Ook koffie kan klimaatpositief worden: ‘We zijn klein, maar denken groot’

Het Belgische koffiemerk Ray & Jules ontwikkelde de eerste koffiebrander op zonne-energie. ‘Met deze technologie kunnen we wereldwijd 15 miljoen ton CO2 besparen.’ Nu dromen ze ervan met ieder kopje koffie koolstof uit de lucht te halen.

‘Van koffie wisten we niet zo veel.’ Terwijl Gert Linthout, partner bij koffiebranderij en – merk Ray & Jules voor me uitloopt naar wat hij ‘het hart van het bedrijf’ noemt, legt hij uit dat alles wat ik om me heen zie – de in dozen verpakte koffie, de schaaltjes met geroosterde bonen, de in stapels gesorteerde koffieverpakkingen – een uit de hand gelopen experiment is van ingenieurs die er altijd van gedroomd hebben de wereld te veranderen.

Hij wijst door het raam naar het aanpalende huis. ‘Dat is ons zusterbedrijf, CEE, wat staat voor Creative, Economical and Environmtal. Het is een ingenieurs- en constructiebureau met een duidelijke missie: de CO2-uitstoot van industriële bedrijven reduceren door de productieprocessen te herdenken. In plaats van de bestaande technologie als uitgangspunt te nemen en te zoeken hoe die efficiënter kan, bekijken ze wat een specifiek materiaal of product nodig heeft en ontwerpen van daaruit nieuwe machines en technologieën.’

Het roosteren van koffiebonen, zo stelde Koen Bosmans, oprichter van CEE en Ray & Jules vast, is al meer dan 140 jaar hetzelfde. ‘Artisanale branders’, legt Linthout uit, ‘verhitten bonen een twaalftal minuten op 200 tot 230 graden. Industrieel worden bonen gedurende vier tot zes minuten op zeshonderd graden geroosterd. Net niet verkoold, kun je zeggen. Het is de reden waarom we denken dat koffie bitter is. Omdat we gewend zijn aan doorbakken koffiebonen.’

Het is een proces gebaseerd op fossiele brandstoffen, waarbij de hete lucht niet hergebruikt wordt, maar in de atmosfeer geloosd. ‘Het is een energie-intensief proces met behoorlijk wat CO2-uitstoot. Toch lijkt de koffiesector daar niet echt om te malen.’

Kwestie van overleven

Voor Bosmans was dat om verschillende redenen verrassend. Niet alleen is de koffieketen globaal jaarlijks goed voor zo’n zestig miljoen ton CO2-uitstoot, maar koffie is als gewas bijzonder gevoelig voor klimaatverandering. De teelt concentreert zich rond de evenaar en met iedere graad opwarming dreigt een vierde van de plantages te verdwijnen. Voor de koffiesector lijkt het simpelweg een kwestie van overleven om op z’n minst de eigen uitstoot te reduceren.

Linthout: ‘Je zou verwachten dat grote koffieproducenten enigszins gealarmeerd zijn, dat ze koortsachtig zoeken naar alternatieven voor het roosteren van bonen, maar nee, de urgentie lijkt amper door te dringen. De impact van een productieproces zonder fossiele brandstoffen is nochtans enorm.’

Vijftien miljoen ton CO2. Dat is de wereldwijde uitstoot van het roosteren van koffiebonen. ‘Na olie zijn koffiebonen het meest getransporteerde product op aarde.’ Linthout knikt in de richting van de poort van het magazijn waar we staan. Tegen de muur liggen zakken met koffiebonen gestapeld. Overal om ons heen staan machines. Deze opslagplaats van een voormalige wijnhandel is zowel laboratorium van CEE als voorraadkamer van Ray & Jules.

‘Dit is onze verbinding met de wereld’, gaat hij verder. ‘Van de plantages worden de bonen in containers geladen en op schepen gestapeld, die meren aan in de haven van Antwerpen of Zeebrugge, daar worden ze opgeslagen en per vrachtwagen worden ze naar hier vervoerd. Als je koffie kan roosteren op hernieuwbare energie, wind, water of zon, dan is het bijvoorbeeld ook mogelijk dat koffieboeren samen investeren in een brander en zelf de meerwaarde van hun teelt oogsten.’

De magische curve

En zo kwam die ene vraag op tafel te liggen. Kan je wel roosteren en kwaliteitsvolle koffie maken zonder olie of gas? En ook: is dat economisch rendabel?

‘Zoals gezegd: we wisten niet zo veel van koffie’, vertelt Linthout terwijl hij de deur naar wat hij eerder ‘het hart van het bedrijf’ noemde openschuift. ‘In 2017 konden we een specialty branderij overnemen in het Antwerpse. De overeenkomst was dat de eigenaar ons zou leren wat belangrijk was bij het branden van koffie en met ons de kennis deelde over waar je de beste bonen vindt.’

‘Hij had het altijd over de curve. De boon moet een bepaalde temperatuurcurve doorlopen om de specifieke aroma’s, van fruitig, floraal of chocolade-achtig vrij te geven. Dat is het geheim. Iedere koffiesoort heeft zijn eigen, specifieke curve. De variatie in temperatuur speelt daarbij een rol, en de tijd.’

