In partnership met Rolex
De Zuid-Afrikaanse milieubeschermer Steve Boyes leidt de Great Spine of Africa-expedities, die de duizenden kilometer lange Afrikaanse rivieren afvaren en voor het eerst wetenschappelijk in kaart brengen. In Afrika hangt het leven van mensen, dieren en planten van deze rivieren af. Via zijn Perpetual Planet Initiative steunt Rolex de expedities.
De Zambezi begint in het land aan het einde van de wereld
In het zuidoosten van de Angolese gebergten zijn de landschappen van een ongelooflijke schoonheid en de natuur is er werkelijk wild. Toen Portugese kolonisten er voor het eerst kwamen, noemden ze het gebied Terra do fim do Mundo (het land aan het einde van de wereld).
Weelderige ecosystemen, ontoegankelijke veengebieden, uitdagend bergachtige terreinen: dat lijkt een geschikte omschrijving. Maar voor de Zambezi, de machtige rivier in het zuiden van Afrika, is het de plaats waar alles begint.
Deze rivieren zijn levensbelangrijk voor Afrika. Toch werden ze nu pas voor het eerst wetenschappelijk bestudeerd
De Zambezi is een levensbron voor het zuiden van Afrika
Twintig miljoen mensen en ontelbare dieren en planten, die men nergens anders op aarde aantreft, rekenen op het onstuimige water van de Zambezi. Hun voortbestaan hangt ervan af.
De Zambezi is 2660 kilometer lang. De rivier ontspringt in noordelijk Zambia, stroomt via Angola naar zuidelijke Zambia en vormt vanaf de Victoriawatervallen de grens met Zimbabwe, dan vloeit hij via het Karibameer naar Mozambique waar ze uitmondt in de Indische Oceaan.
Hoewel het een van de grootste rivieren ter wereld is, blijft de Zambezi behoorlijk onbekend. Haar traject afleggen, van het moerassige begin tot aan het zoute water van de Indische Oceaan, was de ambitie van de Zuid-Afrikaanse bioloog en milieubeschermer Steve Boyes. Een betere kennis van de bronnen en de ecosystemen van Zambezi helpt wetenschappers en lokale gemeenschappen om de rivier en haar omgeving te beschermen, en om weerstand tegen de klimaatverandering op te bouwen.
Rivieren vormen de ruggengraat van Afrika
Sinds bijna honderd jaar steunt Rolex mensen die de grenzen van de kennis verleggen. Voor ontdekkingsreizigers is er tegenwoordig niets dringender en dwingender dan de planeet en haar biodiversiteit te beschermen voor de toekomstige generaties.
Dat streven vormt ook de kern van de Great Spine of Africa-expedities (‘spine’ is Engels voor ruggengraat), die Steve Boyes en een team van lokale experts, wetenschappers en storytellers ondernemen. Hun reeks van expedities levert essentiële informatie over de grote Afrikaanse stromen: de Zambezi, Congo, Niger en Nijl. Vierhonderd miljoen mensen en tweederde van de Afrikaanse economie hangen af van (het water van) deze rivieren. Veel van hun zijrivieren die Boyes en zijn team afvaren, werden nog nooit wetenschappelijk bestudeerd.
De expedities leren ons ook hoe mensen op lokaal niveau kunnen bijdragen aan hun ecosystemen
Beginnen bij de bron: de Lungwebungu-rivier
Steve Boyes begon zijn expeditie van de Zambezi bij zijn grootste zijrivier, de Lungwebungu. Die ontspringt in centraal Angola op een hoogte van ongeveer 1400 meter, is 644 kilometer lang en stroomt in zuidoostelijke richting over het Zuid-Afrikaanse plateau. ‘Dit is de werkelijke bron van de Zambezi’, meent Boyes. Hoe bepaal je wat de bron van een rivier is? ‘Een bron moet het meeste water aan de rivier toevoegen en het verste van het einde van de rivier verwijderd liggen.’ De Lungwebungu beantwoordt aan die twee voorwaarden.
De watertoren van Okavango-Zambezi
En dus vatten Boyes en zijn team hun tocht aan in het zuidoosten van het Angolese hooggebergte. De expeditie begaf zich naar de ‘Watertoren van Okavango-Zambezi’, een natuurlijke watertoren, als het ware. Natuurlijke watertorens zijn primaire zoetwaterbronnen. De systemen ontstaan uit gletsjers en sneeuw. Wereldwijd zijn er 78 van deze watertorens.
