Redders van dieren

De planeet redden, dat betekent ook: het leven op de planeet behouden. Tal van diersoorten worden tegenwoordig in hun voortbestaan bedreigd. Gelukkig zijn er mensen die proberen om die dieren te redden. In Rwanda tilt Olivier Nsengimana de grijze kroonkraanvogel op tot symbool van de Afrikaanse vernieuwing. In Zuid-Amerika neemt Pablo Garcia Borboroglu het op voor de pinguïns.

In partnership met Rolex

De redding van de kroonkraanvogel in Rwanda

In de turbulente tijden die Rwanda in de jaren 90 beleefde, was natuurbescherming vanzelfsprekend geen prioriteit. Gelukkig is de toestand er de jongste jaren verbeterd. Met zijn project om de iconische grijze kroonkraanvogel te redden, maakt natuurbeschermer en dierenarts Olivier Nsengimana deel uit van die verandering. De grijze kroonkraanvogel staat tegenwoordig zelfs symbool voor de Afrikaanse vernieuwing in het algemeen.

Symbool van weelde en lang leven

Met zijn gouden kuif en de vuurrode vlek in zijn hals is de grijze kroonkraanvogel in Rwanda een symbool van weelde en lang leven. Maar de elegante vogel dreigt uit te sterven. Veel grijze kroonkraanvogels worden als speciale huisdieren en als ware het levende ornamenten gevangen gehouden in de private tuinen van welgestelden en in tuinen van hotels. Omdat de elite ze als siervogels en bijna als waardevolle objecten beschouwt, belanden de dieren in de illegale huisdierenhandel. Dorpelingen stropen ze duchtig om in hun levensonderhoud te voorzien. Daarbij worden veel grijze kroonkraanvogels verwond of gedood. De populatie kromp globaal met 80 procent.

Moeras wordt landbouwgrond

Olivier Nsengimana, die zich eerst over bedreigde berggorilla’s ontfermde alvorens zich het lot van de grijze kroonkraanvogel aan te trekken, ziet nog een andere reden voor de terugval van de vogels. Een andere grote bedreiging voor de grijze kroonkraanvogels is het verlies van habitat. ‘Rwanda heeft een hoge bevolkingsdichtheid. Dat zet de natuurlijke bronnen onder hoge druk, dat geldt vooral de moerassen waar de kraanvogels (over)leven. Landbouwers palmden veel moerasgebieden en transformeerden ze tot landbouwgronden. Zo verliezen de grijze kroonkraanvogels letterlijk terrein. Die moerassen waren voor hen geschikt om te broeden en zich te voeden.’

Liefde is een hulpwerkwoord

Nsengimana begreep dat al die dieren in gevangenschap een belangrijke troef waren om de populatie van grijze kroonkraanvogels weer de hoogte in te jagen. Dus begon hij gevangen grijze kroonkraanvogels op te sporen. Alleen, hoe moest hij als simpele dorpsjongen de rijken en machtigen ervan overtuigen dat ze hun kraanvogels terug aan de natuur moesten geven? ‘Maar ik besefte dat ik over een sterk wapen beschikte, een wapen dat ik voor mijn strijd kon inzetten: de liefde van de Rwandees voor de grijze kroonkraanvogel. Rwandezen houden in hun diepste binnenste echt van deze vogels? Waarom? Wel, omdat het zulke mooie dieren zijn.’

Bewust van het gevaar

In 2014 ontving Olivier Nsengimana een Rolex for Enterprise. Met de Rolex Awards for Enterprise ondersteunt Rolex al meer dan vier decennia uitzonderlijke individuen die met moed en overtuiging belangrijke uitdagingen beantwoorden en van de wereld een betere plaats maken. ‘Dat Rolex in mijn idee geloofde, was het begin van alles. Alles wat we hebben verwezenlijkt, was alleen mogelijk om Rolex ons vertrouwde en versterkte.’

Geïnspireerd door de liefde van het Rwandese volk voor de grijze kroonkraanvogel en aangemoedigd door de Rolex Award for Enterprise, vatte Olivier Nsengimana zijn missie aan. Hij dacht en droomde groot en pakte zijn project ambitieus aan. Een van zijn eerste acties was het opzetten van een nationale radio- en tv-campagne, waarin hij uitlegde dat de liefde van de Rwandezen voor de kraanvogel een van de redenen was waarom de vogel in gevaar verkeerde – iets waar de mensen zich niet bewust van waren. Eigenaars van kraanvogels wendden zich tot Nsengimana en vroegen hem: ‘Wat kunnen we doen?’ Ze begonnen hun vogels aan te bieden om ze opnieuw in het wild te zetten.

Heropvoeding voor vogels

Met de steun van de Rwandese regering legden Olivier Nsengimana en zijn team een database aan van de grijze kroonkraanvogels die gevangen werden gehouden. In het Akagera National Park werden speciale faciliteiten voorzien voor de ‘heropvoeding’ van de vogels. De dieren moesten opnieuw leren hoe ze zich in het wild dienden te gedragen om te kunnen overleven.

En ook moesten hun veren weer groeien. Van kraanvogels in gevangenschap worden de veren kort geknipt zodat ze niet kunnen wegvliegen. Het asiel voor grijze kroonkraanvogels heeft geen dak. Dus, zodra ze klaar waren, konden de vogels wegvliegen en van de vrijheid van het park genieten. Later vond Nsengimana een vogelreservaat in Kigali, de hoofdstad van Rwanda. Daar konden de dieren terecht die te ziek waren of om een andere reden ongeschikt bleken om na een leven in gevangenschap weer in het wild te kunnen overleven.

Het succes in cijfers

Tot nog toe werden in Rwanda 242 grijze kroonkraanvogels uit hun gevangenschap bevrijd, waarvan er 166 weer in de wildernis belandden. Dankzij een strategisch wildbeheer floreren de vogels in hun originele habitat. Sinds 2017 organiseert Olivier Nsengimana met zijn team in Rwanda kraanvogeltellingen. Die leerden dan het aantal in vier jaar tijd verdubbeld is: van 487 tot 997. Dat zijn cijfers die de harten verwarmen en de hoop voeden van alle mensen die zich voor dit project inzetten. Er zijn in Rwanda geen grijze kroonkraanvogels in gevangenschap meer en de illegale handel, die het stropen van kraanvogels uitlokte, is grotendeels onderdrukt. Het project met de grijze kroonkraanvogel genereerde wijd belangstelling en geestdrift.

Het reservaat, een inspirerende plaats

Ook het vogelreservaat in Kigali blijkt razend populair. Bezoekers zijn verrukt dat ze de kraanvogels (de exemplaren die niet meer voor een leven in het wild in aanmerking komen) in close-up kunnen bewonderen. ‘Het is een inspirerende plaats’, vertelt Olivier Nsengimana. ‘Mensen kunnen in het reservaat iets opsteken over ons werk en zich bewust worden van de gevolgen van gevangenschap voor dieren.’

Een template voor het behoud van biodiversiteit

Het project met de grijze kroonkraanvogel genereerde alom bewondering en geestdrift. Nsengimana’s werk werd een template voor het behoud van de rijke biodiversiteit in Rwanda. Meer zelfs, de grijze kroonkraanvogel is het fragiele symbool van de strijd om het wildlife van Centraal-Afrika te behoeden voor de toenemende menselijke druk.

Voor de dierenarts zelf is hij het vlaggenschip van een selfmade campagne waarmee hij Rwandezen in het algemeen en de volgende generaties in het bijzonder aanvuurt om zich in te zetten voor het natuurlijk erfgoed van het land. Toen ze zich realiseerden dat plattelandskinderen soms eieren van wilde vogels wegnemen, trok Nsengimana met zijn team naar scholen om er jongeren bij te brengen hoe ze de vogels en hun habitat konden beschermen. Het succes leidde tot een serie nieuwe programma’s die, verder dan de stad, tot in de dorpen en bij lokale woudgemeenschappen strekten. Natuurbescherming betekende ook jobcreatie, er kwamen bijvoorbeeld moeraswachters. Lokale gemeenschappen leerden in hun levensonderhoud voorzien zonder diersoorten te bedreigen.

Andere landen, andere dieren

Grijze kroonkraanvogels komen in verschillende gebieden in Afrika voor; van het oosten tot het zuiden. Overal verkeren ze in gevaar en daalt hun populatie. Olivier Nsengimana, bestudeert ze – onder meer aan welke habitat ze de voorkeur geven en ook de patronen van hun trek. Hij stelde vast de vogels vanuit Rwanda oversteken naar de buurlanden: Burundi, Tanzania, Oeganda. ‘De eerste resultaten van deze studies tonen dat we alle belang hebben bij samenwerking.’ En dus wil hij partnerships met milieubeschermingsgroepen in andere landen smeden, zodat de populatie kraanvogels overal toeneemt. Nsengimana en zijn collega’s breidden hun werk ook uit naar andere specimen, zoals vleermuizen, schoensnavelooievaars, moerasantilopen, grijze papegaaien. Ook habitatrestauratie staat op de to-dolijst.

Samen staan we sterk

Op die manier neemt het project van Olivier Nsengimana een hoge vlucht: het streven om enkele siervogels hun vrijheid te gunnen verbreedde zich tot een grensoverschrijdende missie. Waardoor de kraanvogel langzaam maar zeker uitgroeit tot een symbool van de Afrikaanse vernieuwing. Hij put er voldoening uit dat de redding van de grijze kroonkraanvogel een authentiek Rwandees project is. Het ontstond in zijn brein en het werd uitgevoerd door lokale gemeenschappen – heel anders dan veel andere initiatieven op het vlak van natuurbescherming in Afrika die door niet-gouvernementele organisaties uit niet-Afrikaanse landen worden aangestuurd.

Nsengimana benadrukt dat zijn letterlijk grenzeloze plannen en ambitie perfect lijnen met het Rolex Perpetual Planet Initiative dat de planeet en al haar diversiteit wil beschermen. Uiteindelijk moeten we allemaal de handen in elkaar slaan. ‘Samen staan we sterk. In onze inspanningen om de planeet te redden is het belangrijk om de krachten te bundelen. Dit kan niet de missie van één mens zijn. Het moet de missie van iedereen zijn om alle soorten en onze hele planeet te redden.’

De redding van pinguïns in Zuid-Amerika

Sinds 1960 verdwenen twee op drie zeevogels. Tot de meest bedreigde specimen moeten de pinguïns worden gerekend. Veertien van de achttien soorten pinguïns verkeerden de afgelopen dertig jaar in gevaar. Meer dan de helft van die specimen wordt momenteel door de International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) beschouwd als bedreigd. Hun alarmerende verval van de pinguïn spoorde de Argentijnse natuurbeschermer Pablo Garcia Borboroglu aan tot een wereldwijde campagne. Als voorzitter van de Global Penguin Society wil hij grootste bedreigingen voor de pinguïn wegnemen. In 2021 ontving hij een Rolex Award for Entreprise. De jury van wetenschappers waardeerde zijn initiatief omdat het drie continenten overspant en er toch de lokale gemeenschappen bij betrekt.

Aan land of in zee: altijd in gevaar

Pinguïns worden voortdurend bedreigd. Aan land, waar ze broeden en hun nesten hebben, moeten ze afrekenen met storende menselijke activiteiten en met nieuwe predators: roofdieren die aanvoelen als onnatuurlijke vijanden, zoals honden, vossen, slangen, wezels en katten. Die vielen voordien niet te bekennen in Antarctica, nu roven ze de eieren van pinguïns en pakken de jongen.

Maar ook als ze zich in de oceaan begeven en afstanden van honderden kilometers afleggen om te foerageren of te migreren, lopen de pinguïns gevaar. In zee worden ze blootgesteld aan de gevolgen van zowel de klimaatverandering en de milieuvervuiling als de overbevissing. Door de verschraling van de visbestanden moeten pinguïns veel verder zwemmen om aan voedsel voor hun jongen te geraken. Bij hun terugkeer zijn de jongen vaak al verhongerd.

De klik van de eerste geredde pinguïn

Garcia Pablo Borboroglu bestudeert de pinguïns al meer dan 30 jaar, meer bepaald sinds hij in de jaren ‘80 getuige was van de dood van 40.000 dieren per jaar als gevolg van reusachtige olievlekken in de oceaan bij Patagonië, het gebied in Zuid-Amerika dat zich over Chili en Argentinië uitstrekt. Sindsdien probeert hij hen te redden. ‘Toen ik de eerste pinguïn hielp en hem weer in zijn natuurlijke biotoop losliet, voelde ik een klik – en ik besefte dat één individuele actie een grote impact kan hebben. Dus verhoogde ik mijn inspanningen om de pinguïns bij hun survival bij te staan.’

Eén project, drie poten

Het project van Garcia Pablo Borboroglu bestaat uit drie componenten. Ten eerste verzamelt hij wetenschappelijke kennis over drie belangrijke specimen van pinguïns in Argentinië, Chili en Nieuw-Zeeland. ‘We bestuderen alle kritische biologische en ecologische aspecten. Het is altijd nuttig als aanbevelingen voor conservatie op feiten gebaseerd zijn.

Voorts sensibiliseert en engageert Garcia Pablo Borboroglu scholen en lokale gemeenschappen. Hij organiseert schoolreizen naar pinguïnkolonies en schoonmaakacties aan de kust, zodat de broedplaatsen van de pinguïns beter beschermd zijn. Ook ontwikkelt hij ter plekke een duurzaam toerisme plus een online informatietool die hij wereldwijd wil verdelen.

Tot slot werkt hij samen met nationale overheden en landeigenaars om de politieke besluitvorming te verbeteren, bijvoorbeeld voor het installeren en beheren van Marine Protected Areas (MPAs), beschermde zeegebieden.

Ook de oceaan wordt geholpen

Pinguïns zijn uiterst gevoelig voor wijzigingen in de biotoop. Daardoor zijn ze ideale indicatoren voor de gezondheidstoestand van de oceaan. ‘De pinguïns helpen is ook de oceaan helpen’, stelt Garcia Pablo Borboroglu. ‘Via de pinguïns ijveren we ook voor de conservatie van de oceanen. En de oceanen zijn ongelooflijk belangrijk voor de levenskwaliteit van de hele planeet. Ze zorgen voor voedsel en zuurstof, ze regelen het weer. We proberen dus niet alleen de pinguïns te redden, we pakken ook de majeure problemen van onze planeet aan. Het is globaal issue.’

Tot nu werden 1,6 miljoen pinguïns geholpen door de acties van Garcia Pablo Borboroglu. Hij beveiligde al 13 miljoen hectare van hun habitat. Met zijn sensibiliseringscampagnes bereikte hij duizenden kinderen.