer systemische weg.

Uit het rapport blijkt verder evenzeer hoe het negeren van de ernst van de klimaatcrisis een groot risico vormt voor de financiële sector en voor onze begroting. De reële kost van de niet-transitie zal gigantisch worden. Het is het uit de weg gaan van de groene transitie die tot verarming zal leiden. En er zijn verder ook problemen voor het bv. verzekeringswezen. Veel dingen zullen veel moeilijk verzekerbaar worden. Kwetsbare groepen die al het sterkst rechtstreeks getroffen worden door de gevolgen van de klimaatcrisis, zullen ook nog eens geconfronteerd worden met hogere polissen.

Politici die denken heel stoer en macho te zijn door het eisen dat de natuurherstelwet wordt afgevoerd en dat de broodnodige klimaatdoelen terug in de schuif gaan, zoals onze Vlaamse ministers, zijn bezig met afbraakpolitiek en voeren in de feiten ook in dit beleidsthema de agenda van extreemrechts uit. Van een “moedig midden” is geen sprake. Men noemt zichzelf ‘verstandig’, maar versterkt de cultuuroorlog. Wie wil opkomen voor toekomstgerichte (Vlaamse en liefst mondiale) welvaart, zou integendeel moedig moeten kiezen voor een welvaart binnen planetaire grenzen en een rechtvaardige transitie.

Het afzwakken van groene elementen van het landbouwbeleid, het tegenover elkaar stellen van klimaat- en natuurdoelen (“nu even alleen maar klimaat, de natuur komt later wel”), het hardnekkig willen oplossen van de problemen met dezelfde logica die ze veroorzaakt heeft, dat is net niet wat we moeten doen. Op iets langere dan korte termijn duwen we de boeren zo nog verder in de miserie terwijl de klimaatcrisis gewoon versnelt en schuiven we kwetsbare bevolkingsgroepen nog meer in de hoek waar de klappen vallen.

De beste polis die we kunnen nemen, is die van een regeneratieve economie, die de natuur herstelt (en zo onze veerkracht versterkt) en die de creativiteit aanboort om zich te organiseren in een traject van snel en fors dalende emissies (wat nog altijd de eerste component is van een goed adaptatiebeleid). Groen herstel is een kwestie van gezond verstand.

Jan Mertens is voorzitter van Oikos, denktank voor sociaal-ecologische verandering.