Als coöperatie heeft ASTER de ambitie om zo veel mogelijk zonnepanelen te leggen op de daken van sociale woningen in Vlaanderen. ‘De zon schijnt voor iedereen’, zegt algemeen directeur Sven Van Elst. ‘Wij nemen dat letterlijk. Met zonnestroom pakken we energiearmoede aan.’
Soms duurt het even om op zich eenvoudige ideeën te realiseren. Een aantal jaar geleden, toen Van Elst nog stafmedewerker was van de Vereniging van Vlaamse Huisvestingsmaatschappijen, de koepelvereniging van de sociale huisvestingsmaatschappijen, surfte hij, samen met zijn collega’s, naar de zonnekaart van Vlaanderen en legde de website die de potentie aan zonne-energie in kaart brengt naast de 180.000 woningen die samen het sociaal huurpatrimonium in Vlaanderen vormen. Minstens de helft, ontdekten ze, was in theorie geschikt om zonnepanelen op te installeren en zonnestroom te produceren.
‘We hadden al die daken. En daar gebeurde amper iets mee. Soms lagen er een paar panelen op, eerder om een bepaalde EPC-score te halen dan om die energie zinvol te benutten. Maar langzaam groeide dat klimaatbewustzijn. Met zo veel daken konden we als sector toch niet achterblijven?’
Van Elst vertelt het in de voormalige directeurswoning in de schaduw van wooneenheid Kiel, de zogenaamde Braemblokken. Ook het gebouw waarin wij zitten en waar ASTER kantoor houdt, is van de hand van Renaat Braem. ‘Binnenkort leggen we zonnepanelen op het dak’, zegt Van Elst terwijl we samen voor het raam staan. ‘Net als op de woontorens. Maar hier’, hij wijst naar het plafond, ‘moeten we eerst de dakbedekking vernieuwen. Anders kunnen we binnen enkele jaren de panelen terug van het dak halen.’ Hij glimlacht. ‘Je maakt wat mee als je panelen wilt installeren. Onlangs belde een vrouw. De vorklift was tegen haar droogkast gereden. Geen idee hoe je dat klaarspeelt.’
Van de energietransitie en hernieuwbare energie is de laatste jaren zo’n kluwen gemaakt, dat mensen ervan overtuigd zijn dat zonnepanelen vooral veel kosten en niets opbrengen. Het wantrouwen is groot.
Hoe komt het dat het zo lang duurde om zonnepanelen op daken van sociale woningen te leggen. Zoals u al zei: het lijkt de logica zelf.
Van Elst: Er was geen wettelijk kader. Als je zonnepanelen op een huurwoning legt, investeer je als verhuurder, maar het voordeel is helemaal voor de huurder. Het gaat de sociale verhuurders en ASTER niet om de winst, maar we willen wel een andere onrechtvaardigheid kunnen rechttrekken. Niet alle daken zijn geschikt voor zonnepanelen. Het voordeel voor de een, is het nadeel voor de ander. We wilden ervoor zorgen dat iedereen kan meegenieten van die zonnestroom. Daarvoor was een decreetswijziging nodig, waardoor een model van split incentive mogelijk werd. Dat is ondertussen gebeurd en nu is het zo dat degene die investeert, de sociale verhuurder, de investeringskosten kan doorrekenen aan degene die de vruchten plukt van de opgewekte zonnestroom, de sociale huurder dus. In principe houdt niets ons tegen om ervoor te zorgen dat mensen die zelf geen zonnepanelen kunnen kopen er toch krijgen. Zonnepanelen zijn niet voor de happy few. Voor mensen in of op de rand van energiearmoede zijn de voordelen van zonnepanelen zelfs relatief groter dan voor mensen uit de middenklasse of de hogere klasse.
U zegt: in principe houdt niets ons tegen. Zijn er dan nog andere hinderpalen dan het wettelijk kader dat er niet was?
Van Elst: Kijk, in december 2018 hebben we een subsidie gekregen van de Europese Investeringsbank om te onderzoeken hoe we deze massale aanbesteding van zonnepanelen konden organiseren. We hebben het over bijna vierhonderdduizend panelen. De EIB raadde ons onmiddellijk aan dat niet alleen te bekijken als klimaatmaatregel maar ook als middel om energiearmoede tegen te gaan. Eind oktober 2020 hebben we ASTER opgericht als een coöperatie van de huisvestingsmaatschappijen en hun koepelorganisatie als aandeelhouders. Begin december van dat jaar hebben we de aanbesteding in de markt gezet, in juli 2022 waren financiering en aanbesteding rond en ondertussen zijn er 69 projecten opgestart. Officieel is het eerste paneel gelegd op een woning in Roeselare, officieus op een huis in Temse. Het is een lange rit geweest. Enerzijds om zoiets als ASTER op te richten waarmee we 90 procent van het Vlaamse sociale huurpatrimonium, zo’n 160.000 woningen en dus zo’n 160.000 gezinnen bereiken, anderzijds moesten we ook de bestuursraden van al die huisvestingsmaatschappijen overtuigen. Drie jaar zijn we daarmee bezig geweest. Ondertussen zijn ze mee, maar dat was niet altijd evident.
