Klimaatpsycholoog over hoe omgaan met wanhoop: ‘Het is oké om angst te voelen’

Sommige mensen worden psychisch ziek van de klimaatverandering. Nadja Hirsch, oprichter van het Duitse Instituut voor Klimaatpsychologie, praat over ‘solastalgie’ en de wanhoop die daarbij komt kijken.

Mevrouw Hirsch, is solastalgie iets waar we aandacht aan moeten besteden, of is het een begrip dat snel weer vergeten zal zijn?

Nadja Hirsch: Door de voelbare effecten van de klimaatverandering is het woord heel actueel geworden. De term werd voor het eerst gebruikt door de Australische milieufilosoof Glenn Albrecht. Hij publiceerde in 2005 een artikel waarin hij omschreef hoe sommige mensen verdriet ervaren omdat de wereld hoe ze die kennen aan het veranderen is. Ik denk dat mensen dat gevoel al lang ervaren, maar wereldwijde milieurampen hebben het concept nu naar de oppervlakte gebracht en mensen er bewust van gemaakt.

Waarom is daar een specifieke term voor nodig?

Hirsch: Het helpt om de dingen een naam te geven. Een woord maakt mensen bewust van het probleem en kan een band creëren tussen de betrokkenen. Veel mensen voelen zich ongemakkelijk bij de klimaatveranderingen en vragen zich af of ze zich het probleem niet te veel aantrekken. Als het fenomeen echter een naam heeft, suggereert dat dat het oké is om klimaatangst te voelen. Door er met anderen over te praten, zien mensen in dat ze niet alleen zijn.

Solastalgie is dus eigenlijk best trendy. Er worden liedjes over geschreven en T-shirts over gedrukt, denkt u dat de term overbodig wordt gebruikt?

Hirsch: Hij duikt in ieder geval meer op dan enkele jaren geleden. Soms misschien ook ongepast of voor marketingdoeleinden. Het positieve aan de zaak is dat de term bekender wordt. Zo voelen mensen zich beter begrepen en kunnen ze ermee leren omgaan.

Hoe komt solastalgie tot uiting?

Hirsch: Dat hangt af van de persoonlijkheid. Voor sommigen gaat verdriet gepaard met hopeloosheid. Die mensen denken dat ze toch geen verschil kunnen maken en trekken zich terug. Anderen zijn boos en willen zelf iets veranderen. Er zijn er ook die zich slechts licht geprikkeld voelen. Zij zijn zich niet echt bewust van die emoties of willen ze niet toelaten. Ze zijn gespannen, slapen niet goed en piekeren veel. Symptomen die je niet meteen met solastalgie zou linken, waardoor het lang kan duren voor ze inzien dat de klimaatverandering de oorzaak is.

Kunt u een voorbeeld geven?

Hirsch: Ik had ooit met een jonge vrouw te doen. Haar ouderlijke huis lag in overstromingsgebied, waardoor ze moest beslissen of ze het huis zou houden of verkopen. Zulke knopen zijn vaak moeilijk door te hakken en dat kan voor veel stress zorgen. De vrouw werd steeds geprikkelder. Hoewel ze altijd kinderen wilde, was er door de omstandigheden voor dat idee geen plaats meer in haar leven.

Is solastalgie een erkend ziektebeeld?

Hirsch: Nee, er bestaat ook geen diagnose voor. Je kunt met zulke zorgen en angsten natuurlijk naar een psychotherapeut gaan. Die analyseert je volledige situatie en stelt een individuele diagnose. Dat kan van depressie tot angst- of aanpassingsstoornissen gaan. Met de huidige beschikbare diagnoses kunnen therapeuten solastalgie en de onderliggende problemen goed herkennen.

Sommigen vergelijken het met heimwee.

Hirsch: Het verschil met heimwee is dat je daarbij terug kunt keren naar de plek die je mist. Je kunt het gevoel van veiligheid en stabiliteit opnieuw ervaren. Bij solastalgie zijn de geliefde plekken veranderd. Je kunt het beter vergelijken met vluchten uit je thuisland. Dat kan door oorlog zijn of omdat de maatschappij drastisch veranderd is.

