‘Van Dubai tot Brussel: met alléén een koolfstofbudget raken we er niet’

‘Zowel in Dubai als in Brussel wordt dezer dagen gebouwd aan luchtkastelen’, schrijft activist Nick Meynen. Hij waarschuwt voor de eindigheid van de voorraden aan grondstoffen die nodig zijn voor een energietransitie in Europa.

Op VN klimaattop 28 is er nog een politiek debat of we fossiele energie zouden uitfaseren. Méér hernieuwbare energie en méér efficiëntie doen we al jaren, en het stopt de nu al soms twee en straks drie graden opwarming en bijhorende rampspoed niet. Wetenschappelijk is die uitfasering een no-brainer, ongeacht wat een oliesjeik daar ook over bazelt. Wat als het antwoord op de klimaatcrisis niet uit nog véél méér putten graven bestaat? In Dubai voor méér olie, in de EU voor lithium en co. Een brede groep bezorgde burgers begon in België een “Meer dan Genoeg”-coalitie met vakbonden en ondernemers, milieuorganisaties en anti-armoede organisaties. Omdat ze recht door de fata morgana’s in zowel Dubai als Brussel heen zien.  

Droomfabrieken en mijnen van Mega Mindy

Dubai’s oliesjeik wil de opwarming tot 1,5°C beperken, door oliedeals met 15 landen te sluiten. De VS verdubbelt in vijf jaar zijn uitvoer van het extreem klimaat vernietigende schaliegas. De nieuwe Europese klimaat-paus? Een Shell-alumnus.

In heel deze klimaat-kwakzalverij claimen mijnbouw-mannen de rol van Mega Mindy-achtige superheld. Een cape-loze vertegenwoordiger van de koperindustrie vertolkte de Europese politieke consensus toen hij op de EU Raw Materials Week in een debat stelde dat er nog véél méér koper nodig is – voor windmolens en batterijen. Dat de recente verdubbeling van de koperprijs in de VS er vooral kwam door gestegen vraag van wapenfabrikanten, dat hoorde je hier niet. Of dat er al massa’s mijnbouw-conflicten zijn die recent een EU regering deed vallen.

Wél vervelend: in de EU is de kans dat vraag en aanbod van koper in de komende jaren zullen blijven matchen zo ongeveer totaal onbestaande. Noorse wetenschappers berekenden dat het nu al vier keer meer aan materialen kost om een ton koper uit de grond te persen dan vroeger, omdat de goede bronnen op zijn. In hetzelfde debat wees een geopolitieke experte ook op het waanidee dat de EU -net als de échte supermachten- zichzelf een toegang tot de koperbergen buiten de EU zal kunnen forceren. Met welk leger juist? 

(Lees verder onder de preview.)

Een nieuwe studie waarschuwt dat de EU tegen 2030 maar over 16% van de cruciale grondstoffen zal beschikken die nodig zijn om de batterijen te maken die we wensen te maken op basis van almaar groeiende vraagcurves. En wat de kritische aardmetalen betreft, heeft China zo goed als een monopolie. Wat zou er mis kunnen gaan?

Experts zijn in paniek

“Paniek”. Dat was het ene woord dat een expert van de Europese Commissie zei als ik off the record vroeg naar de sfeer binnen hun a-politieke studiedienst voor grondstoffen. Veel politieke verantwoordelijken in de EU begrijpen al dat het nog resterende koolstofbudget snel slinkt. Dat is de reden waarom er streefdoelen zijn, en (wel nog te zwakke) klimaatwetten.

“Voor de grondstoffen die ons nog resten zitten we nog in het stenen tijdperk. Er zijn doelen noch wetten die wat ons rest strategisch proberen in te zetten”. Dat zei ik in de Berlaymont, aan economie-experts van de Europese Commissie.

Ik merkte ook op dat de EU vast zit in een nefaste ‘koolstof-tunnel’. Het is prima dat de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen in de Beyond Growth-conferentie zegt dat groei op basis van fossiele brandstoffen obsoleet is. Maar groei op basis van lithium, kobalt en koper is óók onmogelijk. Dat blijkt nota bene uit een integrated assessment model dat Europa zelf financierde. De luchtkasteel-economie op drijfzand die de EU nu beweert te bouwen is klimaat-kwakzalverij.

Meer dan genoeg

En toch.  Er is meer dan genoeg aan kennis, er zijn beleidsalternatieven, maatschappelijke verhalen, financiële middelen, al circulerende grondstoffen en zelfs politieke wil om de transitie te maken die écht nodig is. Die wil is er aan de basis, in het maatschappelijke middenveld en bij burgers.

(Lees verder onder de preview.)

Vakbonden en eco-ondernemers, anti-armoede en de grote milieu-organisaties, auteurs en een VN rapporteur: allemaal onderschrijven ze alternatieven voorbij de grondstoffen verslindende groei-economie. De coalitie wil de fysieke én sociale realiteit terug in het publieke debat brengen én positieve alternatieven bespreekbaar maken. Ze wil een brede beweging die concrete actie durft voeren. Politiek-economisch gezien staat de huidige ‘consensus-realiteit’ immers lichtjaren af van zowel de geologische, geopolitieke en sociale realiteit. De kost van inactie is een snelle ineenstorting van legitimiteit, democratie en de samenleving als concept.

Ondertussen heeft een rechtbank in beroep zowel de Vlaamse, Brusselse als Belgische regering verplicht om zijn in de grondwet verankerde zorgplicht om te zetten in 55% reductie van broeikasgas-uitstoot tegen 2030. Dat is best bescheiden als je weet dat het eerlijke aandeel eigenlijk 81% zou zijn. Maar die rechterlijke uitspraak neerzetten als irrelevant (premier Alexander De Croo) of als een communautair conflict (Vlaams minister Zuhal Demir) staat gelijk aan een aanval op het concept van de rechtsstaat zelf . Het is gewoon een dikke middenvinger naar de samenleving.

Waarom aanvaarden we dat sommigen de toekomst koloniseren met sociale en ecologische ‘schulden’ die elke financiële schuld tot een triviaal probleem zal herleiden? Geld is een sociale constructie. Een vruchtbare bodem en drinkbaar water zijn existentieel. Als we al austerity nodig hebben, dan van zowel het koolstofbudget als het grondstoffenbudget. Het alternatief is méér oorlog, crisis van de legitimiteit van overheden en een ware civilisational collapse als logisch eindpunt.

Het idee dat de EU het in zo’n context van de échte supermachten in de wereld zal halen, is gruwelijk naïef. Net daarom zal de EU het moeten hebben van zijn eigen sterktes, zoals de macht van een sterke democratie met échte debatten ook over de moeilijke onderwerpen. Dat is wat de Meer Dan Genoeg coalitie in België wil bereiken.

Nick Meynen is senior policy officer for systemic change bij de European Environmental Bureau, auteur bij EPO en opiniemaker.