Het klinkt totaal fout wat ik nu ga zeggen, maar het beste wat ons is kunnen overkomen zijn die droge zomers, de overstromingen in Wallonië en de energiecrisis. Dat heeft mensen wakker geschud.
Waarom niet?
Van Elst: Sommigen twijfelden of we ons daarmee moesten bezighouden, of klimaat wel onze zorg was. Anderen wilden vooral weten wat dat zou opbrengen en dan hoorde je bizarre opmerkingen als: ‘150 tot 200 euro per jaar? Dat is toch de moeite niet?’ Misschien niet als je een hoog loon hebt, maar voor onze huurders zijn dat wel honderd broden, betekent dat het verschil tussen volle en lege brooddozen of tussen betaalde en onbetaalde rekeningen. Het klinkt totaal fout wat ik nu ga zeggen, maar het beste wat ons is kunnen overkomen zijn die droge zomers, de overstromingen in Wallonië en de energiecrisis. Dat heeft mensen wakker geschud.
Zijn alle huurders even enthousiast of hebben zij ook hun twijfels?
Van Elst: We investeren heel veel tijd en middelen in uitleggen, uitleggen en uitleggen. Dat blijkt nodig. Van de energietransitie en hernieuwbare energie is de laatste jaren zo’n kluwen gemaakt, dat mensen ervan overtuigd zijn dat zonnepanelen vooral veel kosten en niets opbrengen. Het wantrouwen is groot. En dus gaan we langs, van deur tot deur, we hebben een animatiefilmpje gemaakt, een stripverhaal en als we in de wijk aan het werk zijn, staat er altijd een tijdelijk infopunt. We maken mensen duidelijk dat het ten eerste belangrijk blijft om energie te besparen, en dat je ten tweede best elektriciteit gebruikt als de zon schijnt. De zonnestroom is altijd de goedkoopste elektriciteit, 28 procent goedkoper dan het sociale tarief, 34 procent goedkoper dan de reguliere tarieven. Dat is wettelijk zo bepaald. Ook dat geloven mensen niet altijd. ‘Kom die panelen maar weer halen’, bellen ze dan. ‘Dat gaat niet, meneer. Het zijn niet uw panelen.’ Enfin, door de mensen persoonlijk aan te spreken, verdwijnen de meeste misverstanden wel.
Er zijn 180.000 sociale woningen, verspreid over huizen en appartementsgebouwen. Hoeveel komen er in aanmerking voor panelen? Hoeveel daken zijn effectief goed georiënteerd?
Van Elst: Zowat de helft. Aanvankelijk streefden we ernaar evenveel vermogen op een dak te leggen als wat de mensen die er woonden zelf zouden gebruiken. Het was nog in de tijd van de terugdraaiende teller en we wilden vooral vermijden dat onze huurders zouden moeten betalen voor de elektriciteit die ze wel geproduceerd, maar niet gebruikt hadden. In die zin heeft de invoering van de digitale meter het voor ons allemaal vereenvoudigd. We kiezen niet langer voor de minimale installatie, we gaan voluit voor maximalisatie. Een digitale meter is gewoon een rechtvaardiger systeem. De huurders betalen enkel voor de elektriciteit die ze gebruiken en het biedt ons de mogelijkheid een zonnebonus te geven aan mensen die de pech hebben dat hun dak niet geschikt is. Daar hebben we lang over nagedacht: hoe zorgen we ervoor dat iedereen kan profiteren van die goedkope zonnestroom?
Goeie vraag. Hoe doet u dat?
Van Elst: De Vlaamse regering besliste dat we de winst die we maken met de verkoop van zonnestroom mogen opsparen om in de toekomst eventuele verliezen aan te zuiveren, te gebruiken voor andere duurzame investeringen, denk aan zonneboilers of warmtepompen, of dat we dat geld mogen uitdelen aan mensen zonder zonnepanelen. Dat laatste noemen we de zonnebonus. Het compenseert niet volledig het verschil tussen wel of niet zonnepanelen, maar het is beter dan niets.
Zijn zonnepanelen voldoende om energiearmoede tegen te gaan?
Van Elst: Het is een belangrijk onderdeel van een ruimere set aan maatregelen. We moeten ook renoveren, isoleren, aan dat bewustzijn werken. We gruwen van paternalisme, we gaan de wasmachines van de mensen niet zelf op het juiste moment laten draaien, maar we zorgen wel voor hulp en begeleiding. Daarnaast willen we ook dat iedereen mee is met de energietransitie. Onlangs opperde ik om laadpalen te installeren in sociale woonwijken. ‘Denkt ge echt dat onze huurders met een Tesla rijden?’, merkte iemand op. Nee, dat denk ik niet. Maar ik weet wel dat we evolueren naar elektrische mobiliteit en het is niet omdat onze huurders geen elektrische wagen kunnen betalen, dat ze ze niet mogen gebruiken. Ik wil bijvoorbeeld samen met Autodelen.net kijken of we geen infrastructuur kunnen opzetten voor elektrische deelwagens. Uiteindelijk moet een huurder dezelfde kansen krijgen als iemand die niet in een sociale woning woont.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier