Kopen we straks kweekvleesribbetjes bij de slager? ‘We staan aan het begin van een eiwitrevolutie’

Vlees zonder veeteelt? Het is geen sciencefiction, de eerste slachtvrije worsten, burgers en chicken nuggets zitten in de pijplijn voor commercialisering. Vlees zonder dierenleed, zonder mestoverschotten, zonder antibiotica, volgens sommigen is het te mooi om waar te zijn. Kweekvlees-pionier en Meatable-stichter Daan Luining doet echter niet aan scepsis. ‘Tissue engineering is hot’.

Kun je je als vleeseter geloofwaardig druk maken over planetaire problemen zoals de klimaatopwarming en de wegsmeltende biodiversiteit? Op het eerste gezicht is dat lastig. Geen vlees zonder veeteelt, een economische sector met een ecologische voetafdruk die doet duizelen. De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties schatte in 2020 de CO2-uitstoot van de mondiale veeteelt op 7,1 gigaton per jaar, wat neerkomt op 15 procent van alle antropogene broeikasemissies. Veeteelt, vlees- en zuivelproductie samengeteld, legt bovendien beslag op 77 procent van alle landbouwgronden. Vooral de snel stijgende productie van voedergewassen zoals soja en maïs leidt tot massale ontbossing met rampzalige gevolgen voor de biodiversiteit. En dan hebben we nog niet gehad over de bijdrage aan de stikstofproblematiek, het gigantische waterverbruik of het dierenwelzijn. Megastallen, dierentransporten, slachthuizen, de weg van farm to fork is bezaaid met dierenleed.

Bioprinter

Daan Luining zet graag zijn tanden in een malse steak, en voor een English breakfast met spek, worst en eieren maakt hij met plezier een omweg. Toch gelooft hij dat je als carnivoor aan de juiste kant van de geschiedenis kunt staan en een bijdrage kunt leveren aan de transitie naar duurzame voedselproductie. Zijn eigen cv kan als bewijs dienen. Als pas afgestudeerd bio-ingenieur met specialiteit tissue engineering laboreerde hij al aan ’s werelds allereerste kweekvleeshamburger, een wetenschappelijke mijlpaal die in 2013 in Londen werd gepresenteerd.

Het team onder leiding van Mark Post, hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht, was erin geslaagd vanuit runderstamcellen voldoende spierweefselstukjes te kweken voor drie hamburgers. Post is intussen ceo van Mosa Meat, een Nederlandse start-up die zich sterk maakt nog dit jaar de eerste kweekvleesburgers op de markt te brengen. Daan Luining staat er evenwel niet op payroll. Na een jaartje extra research in New York richtte hij in 2018 met Krijn de Nood en Mark Kotter zijn eigen start-up op. Meatable is net zoals Mosa Meat een van de koplopers in de wereldwijde race naar een economisch leefbare methode om op industriële schaal kweekvlees te produceren. ‘We zitten in dezelfde niche maar gebruiken een andere technologie voor celgroei’, zegt Chief Technology Officer Luining. ‘Samen met partners van de Universiteit van Cambridge hebben we een methode ontwikkeld om stamcellen te herprogrammeren zodat weefselgroei op een veel grotere schaal mogelijk wordt. Opti-ox, optimised inducible overexpession, is een technologie die ook kan worden toegepast voor nieuwe humaan-medische behandelingen’.

Kweekvlees is hightech, dat had u al begrepen. Behalve opkweken vanuit stamcellen worden andere methodes onderzocht, zoals het produceren van weefsel met bioprinters. ‘Interessante technologie’, vindt Luining, ‘maar het is niet onze piste. Alleen al in Nederland wordt dagelijks 2,5 miljoen kilo vlees verbruikt. Onmogelijk om daarin met bioprinters te voorzien’.

Bij de slager of in de supermarkt is het nog nergens te bespeuren, maar kweekvlees is een booming business die de voorbije jaren de ene start-up na de andere deed ontstaan. Beyond Meat, Aleph Farm, Upside Food, Future Meat, de gespecialiseerde site kweekvlees.info telt er al meer dan dertig.

