In partnership met Rolex
Voor de Braziliaanse bioloog João Campos-Silva is het redden van één enkele vissoort de sleutel om de kwaliteit van vele mensenlevens in het Amazonegebied te verbeteren. In 2019 ontving hij een Rolex Award for Enterprise.
De arapaima (ook wel bekend als pirarucu) is de grootste geschubde vis ter wereld. ‘Een fascinerend schepsel’, glundert de jonge mariene bioloog João Campos-Silva, afkomstig uit de Zuid-Braziliaanse stad Piedade. ‘Hij kan 3 meter lang worden en 200 kilo wegen. Het is een belangrijke vis voor de mensen die aan de Amazone wonen. De arapaima is een cruciale component van hun voeding.’
Campos-Silva wilde eerst vogels bestuderen, maar bekeerde zich tot vissen toen hij vernam hoe slecht het met de arapaima is gesteld.
De arapaima kan 3 meter lang worden en 200 kilo wegen
Met uitsterven bedreigd
Want de arapaima wordt in zijn voortbestaan bedreigd. Dat is onder meer een gevolg van overbevissing. Het Amazonegebied levert ongeveer 10 procent van de wereldwijde zoetwatervisvangst. Vooral de arapaima wordt gretig gevangen. De vis is een lekkernij, de smaak van zijn vlees kan je vergelijken met koolvis en kabeljauw. De Michelinrestaurants in Rio de Janeiro serveren deze delicatesse graag. In 1996 legde de overheid van de Braziliaanse deelstaat Amazonas voor de arapaima al een visverbod op voor iedereen behalve lokale vissers. De nieuwe regelgeving drong de overbevissing jammer genoeg niet terug. In de plaats van met speren op volwassen dieren te jagen, begonnen vissers netten te gebruiken om jonge exemplaren te vangen.
Ook habitatfragmentatie speelt de arapaima parten. Habitatfragmentatie is het proces waarbij de oorspronkelijke habitat van een organisme in kleinere gebieden wordt opgedeeld. Door overbevissing, habitatfragmentatie en andere vormen van menselijke impact is de populatie van de arapaima intussen gedecimeerd. Op vele plaatsen heeft hij bijna het punt van uitsterving bereikt.
Dit project dient zowel het behoud van biodiversiteit als het welzijn van de lokale mensen
Goed voor vis en mens
João Campos-Silva is vastberaden om, samen met de lokale bevolking en de Braziliaanse overheid die het visserijbeleid uitstippelt, om niet alleen de arapaima te redden, maar tegelijk ook het levensonderhoud en de voedselbevoorrading van de plaatselijke, rurale gemeenschappen in het Amazonegebied te verbeteren en hun cultuur te handhaven. Want net als de arapaima hangen deze mensen voor hun overleving af van de regionale rivieren.
Geslaagd experiment
Dat de arapaima kán gered worden, heeft João Campos-Silva al bewezen. Op meertjes die verbonden zijn met de Juruá, een rivier in het westen van het Amazonegebied, legde hij eerst een visverbod op. Daarna sprak hij met de lokale bevolking een zorgvuldig en zorgzaam visserijmanagement af. De plaatselijke vissers wilden niets liever dan van methode te veranderen. Ze waren het moe om na een hele dag op het water met een leeg net terug naar huis te keren en daar te worden geconfronteerd met legendarische verhalen over de wonderbaarlijke visvangsten van vroeger.
Het resultaat van het experiment van Campos-Silva was ronduit spectaculair. In de meertjes aan de Juruá herstelde de arapaima zich wonderwel en wondersnel. Lokaal vermeerderde de populatie er met maal 30.
Ook goed voor de andere dieren
Het plan van João Campos-Silva bestaat erin om dit lokale programma uit te breiden naar 60 gemeenschappen van in totaal 1200 mensen die langs de 2000 kilometer lange Juruá wonen. De bioloog wil een model van lokale ontwikkeling uitrollen dat steunt op zowel het behoud van biodiversiteit als het welzijn van de lokale mensen. Zijn ambitie: in drie jaar tijd de globale populatie van arapaima verviervoudigen.
Die vis is overigens niet de enige winnaar in het project van Campos-Silva. Het afsluiten van meren voor jacht en visserij bracht ook andere bedreigde diersoorten terug zoals lamantijnen, reuzeotters, reuzeschildpadden en zwarte kaaimannen.
Optimisme is het belangrijkste wapen in de strijd voor een betere wereld
Remedie tegen armoede
En ook de lokale mensen varen er wel bij. Doordat de visaantallen stijgen, verbetert ook hun visvangst. Elk afgesloten meer vertegenwoordigt potentieel een waarde van 9000 dollar. Dit extra jaarlijks inkomen versterkt de lokale gemeenschappen en verhoogt hun welvaart: de bonus voorzien hen van scholen, gezondheidszorg en jobs. Daardoor daalt het aantal jongeren dat de dorpen verlaten om elders – meestal in een stad – hun geluk te beproeven. Dat voor het eerst ook vrouwen als visser de kost verdienen, is maatschappelijk een hele stap vooruit.
João Campos-Silva beschouwt de redding van de arapaima als een tegengif voor de armoede. ‘Ik geloof dat het door de lokale gemeenschap gedragen behoud van deze vis een van de sterkste instrumenten is om een duurzame toekomst voor de uiterwaarden van de Amazone te verzekeren.’ Uiterwaarden zijn de overloopgebieden van een stroom, het zogeheten verdronken land.
De bewegingen en de populatiedynamiek van de arapaima bestudeert Campos-Silva aan de hand van tagging en radiotracking van dertig exemplaren. Hij wil veertig vissers (mannen én vrouwen) opleiden in het toezicht op stroperij en in teltechnieken, zodat ze hun meren en hun vispopulatie zelfstandig kunnen beheren.
Een voorbeeld voor de hele wereld
Opleiden en sensibiliseren zijn cruciale componenten in het project van João Campos-Silva en zijn team. Ze geven workshops en rekruteren lokale leraars die de bescherming van de arapaima promoten bij jonge mensen en de empowerment van vrouwelijke vissers steunen.
De overheid en andere milieuorganisaties moedigen Campos-Silva aan om zijn inzichten te delen, en ook de lessen die hij trekt uit de praktijk van zijn projecten in het Amazonegebied. Hij hoopt dat zijn voorbeeld van het behoud van dieren in het wild en, als gevolg daarvan, de verbetering van de levenskwaliteit van lokale gemeenschappen, overal navolging vindt en zich over de hele planeet zal verspreiden.
‘Dit project toont hoe een gezond ecosysteem zich kan verstrengelen met de (economische) belangen van een gemeenschap’, benadrukt Campos-Silva. ‘Dat is een heel ander narratief dan het conventionele dat we voortdurend opdissen en dan van doemdenken doordrenkt is. Terwijl we de boodschap net zo goed kunnen brengen als een positief verhaal dat mensen hoop en inspiratie geeft. Optimisme is het belangrijkste wapen in de strijd voor een betere wereld.”
De Rolex Award for Enterprise vergrootte de geloofwaardigheid en de schaal van mijn project
Groter denken dan gehoopt
In 2019 ontving João Campos-Silva de Rolex Award for Enterprise. ‘Dat was een hele eer voor mij’, vertelt hij. ‘Het gaf me de kans om mijn project op te schalen en nog meer gebied te beschermen. Er gingen veel deuren voor mij open, dat hielp me om de geloofwaardigheid van mijn project op te tillen. We konden groter denken dan we ooit hadden durven te hopen. We verdelen nu de hele Juruá onder in zones, waarin dan elke lokale gemeenschap de verantwoordelijkheid voor een aantal meren krijgt. Die lokale gemeenschappen willen we aan elkaar linken, zo creëren we een keten van sociale en economische voordelen.’
‘Het is inspirerend om samen met andere laureaten van de Rolex Award for Enterprise nieuwe ideeën te verkennen. Maar vooral belangrijk is dat de Award het spotlicht plaatst op de centrale rol die de lokale gemeenschappen spelen in de toekomst van het Amazonegebied. Ze doen heel belangrijk werk en het is goed dat de wereld dat erkent.”
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.
Ontdek hier het vorige artikel uit de serie: Hoe Rinzin Phunjok Lama de biodiversiteit in de Himalaya beschermt
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier