Verkoeling in de stad: de juiste boom op de juiste plaats is essentieel

Bomen kunnen steden aanzienlijk verkoelen, maar nieuw onderzoek stelt nu dat boomkruinen ook warmte kunnen vasthouden, om die ’s nachts weer af te geven. De onderzoekers willen hiermee geen verwarring zaaien, wel stadsplanners helpen bij het kiezen van de meeste geschikte bomen om hittestress zo optimaal als mogelijk tegen te gaan.

Door de stijgende temperaturen over de hele wereld wordt hittestress in veel steden een groot probleem dat leidt tot een toename van het energieverbruik om gebouwen koel te houden, veel ongemak en zelfs overlijden.

Sommige steden zetten daarom in op de aanplant van bomen, waarvan geweten is dat ze schaduw werpen en verkoeling bieden. Maar een onderzoek onder leiding van de Universiteit van Cambridge waarschuwt nu dat de keuze van verkeerde soorten of de verkeerde combinatie van bomen op minder geschikte locaties, die voordelen kan beperken.

Over het algemeen geldt dat meer bomen met grote kruinen, meer verkoeling geven, maar in ‘straatcanyons‘ kunnen dichte boomkruinen de warmte bijvoorbeeld juist meer vasthouden op voetgangersniveau. Op zo’n plekken hebben smalle bomen en een minder dichte aanplant meer effect.

Oververhitting

Het onderzoek, gepubliceerd in Communications Earth & Environment, heeft aangetoond dat bomen de luchttemperatuur op de begane grond in steden met wel 12 graden Celsius kunnen verlagen.

Die verkoeling brengen de groene reuzen op drie manieren: ze blokkeren zonnestralen, er is verdamping van water via hun bladeren en die bladeren gaan de luchtstroom ook aerodynamisch wijzigen.

Het team ontdekte echter dat het koelend vermogen aanzienlijk varieert over de hele wereld en wordt beïnvloed door de eigenschappen van boomsoorten, het ontwerp van steden en klimatologische omstandigheden.

‘Ons onderzoek ontkracht de mythe dat bomen het ultieme wondermiddel zijn tegen oververhitte steden over de hele wereld’, zegt Ronita Bardhan, universitair hoofddocent Architectuur. ‘Bomen kunnen een cruciale rol spelen bij het afkoelen van steden, maar we moeten ze veel strategischer planten om hun voordelen te maximaliseren.’

Wereldsteden

De onderzoekers bekeken 17 verschillende klimaattypes in 110 steden en regio’s en kwamen zo tot een eerste globale beoordeling van boomkoeling in wereldsteden.

Daaruit bleek dat bomen meer verkoeling brengen in hete en droge klimaten, en minder op plekken die warm en vochtig zijn.

Zo brengen bomen in Nigeria tot wel 12 graden Celsius verkoeling, maar ’s nachts warmen ze ook het meeste op – tot  0,8 graden Celsius.

In tropische regenwoudklimaten, waar de luchtvochtigheid hoger is, daalde het koelingseffect overdag tot ongeveer 2 gaden Celsius, terwijl het nachtelijke verwarmingseffect 0,8 graden Celsius bedroeg.

In meer gematigde klimaten kunnen bomen de steden tot 6 graden verkoeling bieden, terwijl ze ’s nachts anderhalve graad opwarmen.

Zonwering en reflectie

Het onderzoek wijst uit dat steden met meer open ruimten en een mix van groenblijvende en bladverliezende bomen het meeste afkoelen in gematigde, continentale en tropische klimaten.

Het gecombineerd gebruik van bomen resulteert er over het algemeen in een halve graad meer koeling dan in steden waar enkel loof- of groenblijvende soorten staan. Een mix van bomen kan er blijkbaar een betere balans vinden tussen seizoensgebonden schaduw en zonlicht, waardoor er koeling op verschillende hoogtes wordt geboden.

In droge klimaten bieden groenblijvende bomen de meeste verkoeling, zeker in compacte steden zoals Caïro in Egypte of Dubai in de Verenigde Arabische Emiraten.

“De resultaten benadrukken dat stadsplanners niet alleen meer groen moeten creëren in steden”, zegt Bardhan. “Ze moeten ook de juiste mix van bomen op optimale locaties planten om de voordelen van koeling te maximaliseren.”

De onderzoekers benadrukken dat we niet volledig op bomen kunnen vertrouwen om steden te koelen. Ook oplossingen zoals zonwering en het gebruik van reflecterende materialen kunnen een belangrijke rol spelen.