De ingenieurs van CEE zetten tijd om in afstand. In plaats van bonen per tien kilo of per ton te verhitten, zoals dat respectievelijk bij artisanale en industriële branders gebeurt, strooiden ze de bonen op een lopende band die door acht verschillende temperatuurkamers of zones glijdt. ‘Het resultaat van al dat studiewerk is dit’, vertelt Linthout en legt zijn hand op wat lijkt op een grote verwarmingsketel met aan de zijkant acht rechthoekige raampjes. ‘De bonen gaan er groen in en komen er aan de andere kant gebruind en met de juiste smaak uit.’ Hij tikt met zijn vinger op het glas van een van de acht kamers.

‘De warmte die nodig is, gaat niet verloren, maar circuleert binnen de brander. Daardoor zijn we drie keer efficiënter dan de best beschikbare machines ter wereld en wordt het economisch zinvol om elektrisch te verwarmen met zonnepanelen, of een windmolen, afhankelijk van de plek waar de brander zich bevindt. De heruitvinding van de technologie maakt dat hernieuwbare energie een optie wordt. Een ander voordeel is dat de brander makkelijk industrieel schaalbaar is. Deze brander is goed voor 200 tot 300 ton bonen per jaar. Voor industriële spelers is dat veel te weinig, maar omdat het een continu-brander is kan je in principe vier ton bonen per uur roosteren. Het enige wat je moet doen, is een grotere machine bouwen. De basisprincipes en kwaliteit veranderen niet, de ontwerpen liggen klaar.’

Transparantie en eerlijkheid

Linthout zegt het met een flair en een gemak alsof het niets is. Maar voorlopig bestaat er nog maar een door de zon aangedreven koffiebrander en dat is deze waar we samen naar staren. Geen van de industriële spelers verving tot nu zijn oude machines om te investeren in CO2-arme koffie. ‘Er is interesse. We spreken met vier, vijf wereldspelers’, vertelt Linthout. ‘Ze wachten af, maar kijken ook naar elkaar. Waarschijnlijk moeten we er slechts een overtuigen en wie weet springen ze dan allemaal op de kar?’

Ondertussen ontwikkelen ze met Ray & Jules hun eigen koffiemerk. Al had ook dat wat voeten in de aarde. Minstens negen maanden van zoeken en proeven waren nodig om een eerste, lekkere koffie uit hun eigen ontworpen brander te toveren. ‘Weinig mensen konden ons helpen of adviseren omdat het een totaal nieuwe werkwijze is. Lieze en Sarah Bergé, schoonzus en vrouw van Koen, schoolden zich om, zij werden onze koffierooststers en barristas, maar het was niet evident om de eerste, goede, lekkere koffie te ontwikkelen. Sunny Joe, doopten we hem.’ Het werd de eerste van een tiental variaties, elk met hun eigen toets en karakter. ‘Voorlopig is dat genoeg.’

Kwaliteitsvolle, eigen koffie is één ding, maar voor Ray & Jules stopt het daar niet. Ze hebben de ambitie om van de hele koffieketen, van koffieboer tot koffiedrinker, een toonbeeld van sociale en ecologische omschakeling te maken. ‘Onze slagzin, de sunny kind of coffee, gaat over meer dan zonne-energie’, vertelt Linthout. ‘We willen de mensen verbinden die voor positieve verandering staan, de sunny kind. Transparantie en eerlijkheid, daar willen we op inzetten. Sinds begin dit jaar zijn al onze bonen gecertificeerd biologisch en fair trade, maar stap per stap knopen we directe relaties aan met koffieboeren. We hebben een eerste partner gevonden in Guatemala. Het fijne is dat de koffie op basis van die bonen, Strong Pete, op dit moment onze meest verkochte is.’

Groot denken

‘Maar onze dromen reiken nog verder. Het is mogelijk dat koffie klimaatpositief wordt. Door plantages te integreren in boslandbouw en biodiverser te maken, door de bodem anders te bewerken, moet het lukken dat de koffieteelt CO2 uit de lucht haalt en opslaat.’ Linthout glimlacht. ‘We zijn klein maar denken groot.’

Al zag het er even niet zo goed uit. Corona dreigde alle plannen van Ray & Jules te doorkruisen. Aanvankelijk richtten ze zich op verkoop aan bedrijven en KMO’s, maar toen niemand nog naar kantoor ging, werd daar geen koffie meer gedronken. De verkoop stortte van de ene dag op de andere in elkaar.

‘Het was behoorlijk dramatisch. De bestellingen vielen weg. Om ons van het faillissement te redden, hebben we ons netwerk ingeschakeld en een reddingscampagne gelanceerd: ‘Help ons door de dip.’ Dat heeft geholpen. Onze verkoop ging maal twintig en sinds november 2021 zijn we voorbij break even. We leveren zowel aan klanten en particulieren en nu willen we langzaamaan de rest van de wereld overtuigen van onze koffie. Tegen 2030 hopen we de een procent sunny kind wereldwijd te bereiken. Dat is ons doel. Om zo de koffiesector eerlijker en CO2-vrij te maken.’

Meer info: www.ray-jules.com