Boyes ontdekte de Watertoren van Okavango-Zambezi tijdens een expeditie met het National Geographic Okavango Wilderness Project (NGOWP). De Okavango is een rivier van 1600 kilometer lang in zuidelijke Afrika die van Angola naar het zuiden stroomt, de grens tussen Angola en Namibië vormt, na de Popa-watervallen Botswana binnenkomt en uitmondt in de grootste endoreïsche rivierdelta van de wereld. Een endoreïsche rivierdelta is een gesloten bekken dat niet afwatert in een zee of oceaan. De delta van de Okavango eindigt in de Kalahari-woestijn.
De Watertoren van Okavango-Zambezi bevindt zich op ongeveer 800 kilometer van de belangrijkste Afrikaanse rivieren die hij voedt. Sinds zijn ontdekking is hij het voorwerp van voortdurend wetenschappelijk onderzoek.
Bijna bijbelse landschappen
In deze regio liggen natuurlijke watertorens in een regenrijk, hooggelegen, dicht bebost gebied met veel venen. De venen fungeren als sponzen. Ze voeden de rivier met water, ook in perioden met weinig regenval. Deze wouden en venen winnen aan belang nu de temperaturen blijven stijgen en de weespatronen veranderen.
Maar toegankelijk is het gebied niet. ‘Het zijn bijna bijbelse plekken’, omschrijft Steve Boyes en hij bedoelt: apocalyptisch. ‘Overdag word je voortdurend gestoken. ’s Nachts zwermen er vliegende mieren en motten door de lucht. Het is een plek die zich slecht leent voor wetenschappelijk onderzoek. Die zich slecht leent om er gewoon te leven en om het even wat te doen. Het is er werkelijk La Terra do fim do Mundo.’
Met deze wetenschappelijke gegevens willen we politici overtuigen om een ander beleid te voeren
Traditionele prauwen en toegepaste wetenschappen
Het team van Steve Boyes voer over de Lungwebungu in traditionele prauwen, ‘mekoro’ genoemd. Ze worden courant gebruikt in de delta van Okavango. Behalve de manschappen bevonden zich wetenschappelijk materiaal aan boord. ‘Crucuaal’, zegt Boyes, ‘alles wat we konden meten, wilden we meten.’
Ze telden al de wildlife (fauna en flora) en de nederzettingen die ze onderweg tegen kwamen. Van het water namen ze stalen om het omgevings-DNA te bestuderen van elke vis die ze zagen. Ze onderzochten ongewervelde waterdieren. (Bij vorige expedities in de regio, in het kader van de NGOWP) identificeerde het team meer dan 140 volledig nieuwe soorten voor de wetenschap.)
Een databank voor de evolutie van de Afrikaanse rivier
Steve Boyes en zijn team maten de structuur en het debiet van de rivier op en bestudeerden voortdurend de kwaliteit van het water, terwijl ze de Lungwebungu 900 kilometer lang afpeddelen, tot zijn eindpunt, waar hij Zambia bereikt. Toegevoegd aan dit constante onderzoek hielden ze om de 10 kilometer halt om de habitat te monitoren aan de hand van films en foto’s vanuit een drone.
Met al die verzamelde gegevens wil Boyes een uitgebreide en gedetailleerde databank over de gezondheid en de ecosystemen van de rivier aanleggen. Zodat dit werk over vijf, tien, vijftien jaar kan worden herhaald. ‘Het is uiterst belangrijk om de evolutie van de rivier te kunnen meten, de limieten van een aanvaardbare verandering vast te leggen en deze gegevens mee te nemen naar de overheid om haar ervan te overtuigen dat we een ander beleid nodig hebben’, zegt hij.
De Great Spine of Africa-expeditie wil de lokale mensen en hun relatie met de rivieren in Afrika beter begrijpen
Behalve het uitdokteren van de beste manier om de rivieren in Afrika te beschermen, streeft de expeditie nog een andere doelstelling na, onderstreept Kerllen Costa. Hij is een bioloog en leefmilieuantropoloog uit Angola en maakt deel uit van het team van Steve Boyes. ‘We proberen ook de lokale bevolking en haar relatie met de rivier en haar omgeving beter te begrijpen.’
Dat begrip kan de wetenschappers helpen om hun visie te vervolledigen. Het leert hen hoe mensen op een lokaal niveau kunnen bijdragen hun ecosystemen.
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.
Ontdek hier het vorige artikel uit de serie: Rewilding Chile en Rewilding Argentina: hoe Rolex werkt aan een wildere wereld
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier