‘Na de overstromingen in Spanje: dit is het nieuwe normaal, hoeveel doden moeten er vallen voor de ernst van de klimaatopwarming doordringt?’

Het zijn intrigerende vragen: hoe frequent moeten zware natuurrampen worden voordat het bij beleidsmakers doordringt dat het weersysteem wereldwijd tiltslaat? En hoeveel doden moeten er vallen voor we ons collectief bewust worden van de ernst van de situatie?

Zeker 39 doden. Zo veel mensen stierven tijdens de watersnood in het oosten van Wallonië, nu alweer drie jaar geleden. Voor de meesten van ons werd het niet meer dan een halfvergeten fait divers. In Duitsland vielen toen nog eens 180 doden, maar de cijfers uit de twee landen werden zelden samengeteld, wat ze minder spectaculair maakte. De Vesder en de andere betrokken rivieren hielden zich sindsdien gedeisd, waardoor de ramp snel geclassificeerd kon worden als een spijtig incident met ‘de natuur’.

Een jaar geleden overstroomde de Westhoek, zonder doden. Lui die zich plots als grote waterkenners profileerden, morden toen dat de dijken er dringend moeten worden verhoogd om in de toekomst vergelijkbare toestanden te counteren. Dat is nu net wat we níét moeten doen. Onstuimige watermassa’s zullen altijd wel ergens een zwakke plek vinden om uit te breken. Echte hydrologen poneren al jaren dat water méér ruimte moet krijgen in plaats van minder, om drama’s te vermijden. Ruimte in de vorm van overstromingsgebieden en doordringbare bodems. Beide zijn schaars in onze oververharde regio.

Watersnood in de Westhoek: ‘Dit komt óók door onze Vlaamse ruimtelijke ordening’

De voorbije zomer kregen Polen en andere Oost-Europese landen met noodweer en overstromingen te kampen. Er stierven 22 mensen – te weinig voor de wereld om zich er echt druk over te maken. De Poolse premier was er als de kippen bij om de schuld voor de ramp bij bevers en hun dammen te leggen.

De watersnood in Spanje van de voorbije week inspireerde sommigen dan weer tot oprispingen over mensendammen die niet zo lang geleden waren afgebroken, waardoor het water vrij spel kreeg en een ravage kon aanrichten. Onzin natuurlijk.

Geknelde regenzone

Wat munt de mens toch uit in het vinden van drogredenen, zolang we maar niet hoeven in te zien dat we zelf verantwoordelijk zijn voor de ellende. En niet door wat te morrelen aan oude dammen, maar door een systemische verhoging van de concentratie aan broeikasgassen in de atmosfeer als gevolg van ons massale gebruik van fossiele brandstoffen.

In Spanje vielen al meer dan 200 doden door het noodweer, en tal van mensen zijn nog vermist. Het was genoeg om televisieploegen uit de hele wereld naar de getroffen regio te lokken. Er wordt oeverloos geëmmerd over het extreme weer en zijn gevolgen, maar bizar genoeg wordt maar in de marge een verband gelegd met de klimaatopwarming. Terwijl het al een tijdje glashelder is dat de opwarming dergelijk noodweer nog veel extremer maakt.

‘Wat is de link tussen extreem weer en klimaatverandering?’

In het geval van de Spaanse crisis was er een dubbel effect van de opwarming. Enerzijds sputtert de straalstroom, die op grote hoogte in onze atmosfeer mee ons weer bepaalt. Als gevolg van de hogere temperaturen vertraagt hij en gaat hij meanderen, waardoor weersystemen wekenlang vast kunnen komen te zitten. Anderzijds zorgt het warmere water van de Middellandse Zee voor meer verdamping, waardoor er meer regen ontstaat. Als regenzones in een straalstroommeander gekneld raken, kan een kleine regio de hele watermassa over zich heen krijgen. De streek rond Valencia kreeg ongeziene hoeveelheden te verwerken, de beelden van kolkende watermassa’s die alles meesleuren waren hallucinant. De kracht van de natuur kan adembenemend zijn.

Waterbom boven Vlaanderen

In Azië worden orkanen steeds krachtiger als gevolg van de klimaatopwarming. In Zuidelijk-Afrika overwegen autoriteiten om dieren zoals olifanten en walvissen te slachten om de groeiende aantallen mensen te voeden die honger lijden als gevolg van door droogte mislukkende oogsten. In Noord-Afrika en het Midden-Oosten leiden droogte en watertekort al jaren tot grote ongerustheid, die zich uit in eindeloze conflicten en massamigratie.

In Noord-Amerika breken om de haverklap enorme bosbranden uit, die niet alleen doden eisen maar ook de klimaatopwarming zelf versterken door extra CO₂ de lucht in te blazen. In Zuid-Amerika kreunt het Amazonewoud onder de hogere temperaturen. De bomen worden ziek en dreigen massaal af te sterven, waardoor we onze belangrijkste natuurlijke buffer tegen nog hogere temperaturen zullen verliezen. Het is overal kommer en kwel.

