In partnership met Rolex
Niet ver van de dichtbevolkte kust van Noord-Italië wemelt het in de Ligurische Zee van potvissen en vinvissen. Met de steun van Rolex’ Perpetual Planet Initiative monitort de mariene onderzoeksgroep Menkab hun populaties en verspreidt kennis van en aandacht voor deze walvisachtigen.
De haven van Savona, aan de westkust van Noord-Italië, is volgebouwd. De stad ligt op ongeveer 45 kilometer ten zuidwesten van Genua en een 100-tal kilometer ten zuidwesten van Turijn, aan de Ligurische Zee. Dat is een arm van de Middellandse Zee, een insnijding in de noordwestelijke kust van Italië. De Ligurische Zee wordt begrensd door Italië, Frankrijk, Monaco, de Middellandse Zee en de Tyrreense Zee.
Potvissen spotten
Vroeger was Savona een belangrijk centrum van de ijzerindustrie, nu lokt de stad vooral toeristen met zijn stranden, kerken en torens. En wie zich enkele kilometers uit de kust op zee begeeft, kan potvissen spotten; ze behoren tot de grootste levende dieren op de wereld.
Potvissen kunnen zich aanpassen aan de nabijheid van mensen
In de oceanen bereiken potvissen gemakkelijk een lengte van 16 meter, maar in de Middellandse Zee worden ze niet groter dan 13 meter. Door hun grootte en hun kracht gelden ze als een van de spectaculairste diersoorten die je in het wild kan zien. Dat gebeurt dan wanneer ze komen bovendrijven want doorgaans bevinden ze zich onder water, waar ze op diepten van een kilometer en meer op prooien (zoals inktvissen) jagen.
Groot aanpassingsvermogen
Ondanks de betrekkelijk nabije, intensieve menselijke aanwezigheid brengen veel potvissen hun tijd door in de Ligurische Zee. “Cetaceeën (walvisachtigen) zijn intelligente wezens”, stelt Giulia Calogero, voorzitter van Menkab, een organisatie die zich inzet voor oceaanbehoud en focust op potvissen. “Ze beschikken over een groot aanpassingsvermogen, vandaar dat ze in de buurt van mensen kunnen leven.”
Toen Biagio Violi in 2013 voor het eerst met Menkab op zee ging, duurde het geen tien minuten voor hij potvissen in het oog kreeg. “Ik was volledig verbaasd”, herinnert hij zich. “Ik raakte werkelijk onder de indruk van de grootte en de schoonheid van de dieren, en de elegantie van hun bewegingen.” Violi besloot om zich professioneel te wijden aan de studie en de bescherming van potvissen. Nu is hij Menkabs wetenschappelijk coördinator.
Perpetual Planet Initiative
Om ze (beter) te kunnen beschermen is het essentieel om te begrijpen hoe potvissen leven en om te weten welke gevaren hen bedreigen. Menkab vindt het cruciaal om deze dieren meer en beter in het bewustzijn van de mensen te brengen. Daarbij geniet Menkab de steun van Rolex.
Al bijna een eeuw steunt het merk pioniers die de grenzen van het menselijke streven verleggen voor exploratie en voor ontdekkingen die de planeet beschermen en behouden. Dit engagement versterkte Rolex in 2019 met het Perpetual Planet Initiative.
De walvis van de sterren
Het Arabische woord ‘Menkab’ is de naam voor een ster in de Cetus-constellatie. Het sterrenbeeld Cetus of Walvis ligt aan de hemelequator (de grote cirkel waarvan het vlak loodrecht op de hemelas staat), tussen rechte klimming 23u55’ en 3u21’ en tussen declinatie -25° en +10°. Het is genoemd naar het zeemonster Ceto uit de Griekse mythologie.
“Het is de ster die in dat sterrenbeeld de opening voorstelt langs waar de walvis ademt”, legt Giulia Calogero uit. Maurizio Würtz, de oprichter van Menkab, koos die naam omdat het de plek aanduidt waar walvisachtigen gaan ademhalen, en waar ze in volle veiligheid het best gedijen.
Reservaat voor walvissen
Menkab opereert in het Pelagos Reservaat (officieel, en in het Engels: International Ligurian Cetacean Sanctuary), een beschermd zeegebied van 87.500 m2. Er leven acht soorten walvisachtigen in het reservaat. Vinvissen hebben er hun broedplaatsen. Ook verschillende soorten dolfijnen (gestreepte dolfijnen, tuimelaars…) komen er in voor.
