Op zoek naar de geheimen van de Noordpool

In partnership met Rolex

In mei 2023 onderneemt de Britse paleoklimatoloog Gina Moseley een expeditie naar Groenland om er af te dalen in de meest noordelijke grot van de wereld, waar geen mens vóór haar voet zette. Haar ambitie? De klimaatgevoeligheid van de Noordpool bestuderen en beter begrijpen. In 2021 ontving Gina Moseley de Rolex Award for Enterprise.

De Noordpool warmt vlugger op

Het lot van de mensheid wordt misschien wel in Groenland bepaald. De Noordpool warmt twee tot drie keer vlugger op dan de rest van de wereld. Het ijs van Groenland smelt aan een recordtempo. In 1990 schatten wetenschappers dat er 25 miljard ton ijs per jaar smolt. Nu analyseerde een consortium van 89 wetenschappers het volume gesmolten op basis van de gegevens die 26 satellieten verstrekten van 1992 tot 2018. Het wetenschappelijke magazine Nature publiceerde de resultaten van de studie. Tussen 1992 en 2018 verloor Groenland 3,8 triljoen ijs. Dat betekent dat het smelten van het ijs in die tijdspanne evolueerde van 25 miljard naar 234 miljard ton per jaar – met andere woorden, de snelheid waarmee het ijs smelt, vermenigvuldigde zich met negen. Om het in perspectief te plaatsen: 3,8 triljoen tonnen gesmolten ijs vertegenwoordigt de inhoud van 120 miljoen olympische zwembaden per jaar die 26 jaar lang in de oceaan worden uitgestort. Al dat water doet de zeespiegel met meer dan 1 centimeter stijgen.

De Noordpool warmt twee tot drie keer vlugger op dan de rest van de wereld.

Door de verhitting van de polaire regio’s dreigen straks wereldsteden te overstromen. Bovendien oefent het bevroren land van Groenland ook invloed uit op regenpatronen, ijsvorming, oceaanstromen en weersystemen – de effecten daarvan strekken zich wereldwijd uit, tot in de dichtbevolkte delen van de wereld.

Ontdekt door het Amerikaanse leger

Bij toeval – in een pub in Bristol – hoorde de Britse professor Gina Moseley, als klimaatwetenschapper verbonden aan de Universiteit van Innsbruck (Oostenrijk), in 2008 van het bestaan van de Higginshule, een gigantische grot op Wulff Land.

Wulff Land, een schiereiland in het uiterste noordwesten van Groenland, is een bar, onherbergzaam, bergachtig gebied. Er werd in Wulff Land nog geen enkel spoor van menselijke bewoning aangetroffen. Het schiereiland is aan zijn zuidkant vastgehecht aan het vasteland en aan de ijskap. Zelf ligt Wulff Land er niet vergletsjerd bij. Het wordt bedekt met firn, een grofkorrelige substantie van sneeuw en ijs.

De Higginshule (ook de Grot van Wulff Land genoemd) werd in 1958 ontdekt. In die periode, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, ondernamen de US Air Force en de US Geological Survey een intensieve campagne in het noorden van Groenland. Ze zochten naar stukken terrein waarop vliegtuigen ijsvrij konden landen.

Bij een verkenningsvlucht zag en fotografeerde een piloot van de Amerikaanse luchtmacht op 81.8° N een gigantische grot van tientallen meter wijd en diep (nadien werden in de buurt nog andere grotten waargenomen). De foto werd naar het Department of Geography van de University van Bristol (VK) gestuurd.

Sindsdien dromen talloze speleologen van een expeditie naar de grot. Maar door de moeilijkheidsgraad en de kostelijke logistiek die de tocht naar deze bijna onbereikbare bestemming vergt, kwam het er nog niet. De grot werd tot op vandaag niet betreden.

Voor het eerst in een grot

Gina Moseley is niet aan haar proefstuk toe. Ze was 12 jaar toen ze voor het eerst in een grot kwam. “Dat gebeurde tijdens een vakantie met de familie. We verbleven op een kampeerterrein in Cheddar, Somerset. Er was een gul aanbod van activiteiten: rotsen beklimmen, kano- en kajakvaren, en dus ook grotexploratie. Mijn moeder koos voor de grotten en ik ging met haar mee. Ik voelde me meteen overrompeld. Ik vond het geweldig om onder de grond rond te kruipen en niet te weten wat er zich achter de volgende hoek bevond. Na die zomervakantie wilde ik zoveel mogelijk tijd in grotten doorbrengen. We keerden verschillende keren naar diezelfde plaats terug. Ik spaarde al mijn geld op voor bezoeken aan grotten.”

Het Greenland Caves Project

Gina Moseley ondernam al drie expedities naar Groenland. “In 2015 verkenden we met een klein maar gemotiveerd team van vijf mensen het potentieel van grotonderzoek in het noordoosten van Groenland”, schrijft ze op de website Northern Caves 2023. “Een Twin Otter – klein tweemotorig vliegtuigje – bracht ons tot op 80° noorderbreedte, daarna staken we met een opblaasbaar bootje een meer van 20 kilometer breed over en vervolgens stapten we in drie dagen – er was 24 uur op 24 zonlicht – naar de grotten. We vonden in de buurt meer grotten dan we vooraf dachten en kenden.”

In 2018 volgde de EAGRE18-expeditie naar de oostkust van Groenland, “om de voetafdruk van onze expeditie te verminderen, zeilden we toen van IJsland naar Groenland.” Een jaar later startte Gina Moseleye het Greenland Caves Project op en keerde ze terug naar het noordoosten van Groenland met een multidisciplinair team van paleoklimatologen, geologen, glaciologen en een geomicrobioloog.

Onbeschrijflijk overweldigd

Gina Moseley heeft dus ervaring met grotten in Groenland. “Alleen al de grotten bereiken geeft je een immens gevoel van trots. Je hebt zoveel inspanningen geleverd, louter om er te geraken. Als je dan aankomt aan een grot, word je overweldigd. Dat is onbeschrijflijk.”

In een van de grotten die ze verkende, vond ze een oude doos, waarin vroeger filmrollen van Kodak werden bewaard. De box lag verstopt onder een rots. “Ik dacht eerst dat het rommel was. Het joeg me de daver op het lijf, ik dacht: hoe kan hier – op een van de meest onbereikbare plekken van de wereld, op 80° graden noorderbreedte, nu vuilnis liggen? Ik deed de doos open. Er lag een stuk papier in, daarop stonden de namen geschreven van mensen die zo lieten weten dat ze daar, ergens in de jaren 1960, geweest waren. We voelden ons meteen met hen verbonden. Het waren momenten van oprechte verbazing.”

Dankzij de Rolex Awards

In de lente van 2023 wil Gina Moseley met een team van zes mensen afdalen in de Higginshule. Behalve zijzelf maken Robbie Shone, fotograaf bij National Geographic, touwspecialist Chris Blakeley, een dokter en twee multidisciplinaire wetenschappers – bij voorkeur native Groenlanders – deel uit van de expeditie.

“Zonder de Rolex Awards for Enterprise had ik mijn plan nooit kunnen uitvoeren.”

In 2021 ontving Gina Moseley de Rolex Award for Enterprise. “Het is geweldig om de steun van Rolex te genieten”, zegt ze. “Het plan om de meest noordelijke grot van de wereld te onderzoeken, spookt al lang rond in mijn hoofd. Maar daar geraken is bijna onmogelijk. De Rolex Awards zijn zowat het enige programma dat een dergelijke expeditie wil en kan ondersteunen. Zonder de Rolex Awards denk ik niet dat ik mijn plan ooit had kunnen uitvoeren. Wat we in de grot gaan vinden, is een groot vraagteken. Er bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs dat we er hoegenaamd iets zullen aantreffen. Vandaar dat we vanuit wetenschappelijk hoek op niet veel ondersteuning konden rekenen.”

Grotten zijn een tijdmachine

Wat Gina Moseley in de Higginshule hoopt te vinden, zijn nieuwe inzichten in de klimaatveranderingen op de Noordpool. In de meest noordelijke grot ter wereld gaat ze op zoek naar de sleutels van de klimatologische geschiedenis van de planeet. Groenland kende in een ver verleden perioden van verhitting en afkoeling. Het was er vroeger warmer en vochtiger.

Calcietresten – zogenaamde ‘speleothems’ – moeten Moseley leren hoe de Noordpool die klimaatveranderingen destijds verwerkte. Calciet bestaat voornamelijk uit calciumcarbonaat. Dat is een van de meest voorkomende mineralen in de aardkorst. Deze cryptische afdrukken van de klimatologische historiek kunnen tot een half miljoen in de tijd teruggaan.

“Hopelijk vinden we in die grot geheimen van drie miljoen jaren oud.”

Moseley hoopt dat de grot helemaal in het noorden van Wulff Land geheimen bewaart die vier tot vijf keer ouder zijn. “Grotten zijn tijdmachines. Calciet vormt er lagen, die kan je vergelijken met boomringen. Als we elke laag analyseren, verwerven we informatie over hoe het klimaat op aarde vroeger was. In de grot zoeken we naar stalagmieten, stalactieten en druipstenen die calciet bevatten.”

In haar laboratorium in Innsbruck zal ze de stalen dateren met de uranium-thorium-methode en ze onderzoeken op veranderingen in de aanwezigheid van zuurstof en koolstof.

Kou in het ijs, warmte in de grotten

De ijskernen van de Noordpool zijn gemiddeld 128.500 jaar oud. Het Holoceen, de periode van opwarming van de aarde van ongeveer de laatste 11.000 jaar, valt in dat tijdsbestek. De sporen daarvan zitten opgeslagen in het ijs van Groenland. Ook de laatste IJstijd, die 120.000 jaar geleden begon en één fase verder terug in de geologische tijdschaal vertegenwoordigt, ligt daar besloten.

Sporen van warmere perioden vallen in de ijslagen van Groenland moeilijk te spotten, om de simpele reden dat het ijs in die warmere perioden gesmolten was. De grotten van Groenland volgen net de omgekeerde beweging. Terwijl de ijslagen de koude perioden registreren, slaan de grotten sporen (speleothems) van de warme, vochtige perioden op. Samen – de informatie over de koude perioden in het ijs plus de informatie over de warme perioden in de grotten – leveren ze het volledige plaatje op.

Zoals drie miljoen jaar geleden

Aangezien de aarde nu opwarmt, gaat de belangstelling van Gina Moseley vooral uit naar sporen van vroegere perioden van opwarming. “Ik onderzoek deze perioden in analogie met wat we in de toekomst mogen verwachten. Hopelijk kunnen we dankzij de Higginshule drie miljoen jaren in de tijd terugkeren – dat zitten we in het Plioceen, dat duurde van 5,3 tot 2,5 miljoen jaar geleden. Toen had Groenland geen ijskap. Drie miljoen jaar geleden was de concentratie koolstofdioxide in de atmosfeer ongeveer 400 delen per miljoen, dat is vergelijkbaar met de toestand die we vandaag kennen. De zeespiegel lag toen 25 meter hoger, er leefden nijlpaarden ter hoogte van Londen. Het zou fantastisch zijn mochten we met ons sporenonderzoek in die periode geraken. Die periode is goed vergelijkbaar met de onze, we zouden beter kunnen voorspellen wat ons te wachten staat.”

De afstand is de grootste uitdaging

De expeditie van Gina Moseley test de limieten van het menselijke uithoudingsvermogen. Met een tweemotorvliegtuig willen ze landen in ofwel de afgelegen buitenpost Qaanaaq, ofwel in de militaire basis Station Nord. Met voorraden en materiaal trekt het team dan te voet door het woeste landschap van ijs en rotsen.

Een wandeling in het park wordt het niet. “Ik sprak erover met Sebastian Ravn Rasmussen, de man die de logistiek van de expeditie organiseert. Hij is een ex-Sirius, dat zijn de special forces van het Deense leger. Zij patrouilleren met hondensleden op de kust van Groenland. Sebastian beschreef onze bestemming als een ‘logistiek dood gebied’.”

“Als het weer verandert, riskeren we een week vast te zitten voor een helikopter ons kan oppikken.”

Onderweg zal het team misschien beren maar vooral muggen moeten afslaan. Bij een vorige tocht telde Moseley na twee dagen 223 muggensteken op alleen maar haar linkerarm.

Eens op hun bestemming beklimt het team een klif van 600 meter hoog, van daar dalen de expeditieleden 200 meter diep in de grot af. “De grot zelf is niet gevaarlijk. Wel zijn we beducht voor weersveranderingen. Dan riskeren we een week vast te zitten voor een helikopter ons kan oppikken – om nog te zwijgen over hoe ver we verwijderd zijn van het dichtstbij zijnde ziekenhuis.”

Nieuwe modellen voor een beter klimaatbeleid

Ze doet dit niet voor haar plezier, daar legt Gina Moseley graag de klemtoon op. “Ik hoop dat mensen dit niet zien als een test van mijn persoonlijke uithouding, of als een of ander ijdel project. Als ik graag in grotten rondloop, kan ik dat ook doen in de Alpen, waar ik woon.”

Nee, Gina Moseley hoopt dat ze uit de Higginshule terugkeert met nieuwe inzichten over de te verwachten impact van het smelten van de polen op de planeet. “Beter begrijpen hoe dit gevoelige deel van de wereld respondeert met de opwarming van de aarde is cruciaal”, besluit ze. “Het is mijn droom dat we in die noordelijke grot dingen ontdekken die hun weg vinden naar klimaatmodellen en worden aangewend voor een beter leefmilieubeleid.”

Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.