In partnership met Rolex
Met de steun van het Rolex Perpetual Planet Initiative onderzocht Under The Pole de ijzige wateren van de Noordelijke IJszee. Under The Pole is een programma van onderwaterexploratie. Aan de Noordpool bestudeerde het team van Ghislain Bardout rijke maar weinig bekende ecosystemen, genaamd Marine Animal Forests (MAF’s) – bossen van zeedieren.
Onderwaterorganismen die overleven in het bijna volslagen donker
Verborgen onder het wateroppervlak van de oceaan bevinden zich marine animal forests, dit zijn letterlijk bossen gemaakt van zeedieren. Op een diepte tussen 30 en 200 meter, in de zogenaamd mesofotische zone, is het bijna maar nog niet volslagen donker. Algen kunnen daar niet overleven, daarvoor hangen ze te veel van het daglicht af. Maar andere organismen gedijen wel in water met weinig lichtpenetratie: koralen, hoornkoralen (zachte koralen) en Sponsachtigen (die een onderrijk van de dieren zonder gedifferentieerde weefsels vormen). Ze hechten zich vast aan rotsachtige wanden. In deze bossen zijn de omstandigheden veel stabieler dan in open water.
‘De Noordpool prikkelt mijn nieuwsgierigheid’
‘Eigenlijk zijn deze onderzeese bossen exact hetzelfde als de bossen zoals we die op het land kennen’, zegt Ghislain Bardout, codirecteur van Under The Pole. ‘Het zijn tri-dimensionele structuren die leven bevatten.’ Maar anders dan de bossen op het land werden de meeste marine animal forests nog nooit geëxploreerd.
Under The Pole is een organisatie die de grenzen van het onderwateronderzoek verlegt. Ze werd in 2008 opgericht door Ghislain Bardout en zijn vrouw Emmanuelle Périé-Bardout. ‘Sinds ik me kan herinneren heeft de Noordpool me geïnteresseerd’, vertelt Ghislain Bardout. ‘Die oneindig uitgestrekte witte plekken prikkelen mijn nieuwsgierigheid.’
De vier expedities van Under The Pole
In de expeditie ‘Under The Pole I – Deepsea by Rolex’ leidden ze hun team van duikers en wetenschappers in 2010 naar de geografische Noordpool en voerden daar duiksessies onder het pakijs uit. In 2014-2015 verkende ‘Under The Pole II – Discovery Greenland’ achttien maanden lang Groenland. ‘Under The Pole III – Deephope’ focuste zich tussen 2017 en 2020 op het onderzeese leefmilieu op een diepte tot 150 meter en op technieken om de duur van duiksessies te verlengen. ‘Under The Pole IV – Deeplife’ ving aan in 2021 en wil tot 2023 de bossen van zeedieren in de mesofotische zones onderzoeken.
In Svalbard smelten de gletsjers vroeger en vlugger
Voor het eerste deel van de expeditie ‘Under The Pool IV – Deeplife’ toog Ghislain Bardout en zijn team naar de archipel van Svalbard. De naam werd gekozen naar een vermelding in een IJslandse tekst uit de 12e eeuw en betekent ‘koude rand’ of, vrijer vertaald ‘koude kust’.
Nergens warmt de aarde sneller op dan aan de Noordpool
Bij ons is Svalbard beter bekend als Spitsbergen, naar het grootste eiland in een groep van zo’n tachtigtal klein eilanden in de Noordelijke IJszee, zo’n 565 kilometer ten noorden van Noorwegen – de eilandengroep maakt sinds 1920 met een apart statuut deel uit van Noorwegen. Geografische ligging? Tussen 74°-81° NB en 10°-35° OL. 60 procent van de eilanden is bedekt met gletsjers, of beter was bedekt, want door de klimaatverandering en de opwarming van de aarde trekken de gletsjers zich sneller terug en smelten almaar vroeger in het voorjaar. De fjorden vriezen in de winter niet meer dicht. De gemiddelde jaartemperatuur loopt op: van –6,7 graad Celsius in 1899 tot –1,7 graad Celsius in 2006.
Sterke stromingen voeden de marine animal forests
De missie van ‘Under The Pole IV – Deeplife’ bestaat erin zeedierenbossen te bestuderen en tegelijk bewust te worden van de fragiliteit van deze nog onbekende ecosystemen met hun erg rijke biodiversiteit.
Het team van Ghislain Bardout analyseerde de kaarten en detecteerde daarop de zones die hoogstwaarschijnlijk een weelderig onderzees leven bevatten. Een sleutelfactor daarbij is de aanwezigheid van sterke stromingen, omdat die voedingsstoffen vervoeren en dus de marine animal forests voeden.
De keuze van Ghislain Bardout en zijn team viel op een aantal locaties in de buurt van Spitsbergen. Ze moesten hun schip (de WHY) tussen ijsblokken en drijvend zee-ijs navigeren bij temperaturen die soms – 30 graden Celsius bereikten. ‘Er was geen ruimte voor vergissingen’, zegt Emmanuelle Périé-Bardout.
Nergens warmt de aarde sneller op dan aan de Noordpool
De Noordelijke IJszee (in vertalingen uit het Engels ook wel Arctische Oceaan genoemd) ligt ten noorden van de continenten Eurazië en Noord-Amerika en bevat het grote ijsveld van de Noordpool (Arctica – Antarctica is de Zuidpool). De ijskap is in de zomer ruim 6 miljoen km2 groot en heeft een ovalen vorm. In de jaren 1981-2010 was gemiddeld 11,64 km2 zee met ijs bedekt.
Het broeikaseffect als gevolg van gasemissies hebben intussen de hele wereld gealarmeerd, maar nergens warmt de aarde sneller op dan aan de Noordpool. In veertig jaar tijd verloor het pakijs, dat een groot deel van de Noordelijke IJszee bedekt, de helft van zijn oppervlakte. Door de temperatuurstijging neemt de hoeveelheid zee-ijs af, in de winter met zo’n 10 procent, in de zomer met ongeveer 40 procent. Als deze trend zich voortzet zou het zomerzee-ijs volgens ramingen uit 2020 omstreeks 2035 geheel verdwenen zijn (het blue ocean event). Omdat het ijs almaar vlugger snelt, werd die raming in 2022 bijgesteld naar 2027.
Vanwege die snel veranderende omstandigheden, is de Noordpool een van de meeste bedreigde gebieden op het vlak van biodiversiteit. Voor de organismen die onder het ijs leven kunnen die veranderingen dramatisch uitdraaien. Door de ecosystemen van de Noordelijke IJszee onder het licht te houden, hoopt Ghislain Bardout en zijn team de aandacht van de internationale gemeenschap op noodsituatie te vestigen en oplossingen te vinden om deze ecosystemen te beschermen.
De verschrikkelijke koude doet pijn aan duikers van Under The Pole en hun materiaal
Om bossen van zeedieren te ontdekken, moesten de leden van Under The Pole meerdere keren in het ijswater duiken. Dat is geen wandeling in het park. ‘De verschrikkelijke koude doet pijn, en tast zowel de duikers als het materiaal aan’, legt Ghislain Bardout uit. Bovendien dienden de duikers dieper af te dalen dan de 30 meter die gewoonlijk door recreatieve duikers wordt aangewend. De leden van Under The Pole bedienden zich van zogenaamde ‘rebreathers’ – toestellen die uitgeademde lucht herbruikbaar maakt waardoor de duikers over een grotere voorraad zuurstof beschikken en langer onder water kunnen blijven.
Gelukkig heeft het team van Under The Pole intussen expertise opgebouwd op het vlak van zeilen en duiken in polaire gebieden. ‘Het is hier dat ik vijftien jaar geleden in polaire gebieden leerde navigeren’, legt Emmanuelle Périé-Bardout uit.
Ik kan nog altijd niet geloven dat we het eerste marine animal forest aan de Noordpool hebben ontdekt
Die ervaring is essentieel want de Noordpool is een veeleisende plek. ‘Alles is hier moeilijk’, zegt Emmanuelle Périé-Bardout. ‘Zeilen is lastig en duiken uitdagend, de herstelwerken verlopen moeizaam en we moeten voortdurend anticiperen op de wind en de staat van het ijs.’
De ontdekking van het eerste marine animal forest aan de Noordpool
Ondanks al die moeilijkheden kan duiken aan de Noordpool uitgroeien tot een magische belevenis, vooral in het koude seizoen. ‘We belandden van een witte, grijze en soms blauwe wereld naar een koninkrijk van ijs dat het menselijke oog niet gewend is te zien’, herinnert Ghislain Bardout zich van zijn eerste expeditie in een poolgebied.
Bij de eerste duiksessies in de Noordelijke IJszee keerden de leden van Under The Pole telkens onverrichterzake terug naar boven. Maar bij hun laatste afdaling stootten ze op het eerste marine animal forest dat ooit in de Noordpool werd ontdekt. Het bestond uit hydroïden (Hydrozoa), organismen die leven in de buurt van kwallen en koralen. Ze kunnen verschillende vormen aannemen: klokken, bloemen, varens.
‘We konden maar niet geloven wat we het eerste arctische bos van zeedieren hadden ontdekt’, vertelt Emmanuelle Périé-Bardout.
De wetenschap vergroot de kennis en de hoop op verandering
Na die ontdekking voerde het team van Under The Pole een extra serie duiken uit, waarbij het een inventaris aanlegde van de verschillende speciën die in het bos woonden. Ook verzamelden de duikers een schat aan gegevens, zoals de temperatuur, om de voorwaarden voor de vorming van dergelijke marine animal forests te determineren.
En dat is nog maar een begin. ‘We zullen terugkeren en observeren hoe deze bossen van zeedieren evolueren’, kondigt Emmanuelle Périé-Bardout aan. ‘Dat is absoluut noodzakelijk voor de wetenschap. Zonder referentiepunten kunnen we de veranderingen in deze ecosystemen niet vaststellen.’
Terwijl de WHY intussen de steven naar andere bestemmingen wendt (de Canarische Eilanden en Guadeloupe) om daar naar bossen van zeedieren in matige en tropische klimaten te duiken, maken wetenschappers zich klaar de resultaten van hun onderzoek in Svalbard te publiceren. Dertien instellingen uit België, Brazilië, Spanje, Frankrijk, Italië en Noorwegen leveren een bijdrage aan dat wetenschappelijk werk. Aan de hand daarvan kunnen plannen gemaakt worden voor het verdere beheer en de bescherming van het gebied.
“Dankzij de wetenschap verwerven we belangrijke kennis, die hoop uitdraagt en de mensheid de kans geeft om bepaalde zaken te veranderen’, besluit Emmanuelle Périé-Bardout. ‘Al die bossen van zeedieren leren kennen en ze beschermen, dat zou me de grootste voldoening schenken.’
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.
Ontdek hier het vorige artikel uit de serie: De Coral Gardeners redden de koraalriffen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier