Slapen met een groen geweten: ‘De dag komt dat duurzaamheid geen kwaliteitslabel maar een evidentie is’

Jaarlijks leveren zo’n 900.000 afgedankte matrassen een megabijdrage aan de Belgische afvalberg. Dat kan beter, dachten ze bij de Limburgse bedding producent Veldeman. Vier jaar geleden brachten ze ’s werelds eerste circulaire matrassen en boxsprings op de markt, op termijn moet de volledige productie duurzaam worden. Eco-design is de sleutel, en de grondstoffencrisis een onverwachte bondgenoot.

Echt verrassend was de carrièrewending niet: na enkele jaren advocatuur aan de Brusselse balie stapte Valerie Veldeman in 2017 over naar het familiebedrijf dat haar naam draagt. Het verhaal van Veldeman Bedding begon in 1954 heel bescheiden in een annex van de meubelwinkel die haar grootouders in Hasselt uitbaatten. Intussen is het bedrijf een van de grotere Europese producenten in de beddensector, met 450 werknemers en productievestigingen in België, Frankrijk en Polen.

We krijgen een rondleiding in de moederfabriek in Oudsbergen. Arbeiders zijn in de weer met stikmachines, we laveren tussen stapels onderdelen die wachten op verdere assemblage tot matrassen en boxsprings. ‘Dit is een zero stock fabriek’, zegt Valerie Veldeman. ’Alles wat je hier ziet liggen, gaat nog vandaag voor middernacht de deur uit. Logistiek is dat een hele uitdaging. Voor het laden en het routen van vrachtwagens gebruiken we software om zoveel mogelijk kilometers uit te sparen. Duurzaamheid is al lang een prioriteit in het productieproces. Onze snijders hebben computerapplicaties lopen om het maximum uit iedere lap textiel te puren. Productieafval, maagdelijke grondstoffen in feite, is zuiver verlies. Op deze manier slaan we twee vliegen in één klap, we besparen geld en zorgen voor het milieu. Gelukkig gaan die twee objectieven in de industrie vaak hand in hand’.

End of life-cycle

Duurzaamheidsdenken was in Oudsbergen dus geen onbekend begrip toen Valerie Veldeman er in 2017 als business controler binnenrolde. Toch kwam ze toen pas tot een inzicht dat haar midscheeps trof. Het verduurzamen van het productieproces deed geen moer af aan de belabberde eco-score van het eindproduct. Slaapsystemen, matrassen zowel als boxsprings, leveren door hun volume een forse bijdrage aan de afvalberg. Jaarlijks worden in ons land zo’n 900.000 nieuwe matrassen gekocht en evenveel oude exemplaren afgedankt. Samen zijn die goed voor 8 à 9 procent van het huishoudelijk afval dat wordt verbrand of gestort. ‘Het was een confronterende gedachte’, zegt Veldeman. ‘Ik besefte dat we moesten gaan nadenken over de end of life-cycle van onze producten. Als nieuwkomer kon ik daar met een onbevangen blik naar kijken. Dat was een troef, maar algauw bleek dat ik niet alleen stond. Bleek dat zowel de commercieel directeur, de directeur productie als onze chef R&D op dezelfde golflengte zaten. Hoe kunnen we de end of life-outcome verbeteren? Hoe maken we van onze matrassen en boxsprings circulaire producten? Met die vragen zijn we samen aan de slag gegaan’.

Niet zonder trots toont ze ons het resultaat van de denkoefening: twee machines die onvermoeibaar “worstjes” in matras- en boxspringkernen omtoveren. De worstjes zijn in feite kokers, stalen springveren individueel verpakt in een jasje van textiel. In de eerste machine worden ze in groepjes van vier ultrasoon aan elkaar gelast, daarna gaat het naar een iets grotere machine waar de modules via een thermische lastechniek tot één-of tweepersoonsformaten worden samengevoegd.

Het voordeel van deze technologie? ‘We gebruiken geen lijm’, zegt Veldeman. ‘Toch zijn de naden slijtvast, ruim sterk genoeg om probleemloos stand te houden tijdens de hele levensduur. De circulaire winst verzilveren we bij de recyclage. Omdat we geen lijm gebruiken kunnen we erg gemakkelijk het staal van de pocketveren scheiden van de bekleding. Dat is belangrijk, want recycleren is lastig als je met gemengde afvalstromen zit. Alleen monomaterialen lenen zich voor hoogwaardig hergebruik’.

Eco-design

Voor een tweede cruciale innovatie moeten we naar de assemblagelijn aan de andere kant van de reusachtige fabriek. Bij de boxkernen hoort nog een houten kader, matrassen worden met latex comfortlagen gepimpt, het geheel moet sowieso nog in aantrekkelijk en slijtvast textiel worden verpakt. ‘In traditionele producten wordt alles aan elkaar geniet’, legt Veldeman uit. ‘Onze ontwikkelaars en productdesigners hebben als alternatief een kliksysteem ontwikkeld, een innovatie die even geniaal als eenvoudig is en die we uiteraard gepatenteerd hebben. Zo wordt de hele assemblage omkeerbaar, een kind van tien kan zo’n slaapsysteem weer uit elkaar halen en tot monomaterialen herleiden. Eco-design is het sleutelwoord in dit hele verhaal, we plaatsen hoogwaardige recyclage al vanaf de ontwerpfase centraal’. 

Achteraf bekeken is het snel gegaan. Reeds in 2018 kon Veldeman met Resleep een eerste gamma van 100% circulaire matrassen en boxsprings lanceren, een wereldprimeur voor de sector. ‘Sindsdien hebben we niet stilgezeten’, zegt Valerie Veldeman. ‘Onze circulaire lijn heet nu vel_you, een merknaam waarin het woord value schuilt. Waarde, daar gaat het in meer dan één opzicht om. Denk aan het herwaarderen van de grondstoffen, maar ook aan duurzaamheid die we als waarde in dit product hebben ingebouwd. Samen met de rebranding hebben we het product zelf nog grondig onder handen genomen. Het technologische basisconcept is gebleven, maar het design en het comfort hebben we geperfectioneerd. De vel_you-lijn valt in de showroom niet te onderscheiden van andere producten in het topgamma. Dat is belangrijk, want om marktimpact te hebben moet je niet alleen op ecologische believers mikken. We merken trouwens veel belangstelling, zowel tijdens gespecialiseerde beurzen als bij retailers die duurzaamheid meer en meer in hun marketing opnemen. Klanten zijn er dus gevoelig voor, al moeten we ons ook geen illusies maken. Als het over de aankoop van een nieuwe matras gaat, dan is duurzaamheid voorlopig nog een nice to have-factor, ondergeschikt aan comfort en prijs-kwaliteit-afwegingen’.

ValuMat

Toch is er veel aan het bewegen in de sector. Veldeman staat immers niet alleen, de meeste grote bedding spelers zoals de Zweedse meubelgigant IKEA hebben circulaire investeringsprogramma’s of R&D-projecten lopen. Producenten en leveranciers van grondstoffen en onderdelen kunnen niet anders dan volgen. Concepten zoals vel_you draaien immers niet alleen om innovatie, maar evenzeer om supply chain management. Zo heeft Veldeman met verschillende leveranciers contractuele afspraken voor terugname van gerecycleerde materialen. Je zou kunnen spreken van een ecologisch trickle down-effect, want leveranciers sluiten soortgelijke terugnamecontracten af met producenten van grondstoffen. Dat zijn geen kleine jongens, maar giganten uit de petrochemie zals BASF of DOW die de schuimen produceren waarmee matrassen maar ook zitmeubels worden opgevuld.