Opvallend is de concentratie in Californië, maar ook Israël en Nederland zijn voortrekkers. Hoe dat komt? ‘We hebben de knowhow’, zegt Luining. ‘Met de universiteiten van Wageningen, Delft en Leiden spelen we aan de top van landbouwwetenschappen, engineering en life sciences. Tegelijkertijd heeft Nederland een geweldig ondernemingsklimaat, net zoals Californië en Israël’.

at kweekvlees hip is, mag blijken uit de websites die om het creatiefst uit de hoek komen om de zegeningen van hun innovatieve producten te benadrukken. Goed voor klimaat, biodiversiteit en dierenwelzijn, maar ook voor de menselijke gezondheid want kweekvlees groeit zonder hormonen of antibiotica. Geen gevaar bovendien op zoönotische verspreiding van virussen via overdrukke veestallen, ook dat weegt tegenwoordig als argument.

Eiwitrevolutie

De technologie is niet soortspecifiek. De meeste research gaat naar rund- en varkensvlees, maar verschillende bedrijven zetten in op synthetisch kippenvlees. Intussen werkt Finless Foods aan visvrije tonijn, terwijl JUST Egg de wereld kiploze eieren en afgeleide producten belooft. De lijst met investeerders verraadt hooggespannen verwachtingen. Behalve durfkapitaalfondsen en institutionele beleggers hebben rich and famous zoals Leonado Di Caprio, Bill Gates, Richard Branson en Google-oprichter Sergey Brin veel geld in kweekvlees gestoken.

Meatable wedt zowel op varkens- als rundvlees. ‘Een bewuste keuze’, zegt Luining. ‘De runder- en varkensteelt hebben veruit de grootste impact op klimaat en milieu. Kippen dragen bijvoorbeeld veel minder bij aan de CO2-uistoot, omdat ze veel efficiënter zijn in het omzetten van voeder naar eiwitten. Dat verklaart waarom kippenvlees zo goedkoop is, wat het dan weer lastig maakt om een rendabel cultured proteïn alternatief op de markt te brengen’.

Luining spreekt over Meatable als een mission driven company. ‘We maken deel uit van een heuse eiwitrevolutie. Die kan echter alleen slagen als we er een en-en-verhaal van maken. We koesteren immers niet de illusie dat cultured meat de hele vleesproductie kan vervangen. De transitie wordt een zaak van plantaardige alternatieven, insecten, zeewieren, kweekvlees en, jawel, echt vlees. Het zou al een groot succes zijn als we op die manier de verwachte groei van de vleesconsumptie kunnen opvangen, want die kan er voor het klimaat en het milieu echt niet meer bij’.

Volgens believers zal het hard gaan. Het internationale consultancybedrijf A.T. Kearney deed een rondvraag bij de bobo’s van de internationale vleesindustrie. Tegen 2040 zien die slachtvrij kweekvlees 35 procent van de globale markt inpalmen, tegen 40 procent voor conventioneel vlees en 25 procent voor plantaardige proteïne-alternatieven. Voorlopig echter moeten foodies geduld oefenen, al kunnen ze zich alvast registreren op websites van aspirant-producenten die exclusieve proeverijen aankondigen. Van twee Nederlandse toprestaurants is bekend dat ze al enkele kweekburgers in de diepvries hebben liggen. De handen van heel wat chefs jeuken om de primeur te serveren, maar het is wachten op groen licht van de bevoegde instanties die de veilighed van novelty foods bewaken.

Kweekworst

Ook Meatable begint nog dit jaar aan een vergunningstraject voor kweekworst, de eerste huisspecialiteit waarvan ze de productie gaan opschalen. ‘We mogen niet overhaast te werk gaan’, zegt Luining. ‘Voedselveiligheid is cruciaal om het consumentenvertrouwen te winnen. Voedsel is emotie, het komt er op aan de consument ervan te overtuigen dat kweekvlees even veilig is als conventioneel vlees, en minstens even lekker’.