Door tracking krijg Menkab een kijk op de enorme afstanden die walvissen afleggen
“De Middellandse Zee is een gesloten, tamelijk kleine zee”, vertelt Giulia Calogero. “Daarom valt het zo op dat we in Pelagos Sanctuary zo’n grote diversiteit aan zeezoogdieren in het algemeen en van potvissen in het bijzonder aantreffen.”
Tracking en identificatie
Een van de projecten van Menkab behelst de observatie van walvisachtigen in het Pelagos Sanctuary. De teams van Menkab trekken het hele jaar door met RIB’s (rigid inflatable boats – half-stijve, opblaasbare boten) naar de plaatsen waar de dieren boven water verschijnen. Dat gebeurt vooral van in de lente tot de herfst, maar ook in de winter zijn er expedities, als de weersomstandigheden het toelaten.
De teamleden fotograferen en identificeren individuele dieren, waarbij ze gebruik maken van merktekens op hun lichaam. “Geen eenvoudige opdracht”, signaleert Giulia Calogero. “Soms zijn die tekens zo onopvallend dat ze amper met het blote oog waarneembaar zijn. We spreken dan over enkele spikkels of gepigmenteerde zones.”
Verminkt door botsingen met boten
Als er exemplaren wél gemakkelijk te herkennen vallen, dan deugt het niet. Dan gaat het veelal om verminkingen door bootpropellers. Zo volgt Menkab al twee jaar een potvis die ze ‘Atlante’ noemen. “Zeer makkelijk te identificeren, hij mist een stuk van zijn staart”, verduidelijkt Calogero. Botsingen met schepen vormen een grote bedreiging voor potvissen in deze regio. Maar er zijn nog andere gevaren. Of ze raken verstrikt in visnetten, of nemen plastic afval in dat in de zee ronddobbert.
Door tracking van afzonderlijke dieren en het delen van deze informatie met internationale onderzoeksorganisaties, kan Menkab niet alleen de gezondheid en de populaties van elke soort monitoren, maar krijgt de organisatie ook een kijk op de enorme afstanden die de dieren afleggen. Door Menkab geïdentificeerde walvissen doken al op in Israël, IJsland en de Caraïben.
Mee op zee
De andere pijler van het werk van Menkab bestaat in het werven van publiek engagement en het verhogen van het algemeen bewustzijn van zowel de aanwezigheid van walvisachtigen in dit gebied als van de nood om deze dieren te beschermen.
Menkab hoopt jongeren te stimuleren om de oceanen anders te behandelen
“We geven er de voorkeur aan om ons niet simpelweg te beperken tot theoretische lezingen voor een publiek van tieners en studenten”, legt Biagio Violi uit. “We nemen deze jonge mensen liever mee op zee, zodat ze kunnen observeren en van de natuur beginnen te houden, en uit eigen beweging actie ondernemen om het zeeleven te beschermen.”
“Als we mensen vertellen dat ze op een korte afstand van de kust vinvissen en potvissen kunnen zien, zijn ze vaak verrast”, voegt Giulia Calogero eraan toe. “Het is onze ambitie om deze boodschap zoveel mogelijk over te brengen naar een breed publiek in het algemeen en naar studenten in het bijzonder.”
Bijna zoals een videogame
Een belangrijke tool hiertoe is Menkabs ROV (Remotely Operated Vehicle), een onderwatermachine die met een camera is uitgerust. De camera wordt van op de boot gecontroleerd en bediend. Het instrument is initieel bedoeld voor onderzoek – bijvoorbeeld om te filmen in zones die voor duikers moeilijk bereikbaar zijn. Nu wordt het toestel almaar meer ingezet om studenten te introduceren in de onderwaterwereld. Voor de studenten is de ROV bijna als een videogame. “Ze kunnen letterlijk zichzelf testen” zegt Giulia Calogero. “Ze voeren zo bijna spelenderwijs handelingen uit die in de toekomst tot een job kunnen leiden.”
Veel van de studenten raken zo gepassioneerd door de zee dat ze zich inschrijven voor cursussen mariene biologie. “We moeten de mensen blijven leren, opleiden en inspireren”, besluit Biagio Violi. Hij hoopt dat Menkab kan helpen om de volgende generaties te stimuleren om de oceanen anders te behandelen.
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.
Ontdek hier het vorige artikel uit de serie: Hoe João Campos-Silva de reus van de Amazone redt
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier