Knack-bioloog Dirk Draulans: ‘Niet alleen het weer wordt extremer, ook het menselijk samenleven’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans zal in 2023 proberen meer te focussen op positieve verhalen om een maatschappelijke transitie in de hand te werken

Het laatste dier dat ik in 2022 zag, was een vleermuis. En niet zomaar een beestje dat op oudejaarsavond wat verloren rondvloog: het leek actief naar voedsel te zoeken boven de beek voor het huis. Dat was héél vreemd, maar niet verbazingwekkend gezien het feit dat zowel oudejaarsavond als nieuwjaarsdag de warmste was sinds mensenheugenis. De vorige records dateerden van vorig jaar. Voor wie er nog aan twijfelde: de aarde warmt op! En vleermuizen voelen dat.

De rest van de natuur trouwens ook: mussen in de tuin verkennen de broedbakjes, eksters inspecteren de oude nesten, hazelaars vertonen de eerste tekenen van bloei. Allemaal veel te vroeg natuurlijk. Niet alleen wij zijn het noorden kwijt, ook de natuur.

Het was een stormachtig en grijs jaareinde, wat symbolisch was, op twee vlakken. Ten eerste is er de klimaatopwarming die ons weer extremer maakt, met veel te droge zomers en veel te natte winters, die beide voor problemen kunnen zorgen. Beide seizoenen zijn minder aangenaam geworden voor mensen én veel andere dieren. Niet zelden is remediëring vereist om overlast te beperken – overlast die er zonder de opwarming niet zou zijn.

Het stormachtige jaareinde kan eveneens symbool staan voor de rollercoaster die 2022 was. Wat was dat toch weer? Het lijkt erop dat met het extremere weer ook de menselijke samenleving (nog) extremer wordt. De vele onzekerheden – energie, koopkracht, globalisering, ongelijkheid… – maken mensen bezorgd en blijkbaar minder geneigd om vriendschappelijk met elkaar te interageren. Al dan niet onderhuidse vijandigheid lijkt er tegenwoordig steeds meer bij te horen.

De coronacrisis kregen we gelukkig onder controle, hoewel in China nu een gezondheidsramp dreigt. Dat illustreert hoe secuur onze wetenschappers en beleidslui te werk zijn gegaan om de viruscrisis bij ons in goede banen te leiden, met dank aan de snelle ontwikkeling van efficiënte vaccins en uitrol van efficiënte vaccinatiecampagnes. Helaas, ook hier: als je daarop durft te wijzen krijg je een boel bagger over je heen van slecht geïnformeerde betweters die zich overal menen te moeten manifesteren, tot in de rechtszaal toe. Ze doen maar, het is gemorrel in de marge, de feiten vertellen het werkelijke verhaal, en dat is een succesverhaal.

Erger is dat de mensenmaatschappij niet in staat lijkt te vermijden dat ze her en der bestuurd wordt door idioten die niet het welzijn van de wereld voor ogen hebben, maar pseudohistorische en andere schimmen najagen om…, tja, waarom eigenlijk? Wat is het nut van het afvuren van raketten op een bevolking die dat alleen maar kan ondergaan, omdat een megalomaan ongehinderd een machinerie in gang kan zetten om andere mensen te terroriseren? Waarom slaagt men er niet om landen als Afghanistan of regio’s als Oost-Congo zo te besturen dat ze hun bevolking niet in terreur en rampzalige armoede storten? Blijkbaar is het slechte dat de mensheid meezeult zo krachtig dat het hier en daar de macht kan grijpen en zichzelf kan propageren, als een maatschappelijke kankervlek. Kanker is notoir ongrijpbaar, zelfs voor de meest eminente wetenschappers.

Elders bezondigen ‘leiders’ zich aan schuldig verzuim door niet te willen zien dat onze aarde afstevent op een catastrofe die het leven voor veel soorten – de onze inbegrepen – zo goed als onmogelijk zal maken. De vele vormen van vervuiling en vooral de klimaatopwarming beginnen zich zo sterk te manifesteren dat de welvaart die aan hun basis ligt, door het overdadige gebruik van fossiele brandstoffen en andere ‘hulpbronnen’ die de aarde ons biedt, in het gedrang komt. De huidige generatie heeft het al niet beter dan de vorige, maar die trend zal alleen maar sterker worden als we er niet in slagen het tij te keren.

‘Draulans, je moet constructiever zijn voor de inspanningen die geleverd worden, anders dreig je mensen op te zadelen met een verlammend fatalisme: dat er toch niets aan te doen is.’ Dat krijg ik regelmatig te horen als ik bijvoorbeeld geen vertrouwen etaleer in de flauwe afspraken die ‘de wereld’ op klimaat- en biodiversiteitstoppen maakt om iets aan de ontsporing te doen. Helaas, ik kan niet anders, want er zijn altijd weer die vermaledijde ‘feiten’ waar velen zo’n hekel aan hebben, omdat ze niet in hun mentale kraam passen. De feiten zijn dat we, ondanks de afspraken die gemaakt zijn op de klimaattoppen, afstevenen op een globale temperatuurstijging van minstens 2,4 °C en waarschijnlijk meer dan 3 °C ten opzichte van het pre-industriële niveau. De feiten zijn dat we om de afspraken van de laatste biodiversiteitstop na te komen, geen acht jaar nodig gaan hebben, zoals daar werd gepropageerd, maar tachtig!

Maar het is nieuwjaarsdag, dus zijn we verplicht om goede voornemens te formuleren. Ik houd daarbij een mooie stelling in gedachten, die neurowetenschapper Kris De Meyer in mijn kerstinterview voor Knack lanceerde en verdedigde: dat de beste manier om mensen tot actie inzake bijvoorbeeld de strijd tegen de klimaatcrisis te bewegen, is hen tonen dat er al van alles gebeurt, dat ze gewoon hun karretje aan de trein moeten hangen die al vertrokken is.

Je ziet geregeld mooie initiatieven, vooral op kleinere schaal: hoe lager je gaat in de maatschappelijke organisatie, hoe beter het lijkt te lukken om natuur- en milieuvriendelijk te opereren, ondanks het voortdurende gestook van lobby’s die niet mee willen in een mens- en milieuvriendelijke maatschappelijke transitie omdat ze niet in hun kraam past. De kernboodschap is duidelijk: iedereen moet mee in het bad van de transitie, op alle niveaus, van de gewone Vlaming tot onze regeringen en de rest van de wereld. Anders halen we het niet.

We moeten ons vastklampen aan succesverhalen en hopen dat ze inspirerend werken. We moeten vooral hopen dat de nood om op te treden zo acuut gaat worden dat niemand het zich nog kan veroorloven te doen alsof er niets aan de hand is. Finaal blijft de onverbeterlijke optimist in mij zich altijd roeren. Die fluistert af en toe in mijn oor dat de mensheid toch regelmatig getoond heeft dat ze in staat is het roer drastisch om te gooien als het écht nodig is. Daarom is het belangrijk te blijven hameren op het feit dat het echt nodig is. Misschien redden we het dan nog.

Ik wens u bij deze dan ook graag een constructief en niet té oververhit 2023. En ik blijf u dankbaar voor de steun in de strijd – ik heb dat nodig. Ik neem me bij deze voor om wat minder te vechten tegen de vele onverlaten die alles doen wat ze kunnen om de transitie te remmen, en meer te focussen op de mensen die al constructief bezig zijn met werken aan een betere wereld. De ochtend van 1 januari 2023 gaf het voorbeeld: minder stormachtig en minder grijs dan het einde van 2022. Er is altijd symboliek als je nood hebt aan een duwtje in de rug!