Jean-Pascal van Ypersele: ‘Temperatuurrecords zullen onophoudelijk blijven sneuvelen’

Klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele greep naast het voorzitterschap van het IPCC, maar blijft strijdvaardig.

Een recent rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) concludeert dat de temperatuur in Europa twee keer zo snel stijgt als het mondiale gemiddelde. Hoe komt dat?

Jean-Pascal van Ypersele: Het rapport belicht enkel de evolutie van de temperatuur gedurende de periode 1991-2020. Toen steeg de temperatuur in Europa sneller dan die van het mondiale gemiddelde en die van de andere continenten. Maar we moeten die ontwikkeling in perspectief zien: tijdens de voorgaande dertig jaar (1961-1990) was het tegenovergestelde het geval. Aangezien het klimaat wordt gedefinieerd over een periode van 30 jaar, kunnen we hier dus niet spreken van een ‘klimatologische’ trend. Het is veeleer een fluctuatie waarvan de oorzaken niet in het WMO-rapport zijn opgenomen. Het kan voortkomen uit veranderingen in de atmosferische circulatie, in oceaanstromingen of in de samenstelling van de atmosfeer. Het kan ook te maken hebben met maatregelen die de luchtverontreiniging moeten indijken. De komende decennia moeten we onderzoeken of dit effect in Europa aanhoudt.

Dit WMO-rapport is niet enkel slecht nieuws; het schrijft ook dat bepaalde Europese landen erin slagen hun uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk te verminderen. Akkoord?

Van Ypersele: De Europese Unie is er inderdaad in geslaagd haar eigen uitstoot van broeikasgassen terug te brengen tot onder het niveau van 1990. We moeten er wel bij zeggen dat die daling gepaard ging met een toename van de uitstoot die verband houdt met de producten die Europa importeert. Het klimaatsysteem houdt zich evenwel niet bezig met waar de CO2-uitstoot plaatsvindt. Om het klimaatsysteem écht te beschermen moeten Europese landen ook rekening houden met de uitstoot die zij elders veroorzaken via de producten die zij importeren. Te weinig landen doen dit.

Welke gevolgen kunnen we verwachten als we geen snelle en concrete actie ondernemen? Wordt Europa minder bewoonbaar? En wat zijn de gevolgen voor België?

Van Ypersele: Europa is niet het meest kwetsbare continent voor de gevolgen van de klimaatverandering, maar het is er zeker niet ongevoelig voor: hittegolven en bosbranden in het zuiden, hebben steeds grotere gevolgen voor de landbouw en ecosystemen, de gezondheid van de mens wordt getroffen door hitte en ziekten komen hierheen door de opwarming, zoals de ziekte van Lyme en knokkelkoorts. Bijna twintig jaar geleden publiceerde ik samen met mijn collega Philippe Marbaix een rapport over de gevolgen van de klimaatverandering voor België. Dat rapport is nog steeds grotendeels relevant, en de voorbije zomers hebben aangetoond dat extreme weersomstandigheden ook voor ons ernstige gevolgen kunnen hebben: 2021 met stortregens en verschrikkelijke overstromingen, en 2022 met hittegolven die honderden doden hebben veroorzaakt en droogte die ernstige economische gevolgen gehad.

Elk jaar bereken we records. Moeten we bang zijn voor een veelvoud van dergelijke records in de toekomst?

Van Ypersele: Helaas, wel. Het IPCC-rapport uit 2021 was op dit punt heel duidelijk: als de mensheid niet doet wat nodig is om de opwarming van de aarde te stoppen, zullen temperatuurrecords onophoudelijk blijven sneuvelen.

(Lees verder onder de preview)

In het huidige tempo zijn we nog ver verwijderd van het Parijsakkoord. Hebben we nog tijd om de doelen te halen, of is het een utopie?

Van Ypersele: Het nieuwste IPCC-rapport staat vol met oplossingen die in alle sectoren kunnen worden geïmplementeerd. Tot nu toe ontbreekt het aan voldoende politieke wil om ze uit te voeren. De topprioriteit in de ontwikkelde landen is het terugdringen van de energieverspilling, die gigantisch is. Vervolgens moeten we de economie koolstofvrij maken en afstappen van fossiele brandstoffen door ze te vervangen door niet-fossiele en hernieuwbare energiebronnen. Uiteraard moet dit allemaal gebeuren op een manier die eerlijk is en geen sociale problemen toevoegt aan degene die er al zijn. Uit veel onderzoeken is gebleken dat dit perfect mogelijk is.

U was kandidaat voor het voorzitterschap van het IPCC. Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor het IPCC?

Van Ypersele: Het IPCC moet de stem van de natuur en het klimaat zijn. Die stem moet luid klinken, heel luid, gezien de urgentie en ernst van de situatie. Om dit te kunnen doen, moet het IPCC zijn wetenschappelijke basis versterken en verbeden, door een nog breder scala aan disciplines te betrekken. Kwaliteitsonderzoekers uit zoveel mogelijke landen moeten worden gerekruteerd om de meest rigoureuze IPCC-rapporten te schrijven, zo representatief mogelijk over de stand van zaken, zo bruikbaar mogelijk voor het beleid en zo duidelijk mogelijk.