Klimaattop: Charles Michel en Ursula von der Leyen lonken naar groene energiedeals met gastland Egypte

De VN-klimaattop in Sharm-el-Sheik biedt Egypte een uitstekende gelegenheid om zijn groene energieplannen te presenteren. Die bieden ook kansen voor de Europese Unie. Maar wat dan met de mensenrechten?

Sinds zondag verzamelen de staatshoofden en regeringsleiders van ongeveer 200 landen in de Egyptische badplaats Sharm-el-Sheik voor de 27^e klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP27). Bedoeling is om de opwarming van de aarde tegen het einde van deze eeuw tot anderhalve graad te beperken. Niet iedereen is even enthousiast. De leiders van Rusland, India en China sturen naar alle waarschijnlijkheid hun kat. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen tekenen wel present.

Grootste zonnepanelenpark

De twee hebben in de Egyptische badstad niet alleen globale belangen, maar willen de banden met het regime van president Abdul Fatah al-Sisi verder aanscherpen. Egypte is al langer dan vandaag bezig met de klimaattransitie. Al in 2014 werd het ministerie van Energie omgedoopt tot het ministerie van Hernieuwbare Energie. Tegen 2035 wil het land 42 procent van zijn elektriciteitsproductie uit groene bronnen putten. Twee jaar geleden kondigde de bevoegde minister aan dat hij dat percentage naar 60 procent wil optrekken.

Symbool voor de groene omslag in Egypte staat Afrika’s grootste zonnepanelenpark van Benban. Met 37 vierkante kilometer en zeven miljoen panelen kan het 420.000 gezinnen van stroom voorzien en is het met stip het grootste van Afrika. Bedoeling is dat het complex wordt uitgebreid tot het grootste park van de wereld dat uiteindelijk 18 procent van de Egyptische energie kan opwekken. In het zonovergoten land biedt dat kansen. Volgens de Global Solar Atlas van de Wereldbank moet Egypte in staat zijn om alleen al met zonne-energie meer energie op te wekken dan dat er momenteel wordt verbruikt.

Minder CO2-uitstoot dan Europa

Dinsdag kondigde de Egyptische regering het plan aan om samen met het Arabische emiraat Abu Dhabi een van de grootste windmolenparken ter wereld op Egyptisch grondgebied te bouwen. Daarnaast staan er nog heel wat projecten rond waterkracht en groene waterstof gepland. Zo doet Egypte, dat het klimaatakkoord van Parijs in 2015 mee ondertekende, het momenteel een stuk beter dan de Europese Unie als het op de uitstoot van broeikasgassen aankomt. In 2019 ging het per Egyptenaar om gemiddeld 3,5 ton per jaar, waarmee het land verantwoordelijk is voor 0,73 procent van de globale uitstoot. Ter vergelijking: in de Europese Unie ging het in 2019 om 7,57 ton per inwoner, België is goed voor gemiddeld 9,41 ton per inwoner.

Toch is er nog werk aan de winkel in het land van de Nijl. Momenteel bedraagt het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de Egyptische energiemix gemiddeld 12 procent, waarvan meer dan de helft uit waterkracht komt. Van alle Afrikaanse landen verbruikt Egypte het meeste aardgas en olie. Van de fossiele brandstoffen is aardgas met stip de belangrijkste energiebron. De overheid probeert zonnepanelen voor particulier gebruik financieel te ondersteunen, maar voorlopig volstaat dat enkel voor de grootverbruikers met een energierekening van meer dan 75 euro per maand: slechts 200.000 gezinnen komen ervoor in aanmerking.

Lees verder onder het artikel

Goudmijn

Intussen neemt het verbruik van fossiele brandstoffen in Egypte sterk toe. Dat heeft meerdere oorzaken. Ten eerste is er de bevolkingsgroei: het land telt ruim 100 miljoen inwoners, en daar  komen er elk jaar nog 2 miljoen bij. Sinds de Arabische Lente in 2011 laat het land ook een aanzienlijke economische groei optekenen. Daarnaast speelt de klimaatopwarming een belangrijke rol: ondanks de in 2005 verstrengde bouwcode houden de doorgaans slecht geïsoleerde huizen in het land de koude aircolucht nauwelijks bij. Tot slot kampen de slecht onderhouden Egyptische distributienetwerken met heel wat energieverlies.

Egypte zit sinds kort ook op een andere energiegoudmijn. In 2015, een jaar nadat Egypte regelmatig met stroompannes had gekampt, vond de Italiaanse energiereus ENI 120 kilometer voor de Egyptische kustlijn het grootste gasveld van heel de Middellandse Zee. Met 850 miljoen kubieke meter is het gasveld goed voor naar schatting 15 keer het Egyptische jaarverbruik. Hoewel Egypte het gewonnen gas voornamelijk zelf verbruikt, levert de door- en uitvoer van (vloeibaar) gas het land naar schatting nog eens 8 miljard dollar per jaar op. Daarnaast is Egypte, hoewel het geen deel uitmaakt van de organisatie voor olieproducerende landen (OPEC), de grootste olie-exporteur in Afrika.

Stroomkabel naar Europa

Dat is ook de Europese Unie niet ontgaan. Tegen de achtergrond van de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne sloten de Unie, Israël en Egypte in juni dit jaar nog een princiepsverklaring over meer gasleveringen. ‘Voor Egypte is dit een grote stap voorwaarts om een regionale energiedraaischijf te worden’, benadrukte Von der Leyen. Tussen Egypte, Cyprus en Griekenland moet er een onderzeese interconnector komen die elektriciteit uiteindelijk naar het Europese vasteland transporteert. En bij aanvang van de COP27 beklonken Caïro en Brussel een jaarlijkse levering van 10 miljoen ton groene waterstof vanaf 2030.

Egypte wil daarvoor wel enkele dingen in ruil. Geld om de productie en verwerking van gas te verbeteren bijvoorbeeld. En Europese steun in het verzet tegen de Ethiopische plannen om een grote stuwdam op de Nijl aan te leggen – een project dat volgens Caïro de Egyptische watertoevoer bedreigt. Daarnaast sloot de Unie eind oktober al een (financieel) akkoord met Egypte om migratiebewegingen naar Libië tegen te houden. En eerder op het jaar beloofde de Europese Unie Egypte 138 miljoen euro extra aan ontwikkelingssamenwerking.

En de mensenrechten?

Mensenrechtenactivisten en politici stellen zich vragen bij de steeds innigere tango tussen Brussel en Caïro. Dat het regime van al-Sisi, dat in 2013 na een militaire staatsgreep aan de macht kwam, op grote schaal kritische journalisten, mensenrechtenactivisten en politieke tegenstanders opsluit en foltert, stuit op ferme kritiek. Volgens de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch hebben de Egyptische autoriteiten naar aanloop van de klimaatconferentie tientallen mensen opgepakt die tot demonstraties opriepen. Aanwezigen op de klimaatconferentie ondervinden moeilijkheden om de websites van mensenrechtenorganisaties en nieuwsmedia te bezoeken.

Hoewel het vooral tot de marge van de klimaatconferentie behoort, is de penibele mensenrechtensituatie ook in politieke kringen bekend. Meerdere Amerikaanse media melden dat president Joe Biden de mensenrechtensituatie in Egypte in een onderhoud met al-Sisi zal aankaarten. Ook de Italiaanse premier Giorgia Meloni had maandag een bilateraal onderhoud met al-Sisi waarin ze onder meer de situatie van de in Egypte vermoorde doctoraatsstudent Giulio Regeni aanhaalde – Italië verdenkt Egyptische veiligheidsagenten van de moord. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz vraagt op zijn beurt de vrijlating van de bekende activist Alaa Abdel Fatah, die vorig jaar opnieuw tot vijf jaar cel werd veroordeeld en intussen al zeven maanden in hongerstaking is.