Verschillende krachten drijven de groene transitie aan. Bedding valt in ons land onder de federatie van meubel- en textielproducenten Fedustria. Die zet fors in op duurzaamheid, net zoals de overkoepelende werkgeversorganisatie Voka die de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties in een eigen Charter Duurzaam Ondernemen (VCDO) heeft gegoten. Belangrijker nog is de externe druk van consumenten en vooral overheden. In Vlaanderen geldt sinds vorig jaar een ‘uitgebreide productenverantwoordelijkheid’ (UPV) voor matrassen, wat wil zeggen dat fabrikanten en invoerders verplicht worden tot het inzamelen en verwerken van hun product bij het einde van de levenscyclus. De ambitie is om tegen 2030 zo’n 80 procent van alle matrassen selectief op te halen, en 75 procent van de materialen te hergebruiken. Om deze operatie in goede banen te leiden werd ValuMat opgericht, een regulator met vertegenwoordigers van producenten en recyclagebedrijven. Het geld komt van de consument die bij aankoop van een nieuwe matras een recyclagebijdrage betaalt. De sturende rol van de overheid is volgens Valerie Veldeman absoluut noodzakelijk. ‘Toch mag je de interne dynamiek niet onderschatten’, zegt ze. ‘Ondernemers zijn niet wereldvreemd, ze beseffen dat duurzaam produceren en consumeren absoluut noodzakelijk is om deze planeet leefbaar te houden’.

Grondstoffencrisis

Cijfers liegen niet: de circulaire matrassen en boxsprings vertegenwoordigen nog geen tien procent van totale Veldeman-productie. ‘Dit is slechts een begin’, zegt Valderie Veldeman, ‘op termijn willen de hele productie verduurzamen, we gaan het eco-desing-concept stap voor stap over het hele gamma uitrollen’. Technologisch wordt dat een fikse uitdaging. Bij vel_you zijn schuimen als afgeleiden van fossiele bandstoffen ongewenst. Comfortlagen bestaan uit alternatieven zoals Talalay latex, een duur maar natuurlijker product. Haalbaar voor het high-end assortiment, maar in de massaproductie zijn schuimen onontbeerlijk. ‘Lastig om hoogwaardig te recycleren’, schetst Veldeman het probleem. ‘Bij harde materialen zoals hout of staal kun je na recyclage mikken op evenwaardig hergebruik. Idealiter maak je van gerecycleerde pocketveren nieuwe pocketveren. Bij zachte materialen zoals schuimen of textiel is hergebruik onmogelijk, al was het maar om hygiënische redenen. Zweten doen we allemaal als we slapen. Pas op, we zijn niet principieel gekant tegen schuimen als circulaire grondstof. Een schuim met een goede end-of-life outcome zou perfect in onze vel_you-lijn kunnen. Maar dat is vooral een kwestie van technologie, en daar zien we gelukkig dat heel wat schuimproducenten concrete stappen in de juiste richting zetten. Textielrecyclage is overigens even complex. Een polymeer zoals polypropyleen heeft veel potentieel voor recyclage tot monomaterialen, maar helaas zijn er geen recyclagebedrijven die dit procedé op een economisch haalbare manier kunnen aanbieden. Daarom kiezen we voor onze traditionele producten voorlopig voor polyester, want daar is wel een aanbod bij de recyclagebedrijven’.

Veel werk aan de winkel dus, maar Valerie Veldeman kijkt met vertrouwen naar de toekomst. Een opsteker is de waarschijnlijke komst naar Limburg van RetourMatras, een Nederlands recylcagebedrijf gespecialiseerd in matrassen. Kansen voor synergie liggen voor de hand: beide bedrijven kunnen expertise delen, RetourMatras kan het maagdelijk productieafval van Veldeman recycleren, omgekeerd kan Vendeman stromen gerecycleerde monomaterialen van RetourMatras in de eigen circulaire productie insourcen. Een verrassende bron van circulair optimisme is de huidige grondstoffencrisis. ‘Niet dat we daarvoor zaten te springen’, zegt Veldeman. ‘Na de disrupties van de coronacrisis waren dure grondstoffen wel het laatste waar we op zaten te wachten. Maar tegelijkertijd dwingt deze crisis de hele industrie om anders naar materialen, grondstoffen en energie te kijken. Als producenten nu zwaar op terugname en recyclage inzetten, dan heeft dat onder meer met dure energie en grondstoffen te maken. De crisis zorg voor een stroomversnelling, en er is geen weg terug. De dag komt dat duurzaam geen kwaliteitslabel meer is, maar een evidentie’.