Het klimaat is een veelbesproken thema. U bent de oprichter van het Instituut voor Klimaatpsychologie in München. Krijgt u soms negatieve reacties op uw werk?

Hirsch: Er zullen natuurlijk altijd mensen zijn die vinden dat het allemaal onzin is. Sommigen zien het als klagen om te klagen, ze vinden dat mensen vandaag de dag geen échte problemen meer hebben. Het bewustzijn over mentale gezondheid is in de maatschappij wel aanzienlijk gestegen. Ook in de therapeutische sector is er op dit moment veel te doen rond nieuwe psychologische uitdagingen.

Uw instituut biedt onder andere een cursus ‘klimaatveerkracht’ aan. Wat houdt dat precies in?

Hirsch: Met veerkracht bedoelen we het vermogen om met veranderingen om te gaan. We willen dat mensen stilstaan bij de vaardigheden die ze hebben om oude en nieuwe situaties te benaderen. Het is daarbij belangrijk om het gevoel van controle terug te krijgen, zonder je te laten overweldigen. Het kan helpen om jezelf eraan te herinneren dat het oké is als het even niet gaat. Voor jezelf zorgen is ook deel van die veerkracht.

Hebt u praktische tips die mensen in het alledaagse leven kunnen helpen?

Hirsch: Dat hangt natuurlijk af van persoon tot persoon. Ik werkte ooit met een oudere vrouw uit München, een natuurliefhebber. Ze vond het moeilijk dat de stad uit haar jeugd veranderde in een dichtbebouwde metropool. Steeds minder groen en steeds meer lawaai. Bovendien kon ze niet goed tegen de warmte, die in een dichtbebouwde stad veel langer bleef hangen. In de zomer had ze daardoor moeite haar huis te verlaten en was ze bang dat ze fysiek achteruit zou gaan. Ze ervaarde een enorme mentale druk.

Hoe hebt u haar geholpen?

Hirsch: We hebben samen bekeken wat ze concreet kon doen. Timemanagement was heel belangrijk voor de warmte, zodat ze wist op welke momenten van de dag ze die kon vermijden. We bedachten ook een ‘noodplan’ voor wanneer haar angst om het huis te verlaten te overweldigend werd. Welke routes kan ze afleggen? Wie kan ze bellen in geval van nood? We hebben beangstigende situaties bekeken en samen naar oplossingen gezocht. Op die manier kon ze de angst onder controle houden.

Is het voldoende om je angsten onder ogen te komen?

Hirsch: Het helpt. De vrouw heeft ook bewust geanalyseerd hoe de stad over de jaren heen veranderd is. Ze bekeek oude foto’s en bezocht plaatsen uit haar jeugd. Zo kon ze niet alleen afscheid nemen van hoe het vroeger was, maar ook positieve veranderingen opmerken. Een straat waar ze als kind woonde, had nu bijvoorbeeld meer bomen en minder verkeer. Door zich bewust te zijn van de veranderingen en te beseffen dat niet alles slechter is geworden, heeft ze meer begrip gekregen voor de veranderingen in de stad.

‘Angst is een sterke emotie, maar het helpt niet bij verandering’, schrijft u op de website van uw instituut. Zorgt de manier waarop men over klimaatverandering schrijft voor een toename van solastalgie?

Hirsch: We worden dagelijks geconfronteerd met beelden van rampen. Dat doet natuurlijk wat met ons. Beelden van bosbranden of overstromingen zijn shockerend en kunnen ons een moedeloos gevoel geven. We krijgen te weinig te zien hoe we de klimaatverandering kunnen aanpakken. Koelere en leefbaardere steden door meer groen, herstelde rivierprofielen tegen overstromingen, … We moeten niet alleen de gevolgen beschrijven, maar ook laten zien dat we niet hulpeloos zijn.