Natuurlijk zijn grote regulatoren zoals de Amerikaanse Food and Drugs Administration (FDA) en de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) de voornaamste horden die moeten worden genomen op weg naar de wereldwijde doorbraak. In afwachting echter wil Meatable zijn kweekworst alvast op een kleinere markt lanceren. ‘Singapore krijgt wellicht de primeur’, zegt Luining. ‘De regelgeving is er soepel, er gebeurt trouwens veel onderzoek naar kweekvlees. Dat doen ze uit eigenbelang. Singapore rekent op deze technologie om zijn afhankelijkheid van vleesimport te verminderen. We gaan stapsgewijze opschalen. Niet meteen leveren aan de supermarkt, want daar heb je erg grote volumes voor nodig. De introductie zal wellicht via zorgvuldig geselecteerde restaurants gebeuren, ideaal om de consument kennis te laten maken met kweekvlees’.

Gewaarborgde voedselveiligheid zal niet volstaan om de consument over de streep te trekken. Als voedsel emotie is, dan is vlees voor de echte liefhebbers een religie. In een rund zien ze een landkaart met koninkrijken zoals tournedos, entrecote, ossenhaas of filet pure, allemaal uniek qua taste and bite. De ene prefereert zijn varkenshaasje boterzacht, de andere verkiest ribbetjes voor het betere kauw- en maalwerk. Zullen die kenners overstag gaan voor kweekvlees? Het ideaal van een met vet- en spierweefsel dooraderde biefstuk of spiering is immers nog veraf. Met de huidige stand van zaken gaat het vooral om gehakt vlees voor bereidingen zoals worsten of burgers. Luining neemt het niet als een verwijt. ‘Met gehakt vlees komen we al een heel eind’, zegt hij. ‘Worsten, burgers, bereidingen zoals lasagnes…gehakt vlees dekt een gigantisch aandeel van de wereldwijde vleesconsumptie. Maar dit is geen eindpunt, ik ben ervan overtuigd dat we met deze technologie op termijn echte biefstuk kunnen produceren.’

Verticale landbouw

Het kost weinig moeite om op het internet sceptische analyses te ontdekken. De industriële kweekvleesproductie wordt een buitengewoon energieintensieve aangelegenheid. En ook bioreactoren moeten worden gevoed. Veelgebruikte nutriënten zijn maïs en soja, dezelfde teelten die in de veeteelt tot massale ontbossing leiden. Volgens een vergelijkende Oxford-studie uit 2019 is kweekvlees niet noodzakelijk beter voor het klimaat dan conventioneel geproduceerd vlees.

Sceptisch is ook The Counter, een Amerikaanse non profit organisatie die de vinger aan de pols houdt van de voedingsindustrie. In een recente longread wordt brandhout gemaakt van de cultured meat revolutie. De milieuwinst is overroepen en een economisch leefbaar verdienmodel is sciencefiction, daar komt het kort samengevat op neer.

Daan Luining is niet onder de indruk. ‘Sceptici zijn duidelijk niet mee met de nieuwste ontwikkelingen’, zegt hij. ‘Technologische doorbraken zoals Opti-ox zijn echte gamechangers, want alles staat of valt met het efficiënt vermeerderen van cellen. Dat de productie energie-intensief wordt? Klopt, daarom moeten we ervoor zorgen dat die energie duurzaam wordt opgewekt. En wat het het gebruik van soja of maïs betreft, daar loopt de de vergelijking met slachtvlees helemaal mank. Koeien en varkens zijn veel minder efficiënt in het omzetten van nutriënten naar eiwitten dan een bioreactor’.

Luining twijfelt er niet aan. Kweekvlees gaat een schitterende toekomst tegemoet, zo luidt de boodschap die hij als bevlogen spreker graag uitdraagt. ‘Jonge bio-ingenieurs wilden vroeger het liefst in de farma werken’, zegt hij. ‘Nu komen ze spontaan bij ons solliciteren. Tissue engineering, de technologie achter kweekvlees, is hot’.

Tijdens een TEDx-lezing in Amsterdam schetste hij een visioen waarin steden dankzij verticale landbouw in hun eigen voedselbevoorrading kunnen voorzien. Op daken van torengebouwen worden met de modernste technieken groenten en fruit geteeld, terwijl op andere verdiepingen bioreactoren kweekvlees en synthetische zuivel produceren. ‘Gelijkvloers komen er supermarkten waar al die verse producten worden verkocht’, vult Luining het plaatje aan. ‘Geweldig vooruitzicht toch? Korter kan de keten tussen productie en consumptie niet worden’.