Maar je moet het natuurlijk willen zien. De nieuwe Vlaamse minister-president Matthias Diependaele (N-VA) verklaarde al dat hij inzake de klimaatopwarming niet aan doemdenken zal doen. Wat hij daarmee bedoelde, werd duidelijk uit de lectuur van zijn regeerakkoord. Zo is beslist om de financiële inspanningen voor de Blue Deal terug te schroeven van 120 miljoen euro per jaar naar 14 miljoen. De Blue Deal is wat we nodig hebben om calamiteiten zoals in Wallonië, de Westhoek en Spanje te vermijden. Hij moet overstromingsgebieden en waterdoorlaatbare bodems creëren, die kunnen bufferen tegen zowel wateroverlast als watertekort. Maar Diependaele wil niet doemdenken…

Is Vlaanderen klaar voor meer overstromingen? ‘Goede intenties, maar pijnlijk marginaal’

De totale economische schade van de waterbom boven Wallonië wordt op 2,5 miljard euro geraamd. Als een vergelijkbare waterbom boven Vlaanderen zou vallen, zou de schade kunnen oplopen tot 8 miljard. Diependaele gaat nu al beter op zijn blote knieën voor de klimaatgoden zitten om te smeken dat de straalstroommeanders nog minstens vijf jaar gunstig zullen liggen voor Vlaanderen en zijn regering. Anders dreigt ook hij modder naar zijn hoofd te krijgen, zoals het Spaanse koningskoppel zondag bij zijn bezoek aan het rampgebied rond Valencia.

23.000 miljard per jaar

De klimaatopwarming zit momenteel aan ongeveer de helft van wat degelijke wetenschappers denken dat ons te wachten staat. Je kunt dus al beginnen te speculeren over wat er nog op ons af zal komen. Dat is geen doemdenken, dat is de realiteit. Doemdenken is dat een of andere narcistische machtswellusteling op een onbewaakt moment op een knop duwt en een kernoorlog ontketent.

Een half jaar geleden schreef ik in Knack dat wetenschappers berekenden dat de klimaatopwarming bij ongewijzigd beleid tegen 2060 elk jaar zo’n 23.000 miljard euro zal kosten, of een kwart van wat de wereld vandaag jaarlijks aan financiële omzet genereert. Ook dat is geen doemdenken. Doemdenken is dat de clown Donald Trump deze week opnieuw president van de Verenigde Staten wordt en beslist, zoals hij heeft aangekondigd, dat de fossielebrandstofindustrie – een van zijn voornaamste sponsors en de belangrijkste bron van alle klimaatkwaad – weer de vrije hand krijgt. Dan zijn we helemaal terug bij af.

De klimaatcrisis zal een gigantische financiële crisis veroorzaken

Het medisch topvakblad The Lancet presenteerde vorige week een zoveelste rapport dat de gezondheids- en andere effecten van de klimaatopwarming in kaart brengt. Bijna de helft van het landoppervlak op onze planeet kreunt al onder de gevolgen van de opwarming. Overal gaan voedselprijzen omhoog als gevolg van mislukkende oogsten. Er waren nooit meer hittedagen en nooit meer mensen met honger dan vandaag. Nooit stierven er meer mensen in natuurrampen en waren de economische kosten ervan zo hoog als de voorbije jaren. En het ergste moet nog komen.

Ook dat is geen doemdenken, het zijn wetenschappelijke inzichten. Doemdenken is dat de Europese Commissie onder druk van rechtse partijen die de wind in de zeilen hebben, haar inspanningen om de klimaatopwarming te counteren terugschroeft. Elk jaar worden er wereldwijd nog altijd miljarden gepompt in de ondersteuning van de fossielebrandstofindustrie, terwijl klimaatvriendelijke hernieuwbare energiebronnen slechts een fractie van dat bedrag krijgen. Het is de wereld op z’n kop. Maar voor rechtse partijen zijn klimaatmaatregelen ‘waanzin’ en mensen zoals ik ‘klimaathysterici’. Zolang ze hun kortzichtige koppen maar diep in de kurkdroge bodems kunnen blijven steken.

‘Extreemrechts populisme zal juist meer migratie in de hand werken, in plaats van minder’

Ondertussen wordt er in het rampgebied in Spanje geplunderd, deels door criminelen, deels door wanhopige mensen. De psychologische last voor tienduizenden mensen die alles kwijt zijn, zal niet meegerekend worden in de droge analyses van wat de natuurramp aan mensenlevens en economische schade zal hebben gekost. En bij de volgende natuurramp zullen ze helemaal vergeten worden, want dan zullen andere getroffenen eventjes aandacht krijgen. We zullen zappen van de ene klimaatramp naar de andere.

Even doorbijten

Volgende week begint de 29^e jaarlijkse klimaattop van de Verenigde Naties in Azerbeidzjan, een producent van fossiele brandstoffen – vorig jaar was het in Dubai, nog zo’n mekka van fossiele brandstoffen. Er zal weer veel blabla verkocht worden, er zullen met veel aplomb holle woorden de wereld worden ingestuurd. Maar er zal, naar goede gewoonte, vooral hard op de rem worden geduwd om toch maar niet te bruuskeren en de business as usual niet te veel te hinderen. De klimaatdoden zullen we er maar bij nemen. De meesten van ons zullen ze snel vergeten.

Doemdenken is dat we zo lang zullen wachten om drastische maatregelen tegen de klimaatopwarming te nemen dat we te laat zullen zijn om de situatie nog enigszins onder controle te krijgen. Maar het wordt helaas steeds meer een realistisch vooruitzicht. Het is om wanhopig van te worden. Zeker omdat de oplossingen voor de crisis voor de hand liggen. Het is een kwestie van aan de implementatie ervan te beginnen en even door te bijten. Maar blijkbaar is dat te veel gevraagd.