Het klinkt contradictorisch na een jaar dat het natste ooit was, maar Vlaanderen heeft een probleem van verdroging. Raken onze drinkwaterbronnen ooit op?
Day Zero, de dag waarop de laatste druppel water uit de kraan komt, was in 2018 in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad bijna een feit. De stad kon de twijfelachtige eer om de ‘eerste metropool zonder water’ te worden afwenden en greep deze les in nederigheid aan om een duurzame waterstrategie te ontwikkelen door het opvangen van regenwater, ontzilten van zeewater, zuiveren van industrieel afvalwater en – vooral – door minder drinkwater te verspillen.
Maar hoe zit het bij ons?
Langere periodes van droogte in de zomer komen ook in onze regio steeds vaker voor. Denk maar aan de droge jaren 2018, 2019, 2020 en 2022. Tegelijk neemt de vraag naar water toe vanwege de grotere bevolkingsdichtheid, de landbouw en industrie.
De Great Spine of Africa-expedities brengen een antwoord op de waterzekerheid, die een grote zorg in Afrika is
Droogte versus verdroging
In Nederland wordt al gevreesd voor een structureel drinkwatertekort in 2030 als er geen maatregelen worden genomen.
Voor ons land zijn er geen precieze prognoses met betrekking tot eventuele landelijke tekorten, maar wat we wel weten is dat Vlaanderen een van de gebieden is met de grootste waterstress ter wereld.
‘In Vlaanderen zijn bepaalde regio’s gevoeliger dan andere’, weet Tom De Dobbelaer, onderzoeker bij het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO). ‘Naast de toenemende stress door droogte vanwege de klimaatverandering, heeft Vlaanderen al langer een groot probleem van verdroging door het systematisch afvoeren van water uit de bodem voor intensieve landbouw. In Haspengouw vallen brongebieden volledig droog omdat de regio zo fel gedraineerd wordt. Natte gebieden zijn nochtans belangrijk omdat ze langer resistent zijn tegen droogteperiodes en als bufferzones dienen bij intense regenval.’
Geef waterbronnen ademruimte
Van waterstress is er bij Evi Van De Velde en Niko Claeys van het natuurlijke mineraalwater Ginstberg geen sprake. ‘In 2018 haalden we nog het regionale nieuws omdat onze bronnen zonder kleerscheuren een van de warmste zomers ooit doorstonden’, glundert Van De Velde.
Als vierde generatie leidt het echtpaar de familiale drankenbottelaar in het Oost-Vlaamse Oosterzele. Hun Ginstbergbron is de enige opwellende bron in Vlaanderen waar het water nog rechtstreeks aan de bron wordt gebotteld. Het water ontspringt er al meer dan 125 jaar, en beide zaakvoerders zien geen enkele reden waarom dat de komende 125 jaar anders zou zijn.
‘Elke dag sta ik op met het besef dat ik met een van de meeste unieke producten van de natuur mag werken.’
‘Volgens een studie zou ons water 33 jaar oud zijn’, vertelt Claeys. ‘Maar het is niet zo dat er over 33 jaar meer water uit de bron zal komen omdat dit jaar het natste ooit was. Ook de voorbije droge jaren zullen over enkele jaren weinig effect hebben. De beruchte droge zomer van 1976 had bijvoorbeeld geen enkele impact, weten we uit de overlevering. Over een periode van 33 jaar blijft de gemiddelde neerslagtoevoer stabiel.’
Omdat Van De Velde en Claeys hun bron niet willen verstikken, ontwikkelden ze een duurzame langetermijnvisie. Tot een vijftal jaar geleden pompte Ginstberg elk jaar 26 miljoen liter water op. Officieel mag dat zelfs tot 30 miljoen gaan, maar uit respect voor het milieu werd het debiet teruggeschroefd tot 16 miljoen.
‘We gebruiken niet langer bronwater voor productieprocessen. Elke liter die uit de bron komt, gaat nu naar de fles voor de consument. Spoelwater komt van de leiding of via hergebruik. En omdat we met een uniek systeem van live botteling werken, krijgt de bron in het weekend de kans om over te lopen via overstromingsgebied naar de nabijgelegen Molenbeek.’
Ontharden beschermt ons drinkwater
Wanneer een regendruppel op de grond valt, trekt hij in de bodem en stroomt hij ondergronds verder naar lager gelegen gebied, waar hij door het drukverschil naar boven komt en ‘kwelwater’ vormt – een waterbron dus.
‘Om ervoor te zorgen dat de hoeveelheden kwelwater zo groot mogelijk blijven, moet in infiltratiegebieden ruimte beschikbaar zijn zodat de regen kan indringen’, zegt De Dobbelaer. ‘Door verdichting en afdekking van bodems wordt dat steeds moeilijker. Daarom zijn onthardingsmaatregelen nodig, zodat de neerslag kan infiltreren en de waterlagen opnieuw aangevuld worden, ook in steden. Helaas gooien lange droogteperiodes ook hier roet in het eten: als de grond uitdroogt, kan hij minder goed water absorberen.’
En omdat we met steeds intensere regenbuien geconfronteerd worden, spoelt het water ook nog eens massaal af, met het gevaar op modderstromen zoals we onlangs in Spanje zagen.
‘Als die waterstroom landbouwgrond meeneemt, komen meststoffen zoals fosfaten en nitraten en polluenten als pesticiden uit de industriële landbouwproductie in natuurgebieden en waterlopen terecht, waar ze voor een ongewenste verrijking van nutriënten zorgt’, waarschuwt De Dobbelaer. ‘Vooral in de leemstreek is er een erosieproblematiek die funest is voor de landbouw – omdat de vruchtbare grond wegspoelt – én voor de natuur.’
Vervuiling van waterbronnen neemt toe
‘Daarnaast zijn de infiltratiegebieden overbemest’, weet De Dobbelaer. ‘De regendruppels die hier vallen, nemen de overtollige voedingstoffen mee naar de kwelgebieden. Drinkwatermaatschappijen houden hun hart vast als de limiet voor nitraat overschreden wordt, want het zuiveren van nitraatrijk water kost een stevige duit.’
Ook mineraalwater kan door bemesting van omliggende velden hogere concentraties nitraat bevatten, maar opnieuw is Ginstberg een uitzondering. ‘Dankzij de afwezigheid van landbouw is het Ginstbergwater een van de enige waters in België dat nitraatvrij is’, zegt Claeys trots. ‘Ook PFAS is nog nooit gedetecteerd in ons water. In tegenstelling tot grondwaterwingebieden en ondanks verschillende aanvragen is ons brongebied niet beschermd. Daarom proberen wij ons domein zo groot mogelijk te houden om het te vrijwaren van naburige bemesting. Aanpalende landbouwgebieden die te koop komen, schaffen wij zelf aan om ze landbouwvrij te houden.’
‘Anderzijds maakt de overheid het ons door overanalyse van water niet altijd makkelijk’, zucht Claeys. ‘Soms vraag ik mij af of ze ons als bedrijf nog wel goedgezind is. Er wordt naar allerlei potentiële polluenten in natuurlijke producten gezocht, maar de vraag is of stoffen die altijd al aanwezig waren wel een bedreiging vormen, en in welke dosis.’
In Frankrijk is vervuiling de reden waarom waterputten noodgedwongen afgesloten worden en grote multinationals als Nestlé in hun zoektocht naar andere, zuivere bronnen hele gebieden droogleggen. Merken als Perrier, Vittel, Contrex, Hépar en Cristaline pasten tot voor kort zelfs een filter toe op hun waters om een mogelijk gezondheidsrisico uit te sluiten. Natuurlijke mineraalwaters mogen echter niet behandeld worden. Als dat wel gebeurt, valt het onder leidingwater.
Behandeld kraanwater in flessen: kwam frauduleus mineraalwater ook in België terecht?
‘Een gevolg van overbevraging?’ vraagt Claeys zich af. ‘In Ginstberg houden we de productie bewust klein. We gaan niet in op de vraag van supermarkten om huismerken te produceren en we verkopen grotendeels in Vlaanderen.’
Kunnen we zeewater omtoveren tot drinkwater?
Tot slot krijgt de kustregio met een nog andere problematiek te maken: het binnendringen van zout in het grondwater en in de rivieren door de stijging van de zeespiegel.
Zout water is kwalijk voor landbouwgewassen en de veestapel, en natuurlijk ook voor het drinkwater. In de regio worden daarom verschillende initiatieven genomen om de cruciale zoetwatervoorraden te behouden door er zuiniger mee om te springen, zoetwater vast te houden en gezuiverd rioolwater te recuperen.
Veel waterarme landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zetten ondertussen volop in op ontziltingsinstallaties voor huishoudelijk gebruik. Via de omgekeerde osmosetechnologie wordt zeewater, dat gelukkig weinig last ondervindt van de droogte, omgetoverd tot drinkwater.
Het nadeel is dat ontzilting een energieverslindend proces is en gepaard gaat met een grote hoeveelheid afval in de vorm van pekel, die meestal in zee wordt gedumpt.
Als ecoloog vindt De Dobbelaer het belangrijker om de bestaande zoetwaterbronnen te koesteren en er zo spaarzaam mogelijk mee om te gaan. ‘We moeten zo veel mogelijk de aanvulling van de zoetwaterlagen bevorderen door de natuur ruimte te geven, zodat ze zichzelf kan herstellen. Dat zal uiteindelijk ook de landbouw ten goede komen.’
Een visie waar Van De Velde pal achter staat: ‘Elke dag sta ik op met het besef dat ik met een van de meest unieke producten van de natuur mag werken. We mogen dat respect nooit verliezen.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier